Бұл әңгіме - 1780
жылы шамасында осы Шыңғыс тауында Матай мен Тобықты арасында болған іс.
Шариғатта әкесінің атастырғаны жас қызға неке есепті десе де, өзге дүниелік
пайдасын ойламай, жалғыз ғана қызының қамын ойлап берер дегені. Әйтпесе «жас
баланы сатып, пайдаланып, кем-кетікке беріп обалына қал» демейді. Мен соны
ойлап, Еңлік-Кебекті соншалық жазалы демеймін.
жылы шамасында осы Шыңғыс тауында Матай мен Тобықты арасында болған іс.
Шариғатта әкесінің атастырғаны жас қызға неке есепті десе де, өзге дүниелік
пайдасын ойламай, жалғыз ғана қызының қамын ойлап берер дегені. Әйтпесе «жас
баланы сатып, пайдаланып, кем-кетікке беріп обалына қал» демейді. Мен соны
ойлап, Еңлік-Кебекті соншалық жазалы демеймін.
Әңгіме алдында аз
сөз
сөз
Өткен адам болады
көзден таса,
көзден таса,
Өлді-өшті, оны
ешкім ойламаса.
ешкім ойламаса.
Ол кетсе де
белгісі жоғалмайды,
белгісі жоғалмайды,
Керектісін
ескеріп, ұмытпаса.
ескеріп, ұмытпаса.
Ақыл деген -
денеге егулі дән,
денеге егулі дән,
Суғарылса кіреді
оған да жан.
оған да жан.
Ақылдың өсіп-өніп
зораймағы -
зораймағы -
Көрген, білген
нәрседен ғибрат алған.
нәрседен ғибрат алған.
Есітіп, біліп,
көз көріп, ойға салмақ,
көз көріп, ойға салмақ,
Өткен істен
адамзат бір үлгі алмақ.
адамзат бір үлгі алмақ.
Қызықпақ, не жек
көрмек, жиіркенбек,
көрмек, жиіркенбек,
Бастан кешкен әр
істен белгі қалмақ.
істен белгі қалмақ.
Ақылдың кей іс
жауы, кей іс досы,
жауы, кей іс досы,
Бұл екі істен
болмайды өмір босы.
болмайды өмір босы.
Досыңды жау,
дұшпанды дос көрсетіп,
дұшпанды дос көрсетіп,
Көзді байлап
нәпсінің қылғаны осы.
нәпсінің қылғаны осы.
Қалмақ жеңіп,
қазақтан алған кегін
қазақтан алған кегін
Қалқаман қиссасында
жазып едім.
жазып едім.
«Мың жеті жүз
жиырма үшінші жыл
жиырма үшінші жыл
Ақтабан шұбырынды
болды»-дедім.
болды»-дедім.
Сырдан қалмақ
қуған соң біздің елді,
қуған соң біздің елді,
Күні-түні шұбырып
Шуға келді.
Шуға келді.
Табан тиіп жүре
алмай, халі құрып,
алмай, халі құрып,
Сұлап жатты
айнала Саумал көлді .
айнала Саумал көлді .
Сонда Шақшақ
Жәнібек сөз сөйлепті:
Жәнібек сөз сөйлепті:
«Балалар! Осы
жолды ұмытпа,- депті,
жолды ұмытпа,- депті,
«Ақтабан
шұбырынды» - мұның аты,
шұбырынды» - мұның аты,
Құдай қосса,
алармыз біз де кекті!»
алармыз біз де кекті!»
Сол жерде тамам
қазақ жыласыпты,
қазақ жыласыпты,
Құдайдан «артын
бер» деп сұрасыпты.
бер» деп сұрасыпты.
Тыныққан соң
қалмақтан кек алуға,
қалмақтан кек алуға,
Сөз байлап
уағдамен ұнасыпты.
уағдамен ұнасыпты.
Арғындар сол
көшкеннен көше берді,
көшкеннен көше берді,
Батырлары жер
шалып, қоныс көрді.
шалып, қоныс көрді.
