Нармахан БЕГАЛИЕВ, ақын, аудармашы: Ұлтсыздықпен күресетін кез келді

Жуырда Астанада өтіп жатқан ЭКСПО-2017 халықаралық мамандандырылған көрмесі аясында Оңтүстік Қазақстан облысының мәдени күндері өтті. Айтулы шараға ұлтымыздың ұйтқысы атанған өлкеден бір топ зиялы қауым келді. Солардың қатарында көрнекті ақын, белгілі аудармашы Нармахан Бегалиев те болды. Бойын жасырған тұлпардай, қалың дүрмектен аулақ жүретін бекзат болмысты қаламгердің шығармашы-лығымен бала күнімнен таныс едім. Өлеңдерін жатқа айтатынмын. Алыстан ат терлетіп келген ағамызға әдейі сәлем бере барып, қоғам, тарих, әдебиет жайында емен-жарқын әңгіме өрбіттік.

ҰЛТ БОЛУ ҮШІН ТІЛ ТҰТАСТЫҒЫ КЕРЕК

 – Аға, Астанаға қош келіпсіз!

 – Рахмет, айналайын!

– Әңгіменің әлқисасын жалпақ елге жылы леп әкелген Елбасының «Бола­шаққа бағдар: рухани жаң­ғыру» мақаласынан бастасақ.

– Жақсы. Мемлекет басшы­сының айтулы мақаласын қоға­­мы­мыздың дамуына байланысты жасалған игі қадам деп ойлауымыз қажет.  Ең негізгісі Елбасы ұлттық генафондты сақтау деп айтты ғой. Оны қазақы ұғыммен өрсек, ұлттық тектік қорыңды сақтау деген сөз. Шын мәнінде, біз кешегі қызыл империяның қол астында болғанда жан-дүниеміз көптеген ауытқуларға ұшыраған халық­пыз. Оны жасырмауымыз керек. Осыны жіті түсінген Президент халықтың санасын, салт-дәстүрін қайта қалпына келтіру, бүтіндеу, керек болса қайта көтеру мәселесін негіздеп берді бізге. Осы жағынан алғанда мақаланы теңдесі жоқ дүние деп бағалауға болады. Ұлттық сана сезіміміздің ауытқығанына бірер мысал келтірейін. Алдымен ұлт болу үшін тіл тұтастығы керек. Біз тіл тұтастығымызды сақтап қалған халық болғанымызбен кейбір кемшіліктер мен олқылықтарға орын беріп алдық.

Көп дүниені ұмыттық. Ұлт қайта негізделу үшін өзінің күнделікті әдеп-ғұрпы мен салт-дәстүрін сақтау қажет. Қажет емес-ау, міндетті. Ертеден келе жатқан бір жақсы сөз бар: «Біз нені ішіп жесек, соның көрінісіміз» деген. Осы тұрғыдан қарағанда, қазіргі біздің тамақтануымыздың өзі өркениетке байланысты түрлі өзгеріске ұшырады. Соның салдарынан қатық пен айранды, шұбат пен қымыранды айыра алмайтын ұрпақ өсті. Бұның басталуын, өз басым, өткен ғасырдың орта кезінен, яғни Н.Хрущевтің билікке келуінен  деп есептеймін. Біз ол кезде жас едік. Орта мектепті аяқтап, жоғары оқу орынға түскен шағымыз. Сол кезде Хрущев: «қалалық типтегі мал фермаларын салып, сиырды сонда сауып, ірі қараны сонда бордақылаймыз, сүтті іздеудің қажеті болмайды, ол дүкендерде толып тұрады» деген ұран көтерді. Бірақ іс жүзінде олай болмады. Соның кесірінен сиырдың бауырына жақындамайтын, желінін тарта білмейтін қыз, малды баға білмейтін ұл өсірдік.

