Мағауия Абайұлы

Мағауия Абайұлы - ұлы ақынның Ділдәдан туған кенже баласы.Жасында молдадан оқығаннан кейін, Семейдегі Городское училище деген орысша мектепке оқуға түседі. Онда екі-үш жыл оқығаннан кейін науқасқа шалдығып, оқи алмай ауылға қайтады. Қаладағы дәрігерге қаратқан Абай баласының осыдан кейін қалада қалуына болмайтынын білген соң ауылына алып қайтады да өз тәрбиесіне алады. Әкесінің касында жүріп, ол да өздігінен ізденіп білімін толықтыра береді. 1886-1887 жылдары өз ауылындағы мектеп-медреседе оқып, білім алды.Әкесінің ақындық қасиетін қадірлеп, өзі де ақындыққа беріледі. Дәл осы кездегі Абай жайын жазушы М.Әуезов былай сипаттайды: «Бұл кездегі Абайға - ақындық үлкен қадірлі мағынасы бар, әлеуметтік қызмет, қоғамдық зор еңбек болып танылады. Ол надандық, зорлық, жуандық, пәлеқорлық сияқты халық үстіндегі атқамінерлер мінезімен мықтап тұрып алысуға кіріседі. Абайды кейінгі тарихқа және сол кездегі еңбек еліне, көпшілікке, саналы жастарға нағыз қадірлі Абай етіп көрсететін еңбегі өркендейді. Өлең сөзін, поэзияны, әлеуметтік тартыстың құралы етеді, оны сыншы, тәрбиеші, қасиетті дос етіп ұсынады. Зұлымдық, надандықпен кектене алысады», - дейді.Жасы он жетіге келген, қалада оқып, орыс мектебінің тәлім-тәрбиесін көрген, зерделі, алғыр ойлы, табиғи талантты Мағауия Абайдай ұлы ұстаздың саналы шәкірті болып көп тағылым алған. Ол өз бетімен білімін онан әрі дамытып, орыстың ұлы жазушыларының, ғалымдарының еңбектерін зер сала оқиды. 1889 жылы Түмен қаласындағы реальное училищесін бітірген соң, Петербургте оқып жүрген Әбдірахманның да Мағауияға көрсеткен көмегі көп еді.Осы жылдар Абайдың ақындық атағы кең жайылып, айналасына талапты жастар жиналып, Абай ауылы өз тұсында мәдениет ордасына айналған кез болатын.Сексенінші жылдардың аяқ кезінде ақын, ойшыл, музыкант Абай халық жақсы білетін әрі аса қадір тұтатын кісі болды. Оған тіпті алыс жерлерден ақындар, музыканттар, жыршылар келетін.«...Мұқа, Ақылбай, Кәкітай, Мағауия сияқты жас талантттар, ақындар, жыршылар Абайдың төңірегіне топталады. Олардың кейбіреулері Абайдан үлгі алып, өздігінен білімін көтереді, орыс әдебиетін оқып үйренеді, - дейді М.Әуезов.Мағауия әкесінен үлгі-өнеге, мол тағылым алған, ұлы ақынның жолын қуған, білімді, мәдениетті, саналы шәкірті, талантты ақын. Он алты-он жеті жасынан қолына қалам алып, өлең жаза бастаған. Оның жазғандарынан Абай өнегесі айқын танылады. Айтпақ ойын, сезім-сырын ақын тілімен суреттеп жеткізу, тақырыптан ауа жайылмау, «бөтен сөзбен сөз арасын былғамау» деген Абайдың ақынға қоятын шартын, Мағауия әуелден берік ұстаған ақын.Мағауия әдебиет тарихында абайлық дәстүрді бойына мол сіңірген ақын болып қалыптасты, нәзік лирикалық өлеңдер шығару, сюжетті поэмалар жазуды әкесі Абай ақынның өнегесінен алды. Абайдың ақылының арқасында бірнеше поэма жазады. Ол жазғандары: «Еңлік-Кебек», «Абылай» және «Медғат-Қасым». Өз махаббаты үшін күресіп, құрбан болған Еңлік пен Кебекті келер заман жастарына үлгі етіп жырлайды. «Еңлік-Кебек», «Абылай» поэмалары қолжазба күйінде қалып, оқушыларға таралмаған. «Медғат-Қасым» поэмасының тақырыбы қазақтан жырақ, алыс елдерден, яғни Африка өмірінен алынған. Сол елді мекендеген адам қауымын реалистік шындық тұрғысынан көрсетеді.Осылайша поэзияның үлкен үлгісін шебер танытқан Мағауия осындай романтикалық поэманы қазақ әдебиетіне кіргізді. Сол кездегі өнерлі жастар осы поэманы жаттап алып, әнге қосты.Осыдан кейін де қазақ өмірінен алып, тағы бір поэма жазды. Ол «Еңлік-Кебек» жайындағы қоспа поэма болды. Бұл поэмада Кеңгірбай бидің бейнесін шебер керсете білген. Еңлік-Кебектің өліміне себепкер биді кінәлайды. Осылайша образдарды бейнелеуде, өткеннің қараңғылығын сынауда адамгершілікті ең үлкен мақсат етіп қойған Мағауияның поэмасы өз уақытындағы бағалы еңбек болды.Небәрі 34 жыл жасаған Мағауия шағын ғұмырында қазақ әдебиетіне мұра боларлық тамаша туындылар тастап кетті. 1904 жылы 14 мамырда қайтыс болған Мағауия Ақшоқы мекеніндегі Құнанбай бейітіне жерленді.   Әдебиеттер тізімі:Абайдың ақын шәкірттері.-Алматы, Дәуір, 1993.-300 б.Абайдың балалары // Абай Құнанбаев.-Алматы, 1995.-38-40 б.Исин А. Абайдың Мағауияға жазған хаты //Абай.-1997.-№2-3.-1-4 б.Кенемолдин М. Қызыл қырғынның құрбандары немесе өз елі, туған жерінде куғын-сүргінге ұшыраған қазақ зиялылар хақында // Семей таңы.-2003.- 24, 31 қаңтар.Мағауия Құнанбаев // Абай. Энциклопедия.-Алматы: Атамұра,1995.-392 б.Сәдуақасұлы Ә. Тарихыңды танып біл.- Алматы:Шартарап,1996.-19-20 6.Тәбәрікұлы С. Тауқымет. -Семей, 2004.-160 б.