Есіл, Нұра,
Сарысу, Қарқаралы,
Сарысу, Қарқаралы,
Шалқар көл,
Ұлытаудан алды жерді.
Ұлытаудан алды жерді.
Орнығып қалың
арғын сонда қалды,
арғын сонда қалды,
Жеті момын
олардан өте салды.
олардан өте салды.
Ор, Елек, Ойыл,
Қиыл қыстамақ боп,
Қиыл қыстамақ боп,
Жаз жайлауға
Мұғаджар тауын алды.
Мұғаджар тауын алды.
Кіші жүз өте
көшті Орал жаққа,
көшті Орал жаққа,
Әбілқайыр хан еді
мінген таққа.
мінген таққа.
Мың жеті жүз отыз
бір шамасында
бір шамасында
Орысқа уағда
берген қарамаққа.
берген қарамаққа.
Соны естіп Жеті
момын қайта ауыпты,
момын қайта ауыпты,
Орыстан көреміз
деп бір қауіпті.
деп бір қауіпті.
Мұғаджардың
күншығыс жағына өтіп,
күншығыс жағына өтіп,
Ырғыз, Торғай
дейтұғын жер тауыпты.
дейтұғын жер тауыпты.
Сол жерде жайлап,
қыстап жатып алды,
қыстап жатып алды,
Қалмақтан
барымталап жиды малды.
барымталап жиды малды.
Ұлы жүзде үлкен
хан Әбілмәмбет
хан Әбілмәмбет
«Қалмақпен
соғысам» деп хабар салды.
соғысам» деп хабар салды.
Орта жүзден де
аттанды Сәмеке хан,
аттанды Сәмеке хан,
Үш жүзден
жиылыпты бірталай жан.
жиылыпты бірталай жан.
Шеп құрып
қара-қарсы соғысқанда,
қара-қарсы соғысқанда,
Қазақ жеңіп,
қалмақтан кегін алған.
қалмақтан кегін алған.
Сол соғыс - хан
Абылай келген кезі,
Абылай келген кезі,
Қалмақтың
сыбағасын берген кезі.
сыбағасын берген кезі.
Керек болса
оқыңдар шежіремнен,
оқыңдар шежіремнен,
Жазылған сонда
анықтап түгел сөзі.
анықтап түгел сөзі.
Сонан кейін
қалмақты қазақ қуған,
қалмақты қазақ қуған,
Жиылып шаба берді
ойдан, қырдан.
ойдан, қырдан.
Тарбағатай,
Шыңғыстың жан-жағында
Шыңғыстың жан-жағында
Көшпелі көп
қалмақ бар бұрын тұрған.
қалмақ бар бұрын тұрған.
Қырылған соң
қалмақтар жаман сасқан,
қалмақтар жаман сасқан,
Нұржайсаң,
Шәуешектен өте қашқан.
Шәуешектен өте қашқан.
Ата қоныс -
Арқаны босатып ап,
Арқаны босатып ап,
Қазақ келіп
қалмақтың орнын басқан.
қалмақтың орнын басқан.
Қалмақты шабысуға
Мамай келген,
Мамай келген,
Босап қалған
Шыңғысты көзі көрген.
Шыңғысты көзі көрген.
Барған соң Жеті
момын жақсысына,
момын жақсысына,
«Хан Шыңғыс
босады» деп хабар берген.
босады» деп хабар берген.
Момынның жартысы
айтқан «барамыз» деп,
айтқан «барамыз» деп,
«Ата қоныс
Шыңғысты аламыз» деп.
Шыңғысты аламыз» деп.
Атығай, Қарауыл
мен Бәсентиін
мен Бәсентиін
Көшпепті «біз
осында қаламыз» деп.
осында қаламыз» деп.
Туысқанын қия
алмай, «жүр, - деп, - сен де»,
алмай, «жүр, - деп, - сен де»,
Көп айтқан
Кеңгірбай мен Қараменде .
Кеңгірбай мен Қараменде .
Бос тұрған соң
Шыңғысқа Матай қонған,
Шыңғысқа Матай қонған,
Біздің ел
әне-міне деп жүргенде.