 – Мал бағудың өзі мәдениет дейсіз ғой… 

– Иә. Тіпті осы сапардың үстінен бір мысал айтайын. Дастархан басында отырған зиялымын дейтін жігіттің өзі алдындағы сусынға қарап: «Мынау қымыран ба?» деп сұрады даяшыдан. «Иә, қымыран» деді қыз бала. Екінші біреуі: «осы қымыран мен шұбаттың айырмашылығы неде?» деп төтеден қойып қалды. Бәрі үнсіз қалды. Ешкім білмейді деген сөз. Сонда біз не ішіп, не жейтінімізді білмесек, қалай ұлт боламыз? Шұбат деп ұйтқысы ашытылмаған сүттен ұйығанды айтамыз. Ал ашытылған ұйтқы қосылғанды қымыран дейміз.

– Сіз жаңа тілдік ақауларға жол беріп алдық дедіңіз, ол қандай олқылықтар?

 – Тілдік қолданыста көп олқылыққа орын бердік. Мәселен, орыс тілді басылымдарды жиі оқығандықтан, солардан қалай болса солай, сөзбе-сөз аударма жасап жүрміз. Мен орыс мектебін бітірдім. Мысалы, «под открытым небом» деген сөзді өзіңіз секілді жорналшылар «ашық аспан астында» деп жазады. Аспаныңыз ашық болсын деген жақсы ниеттегі сөз. Оның шын мәніндегі қазақша аудармасы «ашық-шашық» немесе «аспан ашық-шашық жатыр». Осындай нәзік иірімдерді сақтамай ана тілімізге кірбің түсіріп алдық. Жалпы, аударма мәселесі көптен-көп ойлануды талап етеді. Көп дүнеиені ойланбай аударып, тілімізге кірікпейтін нәрселерді зорлап, кіргізіп алдық.

 – Аға, бұл үрдіс егемендік алғаннан кейін басталды ма?

– Жоқ, бұрыннан бар. Расы керек, халқымызға қажетті көптеген асыл қазыналарды аудардық. Оны аударуға Әбілмәжін Жұмабаев, Жұма­ғали Ысмағұлов, Хасен Өз­ден­баев, Ғалым Ахмедов секілді көрнекті тәржімашы ағаларымыз талмай еңбек етті. Олар калька аударма жасаған жоқ. Ана тіліміздің нәзік иірімін сақтап, өзге тілдегі шығармаларды жатық тәржімалады.  Бірақ ол кезде де сөзбе-сөз аударма жасағандар болды. Соның кесірінен тіліміз тұсауланып қалды. Бұл мәсе­леде келіспейтін тұстарым бар. Бүгінге дейін өздеріңізді «журналистер» деп атайсыздар? Осындағы «ист» деген жұрнақ маған сұр жыланның ысылындай естіледі.

Менің ойымша, тракторшы, қойшы, сауыншы дегенге жараған «шы» жұрнағы  «жорналшы» дегенге неге жарамай қалады? Солай атасақ, аузымыз қисайып кетпейді ғой. Өз басым 42 жылдық редакторлық тәжірибемде Алашорданы құрған ағаларымыздың ізімен «жорналшы» деп жазып жүрдім. Басқа елден енген сөздердің бәрі менің туған тілімнің ішкі заңдылықтарына бағынғаны жөн. Егер олай болмаса, тіл шұбарлана береді. Біз «Москваны» «Мәскеуге» зорға өзгерттік. Өйткені, қазақта «вагон» дегенде келетін «в» дыбысы жоқ.  Сондықтан мен ана тілімнің ішкі заңдылығына лайықталған дүниені жақсы көремін. Елбасы мақаласында осы өзекті мәселе кең қамтылған.

Зиялыны тәрбиелейтін орта емес

 – Мақалада ұлттың тарихы туралы да тағылымды ой түйер парасатты сөз қоз­ғалады. Сіз оған қандай пікір қосар едіңіз? 

– Бүгінгі күнге дейін бізді билеп, төстеп келген империяның тарихшылары жазып берген еңбектерді оқып келеміз. Өзіміздің сан ғасырлық тарихы­мызға енді бет бұрдық. Әлі оның бастауында жүрміз. Ғалымдар көбірек ізденістерге барып, том-том кітаптар жазды. Бір ұлттың тарихы үшін ол өте аз. Шет мемлекеттерде сақталған мұрағаттарға қолымыз толық жете қойған жоқ. Ол көп зерттеуді талап етеді. Осыған келгенде бір өзекті мәселені айтпай кетуге болмайды. Кезінде ұлтшылдық, рушылдық дегенді көп айттық. Ұлтшыл болған адам жаман бола ма? Ғабиден Мұстафин: «Біз ұлтшылдықпен күресіп болдық, енді ұлтсыздықпен күресетін кезіміз келді» деген. Көрнекті қаламгер айтқан ұлтсыздықпен күресетін кез келді. Қызыл империяның көсемдері біздің ұлтымызды бір-бірімен ша­ғыстыру үшін үш жүзге бөлу саясатын қолданды.

Одан қалды ру-руға бөлді. Бұрын рушылдық деген сөз, көнедегі қазақ тілінің сөздік қорында болмаған. Бергі ғасырда пайда болған жасанды сөз. Кейде әкімдеріміз биік мінбелерден сөйлегенде «рушылдықты жою керек»  деп айтып жатады. Соған менің ішім қазандай қайнайды. Ру – біздің тарихымыз. Руды еңселі үйге теңейтін болсақ, соның іргетасы деп ұғу қажет. Әлемдік ғалымдар ұлттың қан тазалығын зерттегенде, бірінші орынға қазақты қойса, екінші орынға жапондықтарды шығарған. Осында рудың атқарған рөлі күшті. Бір рудың адамы өз ішінен қыз алыспаған. Оның себебін ата-бабаларымыз ертеден түсінді. Ал кейін білген көрші елдер, бүгінде ауру сәби көбейгендіктен дабыл қағып жатыр.

Сонда рушылдықты кері ұғым түсініп жүргендерге: «жалпылық етектік қатынастан некелік қатынасқа жеткізген руға неге у шашасыңдар» деймін де. Осы күні бір білгіштер «Жүзге бөлінгеннің жүзі күйсін» дегенді Төле би айтты деп жазып жүр. Олардың Төле бидің сөзі екендігіне беретін кепілдігі жоқ. Өздерінің ойларынан шығарғанды аузы дуалы биге жауып, бабамыздың атын жамылады. Төле би олай айтқан емес деп ойлаймын.

 – Ал жүзге бөліну туралы не айтасыз? 

– Жүзге бөлінудің өз тарихы бар. Біз әлі күнге дейін әулеттік шежіре мен ұлттық тарихымызды шатастырамыз. Айталық, сіз құдалық шақырсаңыз немесе оған барсаңыз, өзіңіздің әулетіңізге жақын жандарды ертіп барасыз. Ол – әулеттік шежіре. Ал рулық тарих – бөлек. Бұл жеке адамдардан құралғанымен бір тектен тарағандар емес. Менің ұғымымша, бұлардың бәрі қоғамның өзгерістерінде адамдардың, топтардың бір-бірімен бірігуі, кірігуі арқылы жасалған нәрсе деп ойлаймын. Үш жүзге бөліну гендік (оны біздің қазақ ұрқылық деген) қор деп айтуға болады. Қоғамдық өзгерістің түрлі сатысында пайда болған әскери, экономикалық саяси одақ.  Бүгінгі ұғыммен айтқанда, үш облыс. Үш жүз деп отырғанымыз осы. Әскери тілмен әсірелесек, бірінші, екінші, үшінші дивизия. Ұлы жүз деген сөз оның биіктігін, данышпандығын білдірмейді. Тек қана мекендеген өлкесін айтады.  Мысалы, Алатау деген таудың алалығын көрсетіп тұрған жоқ, сол таудың өзге тау­лармен ұлықтасуын, ұласуын білдіреді.