әне-міне деп жүргенде.
Тобықты,
Қанжығалы көшкен сонда,
Қанжығалы көшкен сонда,
Өзге Момын көше
алмай қалған онда.
алмай қалған онда.
«Шыңғысты Матай
алды» дегенді естіп,
алды» дегенді естіп,
Қанжығалы қалыпты
орта жолда.
орта жолда.
Келгені
Тобықтының осы маңға
Тобықтының осы маңға
Мың жеті жүз
сексенге тақалғанда,
сексенге тақалғанда,
Елді бастап
әкелген Мамай батыр
әкелген Мамай батыр
Орда, Көкен,
Ащысу, Доғалаңға.
Ащысу, Доғалаңға.
Әр топта да батыр
бар некен-саяқ,
бар некен-саяқ,
Сүйтсе де батыры
көп Жуантаяқ.
көп Жуантаяқ.
Қырды алып,
Бөктерге таласыпты,
Бөктерге таласыпты,
Матай-Сатай
дегенді тыңдамай-ақ.
дегенді тыңдамай-ақ.
Қабекең де
өрлепті Шидің бойын,
өрлепті Шидің бойын,
Шөбі шүйгін жер
ғой деп малға тойын.
ғой деп малға тойын.
Кейде жау боп
Матаймен, кейде бітіп,
Матаймен, кейде бітіп,
Есі-дерті -
Шыңғыста, айтпайды ойын.
Шыңғыста, айтпайды ойын.
Қалқаман мен
Мамырды жаздым бұрын,
Мамырды жаздым бұрын,
Оқығандар,
байқадың оның сырын.
байқадың оның сырын.
Енді айтамын
Еңлік пен Кебек сөзін,
Еңлік пен Кебек сөзін,
Тағы сынап
көріңіз мұның түрін.
көріңіз мұның түрін.
Ту тіккен
Тобықтының қос басшысы -
Тобықтының қос басшысы -
Жуантаяқ Тоқтамыс
деген кісі.
деген кісі.
Жамағайын жақыны
сол кісінің
сол кісінің
Бар екен Кебек
деген бір інісі.
деген бір інісі.
Ол Кебек мықты
болған жас басынан,
болған жас басынан,
Тоқаң да
тастамайды өз қасынан.
тастамайды өз қасынан.
«Жасы бала болса
да, жаны отты» деп,
да, жаны отты» деп,
Артық көріп не
сабаз жолдасынан.
сабаз жолдасынан.
Он бесінде
Кебектің аты шықты,
Кебектің аты шықты,
Атты жаяу бәріне
бірдей мықты.
бірдей мықты.
Көзі өткір,
қараторы жігіт екен,
қараторы жігіт екен,
Орта бойлы,
тапалдау, кең иықты.
тапалдау, кең иықты.
Ел қамы үшін
өлуге жанын салып,
өлуге жанын салып,
Соғыс десе
тұрмайды қойса байлап.
тұрмайды қойса байлап.
Жауға батыл,
жақынға және әдепті,
жақынға және әдепті,
Кішіні іні,
үлкенді ағатайлап.
үлкенді ағатайлап.
Ол кезде балгер
болған Нысан абыз,
болған Нысан абыз,
Шын дәулескер
бақсының өзі нағыз.
бақсының өзі нағыз.
Жыны айта ма, кім
білсін, шыны айта ма,
білсін, шыны айта ма,
Айтқаны келеді
деп қылады аңыз.
деп қылады аңыз.
Кебек батыр өз
бақытын сынамаққа,
бақытын сынамаққа,
Әдейі іздеп
келіпті балгер жаққа.
келіпті балгер жаққа.
Оңашада жалынды
абызға кеп,
абызға кеп,
«Бал ашып бер, -
деді де, - біздің баққа»:
деді де, - біздің баққа»:
«Ей, абыз! Аш
балыңды, қобызыңды тарт,
балыңды, қобызыңды тарт,
Алар ақың бар
болса, мойныма арт.
болса, мойныма арт.