Алатау – Қаратаумен, Тарбағатаймен ұласып жатқан таулар тізбегі. Сайып келгенде, үш жүз бір-бірімен тең жағдайда жұмыс істеген. Қазақтың тарихына үңіліп қарасаңыз, біз үш жүз емес, төрт жүз атанған кездеріміз болған. Есім ханның заманында бабаларымыз байтақ жерді қорғап қалу үшін үш бөлікке бөлініп, әскер жасақтады. Содан соң Ташкент жақтағы Тұрсын ханның қол астындағы жұрт төртінші жүз саналды. Ол  Есім ханға бағынбай, өз алдына билік құрамын деп төртінші жүзді бөліп алып кеткен. Оның ішінде қазақтың рулары кездеседі.

Сол бөлінгеннен біз үш жүз болып қалыптасып қалдық. Есім хан қазақтың бөлінуіне жол бермей, Тұрсын ханға шабуыл жасап, төртінші жүзді жойып жіберді. Оның қарамағындағы елдің жартысын қырғызға, жартысын өзімізге әкеп қосты. Халық арасында тараған «Қатағанның хан Тұрсын, хан Тұрсынды ант ұрсын!» деген сөз бар. Бұдан артық қандай дәлел керек. Біздің үш жүзіміздегі рулардың бәрі бір әке-шешеден тарамайтынына. Осындай мәселелерді зерттеп жазуымыз қажет.

Одан кейін «Жеті атасын білмеген жетесіз» дегенді сен де, мен де ойлап тапқан жоқпыз. Қазір қарасаңыз, мектеп жасындағы жеткіншек түгілі сүйектері қатайған ере­сектердің өзі жеті атасын түгел білмейтін жағдайға жетті. Бізбенен түбі бір, тілі де ұқсас тыва халқының педагогикалық институтының биология кафедрасының оқыту­шы­лары осыдан 7-8 жыл бұрын ата тектерін білу жөнінде ұран тастап, түрлі ауқымды шаралар ұйымдастырды. Соның нә­тижесінде олар он тоғыз атасын санайтын дәрежеге көтерілді. Көрдіңіз бе?! Бұл біздің рухани жаңғыруға кіретін дүние ме, әрине, ену қажет. Біз атасын білсе рушыл деп шыға келеміз. Бұл – орны толмай отырған кетігіміз.

– Жаңа сіз бір сөзіңізде зиялылар деп қалдыңыз. Біз кімді нағыз зиялы деп айтамыз?

 – Өзінің тағдырын халқының тағдырынан биік қоймайтын, өзінің жеке мүддесін ұлтының мүддесінен биік қоймайтын адамды, керек болатын болса, ұлтының қажеті үшін жанын қиятын азаматты зиялы деп айтуға болады. Жоғары білімдінің бәрін зиялы деп айтуға қарсымын. Білім, ақыл деген  жүре келе қалыптасады. Ал зиялылық ананың сүтімен, әкенің қуатымен дарып, сүйегіне сіңетін дүние болу керек деп ойлаймын. Ешқандай оқуменен зиялы бола алмайсыз. Жасыратын несі бар, азаттық алғаннан кейін жекеменшік оқу орындары жаңбырдан кейінгі саңырауқұлақтай қаптап кетіп, солардан шыққанның бәрін зиялы дедік. Зиялыны тәрбиелейтін орта емес. Меніңше, зиялы азамат отбасынан өсіп шығады. Абай ешқандай университет бітірген жоқ, оны әжесі Зере тәрбиеледі.

Шоқанды да әжесі өсірді. Орыстың ұлы ақыны Пушкинді де әжесі бағып қақты. Осылардың бәрі өз ұлты үшін басын бәйгеге тікті. Нағыз зиялылар солар. Ал енді қатырма қағаз алғанның бәрін зиялы десек, қатты қателесеміз. Өйткені оқу ордалары білім беретін орын ғана емес, диплом шығаратын фабрикаға айналды.– Аға, сіз Ордабасы тарихын алғаш көтерген азаматсыз. Сол жайында кеңірек айтып бере аласыз ба? – Ордабасының біздің хал­қымыздың тарихында қандай орын алатынын айтып жату артық. Ордабасы дегені болмаса, соның баурайында отырған ел соның атын да білмейтін. Ордабасы бұрын Бөген ауданы аталды. Осы тарихты қазып, жұртшылыққа түсіндіру керек болды.

Астана – Елбасының үлкен көрегенділігімен іске асқан ұлы мұрат. Талай асылдарымыздың арманы болған. Мәселен, Абылай ханның: «Қара Ертістің жағасына қала салып, халқымды отырықшыландырсам» деген арманы болған

Сөзді әріден бастайын. Өткен ға­сырдағы 90-шы жылдар. Кеңес өкіметі әлі құлаған жоқ. Содан Алматыға Тарих институтына келу үшін облыстық партия немесе атқару комитетінің хаты болмаса қабылдамайды екен. Мен айтқан азаматтардың көбі сол хатты жазып бере алмады. Сол уақытта облыстық атқару комитеті төрағасының орынбасары болып жұмыс істеген Сайлаукүл Барақова деген азаматша тарих институтының атына хатты ойланбай жазып, жол-пұлымды шешіп берді. Содан Алматыға келдім. Институт ғалымдары: «Ордабасы неге сенің ауданыңда болады. Ол басқа жерде шығар. Оны сен немен дәлелдейсің?» деген сұрақтың астына алды.

«Ордабасыдағы жиын жөнінде орыстың Алексей Левшин деген ғалымы жазды ғой» десем, «ол аңыз, тарихи емес қой, нақты анықтама керек» деп қасарысады. Міне, солай тарихи жерді қалпына келтіру үшін осындай әрекетке бардық.  1990 жылы көршілес Өзбек­стан, Қырғызстан және өз еліміз­дің өнер қайраткерлерін шақырып, 36 ақ киіз үй тігіп, алғаш қымызмұрындық мере­ке­сін өткіздік. Онда көп ағайын ол мерекені ұмытып қалған болатын. Қазір кей­біреулер, Ордабасының тарихын Қазақ­стан, Қырғызстан және Өзбек­стан Президенттері бас қосқан жиыннан бастағысы келеді. Одан ешкімнің беделі артып, қадірі кемімейді. Сол Ордабасыдағы үлкен жиында қыз басымен Фариза Оңғарсынова қазақтың жігіттері айта алмаған сөзді айтты: «Айналайын Нармахан, ауылда жүріп жазған өлеңіңе лауреаттық сұрамадың, әр есіктің топсасын тоздырып жүріп, Ордабасыны қорғаған еңбегіңе орден-медаль сұра­мадың, қазір бұны иеленгендер көбейді, бірақ Ордабасы сенікі еді ғой» деді.

Алты жүз адамның көзінше тұрып. Бұл – үлкен азаматтық. Тарихты  адал тәрбиеленіп, адал сүт емген адам жазуы керек. Атақты Наполеоннан қалған бір сөз бар: «Тарихты жасайтын біз, бүлдіретін тарихшылар» деген.

ҚАСЫМНЫҢ ҮШ АРМАНЫ 

– Сіз орыстың көрнекті ақы­ны А.Фетті мөлдіретіп тәр­жімаладыңыз. Оны өз қалауыңызбен аудардыңыз ба?