Балыңа не түссе
де жасырмай айт,
де жасырмай айт,
Жалғыз-ақ сол
арасын қыламын шарт»,
арасын қыламын шарт»,
«Шырағым, бал
аштым деп мал алмаймын,
аштым деп мал алмаймын,
Ол үшін саған
ақыл сала алмаймын.
ақыл сала алмаймын.
Жаман айтсам
жабығып қала көрме,
жабығып қала көрме,
Жынның сөзін
жасырып қала алмаймын.
жасырып қала алмаймын.
Соны айтып қобыз
алды Кебекке арнап,
алды Кебекке арнап,
Шақырды
жындарының атын зарлап.
жындарының атын зарлап.
Қара қалмақ
Қорқыттың күйін тартып,
Қорқыттың күйін тартып,
Қобызына ән қосып
кетті сарнап.
кетті сарнап.
Темір масақ
жабырлап тұр сылдырлап,
жабырлап тұр сылдырлап,
Екі көзі бақсының
тым бұлдырлап.
тым бұлдырлап.
Ындын қойып
тыңдасаң сарнағанын,
тыңдасаң сарнағанын,
Сақтанбасаң
алғандай ақылды ұрлап.
алғандай ақылды ұрлап.
Мұңлы қоңыр
дауысы шықса зарлап,
дауысы шықса зарлап,
Ықтиярсыз кетеді
бой шымырлап.
бой шымырлап.
«А» дейді де
тыңдайды анда-санда,
тыңдайды анда-санда,
Құлағына
кеткендей жын сыбырлап.
кеткендей жын сыбырлап.
Екі көзін қан
жауып, өңі қашып,
жауып, өңі қашып,
Сұп-сұр болып,
алартып көзін ашып.
алартып көзін ашып.
Шүлдір-шүлдір
сөйлесіп жыныменен,
сөйлесіп жыныменен,
Өзін-өзі тоқтатты
әзер басып.
әзер басып.
Нысан абыз
қысылып батқан терге,
қысылып батқан терге,
Қарады да сөйледі
Кебек ерге:
Кебек ерге:
«Ажалың биік
қабақ сұрлау қыздан,
қабақ сұрлау қыздан,
Батырым, ондай
жанға көңіл берме.
жанға көңіл берме.
Бұл сөзді өз
ойымнан айтпаймын құр,
ойымнан айтпаймын құр,
Жын шіркін осылай
деп айтқызып тұр.
деп айтқызып тұр.
Қара жартас
түбінде кез келеді,
түбінде кез келеді,
Шырағым, сондай
қыздан сақтанып жүр.
қыздан сақтанып жүр.
Әдейі іздеп
бармассың, кез боларсың,
бармассың, кез боларсың,
Кез болсаң, алыс
емес, тез боларсың.
емес, тез боларсың.
«Сақтыққа қорлық
жүрмес» деген бар ғой,
жүрмес» деген бар ғой,
Сақтанбасаң,
артқыға сөз боларсың».
артқыға сөз боларсың».
Оны есітіп Кебек
кетті өз жайына,
кетті өз жайына,
Батса да балгер
сөзі шымбайына.
сөзі шымбайына.
Ойланбай,
біржолата кетті ұмытып,
біржолата кетті ұмытып,
Деді де: «Жынның
сөзін тыңдайым ба?»
сөзін тыңдайым ба?»
Мұнан кейін
азырақ заман өтті,
азырақ заман өтті,
Салқын түсіп, қар
жауар мезгіл жетті,
жауар мезгіл жетті,
Қарашаның алғашқы
қары жауып,
қары жауып,
Кебек батыр құс
алып аңға кетті.
алып аңға кетті.
Қойтастан бір
түлкі алды інге тығып,
түлкі алды інге тығып,
Ойлады кетейін
деп Ханға шығып.
деп Ханға шығып.
Сонарда ізге
түсіп келе жатса,
түсіп келе жатса,
Бір түлкі және
қашты жатқан бұғып.
қашты жатқан бұғып.