 – Оның тарихы былай еді. Жазушы Мархабат Байғұт алпысқа толып, соның қарбаласымен жүрген едім. Өйткені салтанатты кештің тізгінін маған тапсырған болатын. Содан «ит жоқта шошқа үреді қораға» деп отырғанымда қалта телефоным бүйрегімді бүлк еткізді. Алматыдан ақын Зайда Елғондинова хабарласып тұр екен. «Менің өтінішім емес, Әбіш Кекілбаев ағамыздың өтініші, сізге Фетті аударсыншы деп жатыр» деді. Өзім сасып қалып: «Зайда сен өзі атыңнан айта берші, Әбіш ағаны сыртынан көргенмен, қолын алып, амандасқан емеспін» деп едім, Зайда: «Өтірік айтып басыма не күн туды, сол кісінің өтініші ғой» деп айтқан  сөзін тағы қайталады. Сөйтіп, Фетті Әбіш Кекілбаевтің өтінішімен аудардым. 2007 жылы А.Фетті аударған еңбегіме Константин Симонов атындағы халық­аралық сыйлықты алдым.

Содан Астанадағы бір мектепке Төлеген Айбергеновтің есімі беріліп, соған темір таққыш болып, сыйлықтың алтын ме­далін тағып келдім. Үзіліс ке­зінде шетте оқшау тұр едім, Әбіш ағам Мұхтар Шаханов екеуі маған қарай келе жатты. Сәлем бердім. Содаң соң медалді ұстап көріп: «Нармахан, мынау әнеукүнгі Симонов атындағы алтын медаль ма? Баянды болсын» деп ізгі лебізін білдірді. «Әбіш аға, сіздің сыртыңыздан қолапайсыздау әңгіме айтып жүрмін бе деп қысылып жүрмін» дедім. Ол кісі  тіксініп: «Не болды?» деді. «Зайда звандап айтып еді. Сыртыңыздан білгенменен мен сізбен қол алысып, амандасып тұрғаным бірінші бүгін. Соны сіз айттыңыз ба? Жоқ, Зайданың өз сөзі ме екен деп күмәнданып жүрген болатынмын» деп едім, «Сен бірінші рет амандасып тұрғаныңмен, мен сені жақсы білемін ғой. Менің айтқаным рас еді» деді Әбіш аға. «Жаман болды ма, жалғыз саған емес, бүкіл ұлтымызға абырой болған жоқ па» деп, қолымды екінші рет қысты.

– Бүгінде аяғы шатқаяқтап тұрған көркем аударма мәсе­лесі туралы не айтар едіңіз?

– Қазіргі көпшілік аудармалар менің көңілімнен шықпайды. Бірде мынадай оқиға болды. Бәріміз жақсы көретін Тәкен Әлімқұловпен Арыс өзенінің жағасында серуендеп жүр едік. Сол кезде Тәкен ағамыздың  «Жұмбақ жан» деген сырты қызыл монографиясы жарық көрді. Ол кісіден: «Тәке, кітаптың атын «жұмбақ жан» деп неге атадыңыз?» деп сұрадым. «Сен білмейсің бе, Абайдың «Мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла» дейтін өлеңі бар емес пе. Сондағы жұмбақ жан ғой» деп жауап берді.  «Оны Абай қайдан алған» деп едім, «Не мен Абайдың қасында жүрді дейсің бе, білсең айт» деп өзіме салмақ салды. Мен оның Евгений Онегиннен аударған бір шумақты мысалға келтірдім. Жалпы, аударма мәселесінде Абайды басшылыққа алсақ, еш ұтылмаймыз. Сыршыл үнді ақын Сырбай Мәуленов – мені өкіл бала ретінде қабылдаған адам. «1942 жылы туған бір балам қайтыс болып еді, сен соның орнына бала бол» деп үйіне шақырып, мал сойып, жілік ұстатты. Кімнің Сырбайға бала болғысы келмейді, мақұл деп қабылдағанбыз.