Қамшылап күрең
атты жамбасына,
атты жамбасына,
Түлкіден бұрын
шықты Хан басына.
шықты Хан басына.
Жел шығып, боран
болып кеткен екен,
болып кеткен екен,
Аң қуған аңғал
батыр аңдасын ба.
батыр аңдасын ба.
Құс түлкіні
көрген соң кетіпті ұшып,
көрген соң кетіпті ұшып,
Бір жерге
жарқ-жұрқ етіп қалды түсіп.
жарқ-жұрқ етіп қалды түсіп.
Бораннан байқай алмай
өтіп кетті,
өтіп кетті,
Түлкіні
жатса-дағы бүркіт қысып.
жатса-дағы бүркіт қысып.
Таба алмай олай
шауып, бұлай шауып,
шауып, бұлай шауып,
«Құсымнан
айырылдым» деп қылды қауіп.
айырылдым» деп қылды қауіп.
Құс әбден түлкіні
жеп тойған кезде,
жеп тойған кезде,
Алыпты күн батқан
соң әзер тауып.
соң әзер тауып.
Бүркітті бөлеуіне
бөлеп алды,
бөлеп алды,
Аяң-бұяң еткенше
түн боп қалды.
түн боп қалды.
«Ел жатпай бір
ауылға қонайын» деп,
ауылға қонайын» деп,
Шыңғыстың
бөктерімен қайта салды.
бөктерімен қайта салды.
Бораннан байқай
алмай барар бетті,
алмай барар бетті,
Түн ішінде адасып
Кебек кетті.
Кебек кетті.
Осы Хақан өзеннің
аяғында
аяғында
Қыстаған бір
Матайға келіп жетті.
Матайға келіп жетті.
Белдеуге атын
байлады Кебек сері,
байлады Кебек сері,
Боз қырау бұрқыраған
аттың тері.
аттың тері.
Осы күнгі
Боқтыбай қыстап жүрген
Боқтыбай қыстап жүрген
Қара жартас -
Кебектің келген жері.
Кебектің келген жері.
Сол үйге кіріп
келсе «кеш жарық» деп,
келсе «кеш жарық» деп,
Жатпақ түгіл
болған жоқ тамағын жеп.
болған жоқ тамағын жеп.
Ол кезде шай
болмайды, сусыны - құрт,
болмайды, сусыны - құрт,
Ұсынды қарсақ жон
қып езіп әкеп.
қып езіп әкеп.
Шал мен кемпір,
тағы бір малшы бала,
тағы бір малшы бала,
Бар екен бір
бойжеткен қызы жәнә.
бойжеткен қызы жәнә.
Киіз үй, малды
айнала шарбақ қорған,
айнала шарбақ қорған,
Там, қора жоқ,
кісісі төртеу ғана.
кісісі төртеу ғана.
Құрт ішіп әбден
көңілі жайланған соң,
көңілі жайланған соң,
Бекітіп шарбаққа
аты сайланған соң,
аты сайланған соң,
Үй иесі қонақтан
жөн сұрады,
жөн сұрады,
Асын жеп әңгімеге
айланған соң.
айланған соң.
Кебек айтты: «Аң
қуған Тобықтымыз,
қуған Тобықтымыз,
Мен Кебекпін
дегенмен білемісіз».
дегенмен білемісіз».
«Атым - Кебек»
дегенде жалт қарады,
дегенде жалт қарады,
Бағанағы айтылған
бойжеткен қыз.
бойжеткен қыз.
Бай қайтадан сөз
сұрап қайырмады,
сұрап қайырмады,
Әлгі қыз Кебектен
көз айырмады.
көз айырмады.
«Қарағым,
қонағыңа төсек сал», - деп,
қонағыңа төсек сал», - деп,
Үй иесі жатуға
дайындалды.
дайындалды.
Тысқа шықты бай,
қонақ - бәрі бірдей,
қонақ - бәрі бірдей,
Шал айтақтап
тыста жүр үйге кірмей.
тыста жүр үйге кірмей.