Алдымен ұлт болу үшін тіл тұтастығы керек. Біз тіл тұтастығымызды сақтап қалған халық болғанымызбен кейбір кемшіліктер мен олқылықтарға орын беріп алдық. Көп дүниені ұмыттық. Ұлт қайта негізделу үшін өзінің күнделікті әдеп-ғұрпы мен салт-дәстүрін сақтау қажет. Қажет емес-ау, міндетті

Содан әкелі-балалы араласып жүргеннен кейін көптеген әңгімелер айтты. Қасым Аманжолов қатты ауырып, әл үстінде жатқанда жақын жуықтары кезек-кезекпен басын күзетіп отырыпты. Сондай кезек Сырбай ағаға келеді.  Қасым ақын Сақыпжамалды жұмсап, екі бөтелке қызыл шарап алғызады. Соны ішкен ақын терлеп, жаны жеңілдеп: «Сырбай мен бүгін өлмеймін, сен келіннің қасына барып жат, көріп тұрсың, жағдайым жақсы. Бірақ өмірімде қолым жетсе дейтін үш арманым бар еді, соны саған айтып кетейін» деп толғанып сөйлепті.

«Бірінші арманым – бүкіл Париж көшеге шығуын күтіп тұратын Виктор Гюгоның атағындай даңққа ие болсам деп едім, болмады. Екінші арманым – аударма мәселесінде Абайдан ассам ба деп едім, жеткізбеді. Үшінші арманым – Қазақтың Евгений Онегинін жазсам ба деп едім, ол да арман, қиял болып, өзіммен бірге көрге кететін болды» деп қатты күрсініпті. Осындағы астын қара белгімен сызып айтатын нәрсе – Қасымның аударма мәселесінде Абайдан ассам ба дейтіні. Қасымның аудармалары Абайдан аспаса да Абайға жетеғабыл деп айтуға болады. Мысалы үшін Тарас Шевченкодан аударған өлеңдері қандай ғажап. Қазақтың қара өлеңі секілді құйылып тұр. Бөтен елдің поэзиясы дегенге еш қимайсыз. Аудармада осындай принципті ұстағанды жақсы көремін.

– Табиғатыңызға қандай ақындар жақын?

 – Оған әлемнен бастап, өз әдебиетімізден де көптеп мысал келтіруге болады. Тәуір ақындардың кітабы ғана емес, бір шумағы да әсер етеді. Өзіме, қазақ өлеңіне өзгеше өрнек, жаңалық әкелген Сырбай әкем жақын. Ғафу ақын менің шығармашылығым жайында үш мақала жазды. Жалпы, өлеңді прозашылар жаза алмайтын, суретшілер сала алмайтын туынды деп бағалаймын.

– Аға, сонау жерден елордаға келдіңіз. Астана жайын­да бір ауыз лебізіңізді білдірсеңіз.

– Астана – Елбасының үлкен көрегенділігімен іске асқан ұлы мұрат. Талай асыл­дарымыздың арманы еді. Мәселен, Абылай ханның: «Қара Ертістің жағасына қала салып, халқымды отырық­шыландырсам» деген арманы болған. Шоқанның ең жа­қын досы Григорий Потанин өз еңбегінде: «Ақмоланы қазақ­тардың орталығы етсе жақсы болады» деп жазыпты. Сондықтан астананың арқа­ға көшуі арғы бабалардың ар­ман­­­дарымен жалғасып жатыр деп қабылдаймын. ЭКСПО-2017 халықаралық маман­дан­дырылған көрмелер аясында біз елордаға ұлттық рух әкелдік. Ол түгел болмаса да ұмытып қалған тұста­рын оятамыз деген үмітпен келдік. «Ұлысымның ұйтқысы – оңтүстік» деп хал­қы­мыз­дың ардақты азаматы Қалтай Мұхамеджанов жазып еді. Мәдени күндері аясында көп­­теген маңызды шаралар өтті. Оның бәрін бір ауыз сөзге сыйғызу мүмкін емес. Елордамыздың ертеңі жарқын болып, мәңгілік елдің мәртебесі өсе берсін демекпін!

– Риясыз айтқан әңгімеңізге рахмет, аға!

Сұхбаттасқан: Азамат ЕСЕНЖОЛ