Кебек келсе,
төсек жоқ төр алдында,
төсек жоқ төр алдында,
Қай араға жатарын
тұрды білмей.
тұрды білмей.
Күлімсіреп қыз
айтты Кебек ерге:
айтты Кебек ерге:
«Қонағым, неге
тұрсың құр бекерге.
тұрсың құр бекерге.
Мен сізге өз
төсегім дайындадым,
төсегім дайындадым,
Бұрын жатқан жоқ
па едің ондай жерге?»
па едің ондай жерге?»
Тең шешіп, мамық
көрпе алды тауып,
көрпе алды тауып,
Кебектің де қызға
тұр көңілі ауып.
тұр көңілі ауып.
«Анық Кебек сен
болсаң, арызым бар,
болсаң, арызым бар,
Бір айтармын», -
деді де салды жауып.
деді де салды жауып.
Кебек батыр
жатқан соң төсекке кеп,
жатқан соң төсекке кеп,
Қыз мінезін
ішінен қылады есеп:
ішінен қылады есеп:
«Танымаған
қонаққа сыр білдірген
қонаққа сыр білдірген
Көрсеқызар,
жеңсікқой ұрғашы-ау», - деп.
жеңсікқой ұрғашы-ау», - деп.
Түн ортасы
ауғанда шал да жатты,
ауғанда шал да жатты,
Қорылдап қатты
ұйқыға әбден батты.
ұйқыға әбден батты.
Үйдегілер
теп-тегіс ұйықтаған соң,
теп-тегіс ұйықтаған соң,
Кебекті
келді-дағы қыз оятты:
келді-дағы қыз оятты:
«Ей, батыр, сен
жатырсың ұйқың қанбай,
жатырсың ұйқың қанбай,
Мен жүрген бір
сорлымын бағым жанбай.
сорлымын бағым жанбай.
Көрінгенге көз
сүзген көрсеқызар,
сүзген көрсеқызар,
Әдепсіз қыз
дейсің ғой әлдеқандай.
дейсің ғой әлдеқандай.
Өз әлімше сынадым
мен де сені,
мен де сені,
Сен қалай деп
ойладың, айтшы, мені?
ойладың, айтшы, мені?
Қыздан сорлы бола
ма бұл жалғанда,
ма бұл жалғанда,
Кез болмаса
өзінің сүйер теңі?
өзінің сүйер теңі?
Атым - Еңлік,
мына шал - менің әкем,
мына шал - менің әкем,
Малы көп, бірақ
еркек баладан кем.
еркек баладан кем.
Жасында бұл да
өзіңдей батыр еді,
өзіңдей батыр еді,
Қор болып, осы
күнде әркімге жем.
күнде әркімге жем.
Нағашым -
байжігітте ер Қабанбай,
байжігітте ер Қабанбай,
Шешемді де берген
жоқ бай таба алмай.
жоқ бай таба алмай.
Ес білмейтін ескіге
кез болыппын,
кез болыппын,
Жайды білер
жақсыға қосақталмай.
жақсыға қосақталмай.
Мені де кедей
емес, байға берген,
емес, байға берген,
Күйеуім өткен
жазда ұрын келген.
жазда ұрын келген.
Қасына жатпақ
түгіл жуымадым,
түгіл жуымадым,
Білген соң
шіріктігін келген жерден.
шіріктігін келген жерден.
Нышаны жоқ
бет-аузында сақал, мұрттан,
бет-аузында сақал, мұрттан,
Бұрын да естуші
едім жайын сырттан.
едім жайын сырттан.
Түн болса ұйқыдан
бас көтермейді,
бас көтермейді,
Күндіз асық
іздейді ескі жұрттан.
іздейді ескі жұрттан.
Бетіне тумай
тұрып түскен әжім,
тұрып түскен әжім,
Күңге де есіктегі
қылды тәжім.
қылды тәжім.
Кер кеткен
кеселдіге душар болдым,
кеселдіге душар болдым,
Осыдан құтыларлық
бар ма лажым?
бар ма лажым?
Оң қолының
бармағы тағы шолақ,
бармағы тағы шолақ,
Бармақсыз қол
ұстауға қандай олақ.
ұстауға қандай олақ.
Мен сорлы емей,
кім сорлы, ойла, батыр,
кім сорлы, ойла, батыр,
Күйеуімнің болған
соң жайы сол-ақ.
соң жайы сол-ақ.
Көп жігіт жүр
сыртымнан қылып кеңес,
сыртымнан қылып кеңес,
Мен ұнасам,
«алмаймын сені» демес.
«алмаймын сені» демес.
Солардың
біреуімен кетер едім,
біреуімен кетер едім,
Байқаймын, бәрі
менің теңім емес.
менің теңім емес.
Көрсеқызар, лап
бергіш әр елде көп,
бергіш әр елде көп,
Атын атап не
керек пәленше деп.
керек пәленше деп.
Аз күндік әзіл
іздеп жүргенім жоқ,
іздеп жүргенім жоқ,
Өнімсіз іс
болмайды өмірге сеп.
болмайды өмірге сеп.
Бүгін мұнда кез
болдың құдай айдап,
болдың құдай айдап,
Атыңды естіп
жүруші ем сырттан сайлап.
жүруші ем сырттан сайлап.
Тасыр болса,
талғамай тап берер деп,
талғамай тап берер деп,
Түні бойы сынадым
сізді абайлап.
сізді абайлап.
Мен татысам,
жігітсің маған татыр,
жігітсің маған татыр,
Міне, осындай
ішімде қайғым жатыр.
ішімде қайғым жатыр.
Ойнас емес,
өмірлік жолдасым деп,
өмірлік жолдасым деп,
Беремісің уәде,
Кебек батыр?»
Кебек батыр?»
Кебек мұны есітіп
көп ойлады,
көп ойлады,
Асықпай біраз
ғана еп ойлады.
ғана еп ойлады.
«Түні бойы қыз
мені сынапты ғой,
мені сынапты ғой,
Мен де мұны
сынайын деп ойлады»:
сынайын деп ойлады»:
«Ей, Еңлік! Сөзің
рас, нандым саған,
рас, нандым саған,
Бәрін ұқтым,
жерім жоқ байқамаған.
жерім жоқ байқамаған.
Артқы өмірді әзір
біз қоя тұрып,
біз қоя тұрып,
Ойнап-күлсек
қайтеді біраз заман?
қайтеді біраз заман?
Қаза келсе
малдыдан мал таймай ма,
малдыдан мал таймай ма,
Ажал жетсе
батырдан жан таймай ма.
батырдан жан таймай ма.
Азар болса, күйеуің
жастау шығар,
жастау шығар,
Жарлы байып, жас
өсіп қартаймай ма?
өсіп қартаймай ма?
Жас түзеліп,
түрленіп ержетпей ме,
түрленіп ержетпей ме,
Бойындағы балалық
бір кетпей ме,
бір кетпей ме,
Асыққандық емес
пе мына сөзің,
пе мына сөзің,
Жақсы әйел жаман
ерді түзетпей ме?
ерді түзетпей ме?
Талпынғанмен
тағдырды бұра ала ма,
тағдырды бұра ала ма,
Құдай қоспай,
басымыз құрала ма.
басымыз құрала ма.
Аз күн қызық
көрелік онан-дағы,
көрелік онан-дағы,
Бұл дәурен бір
қалыпты тұра ала ма?
қалыпты тұра ала ма?
Еңлік айтты: «Таң
қалдым бұл сөзіңе,
қалдым бұл сөзіңе,
Ұқсамайды түндегі
мінезіңе.
мінезіңе.
Егерде біреу
айтса ұнар ма едің,
айтса ұнар ма едің,
Талап қылма,
талпынба деп өзіңе.
талпынба деп өзіңе.
Рас, құдай
жазбаса бітпес жұмыс,
жазбаса бітпес жұмыс,
Сүйтсе де бізге
міндет - талап пен іс.
міндет - талап пен іс.
Әрекетсіз отырмақ
дұрыс болса,
дұрыс болса,
Неге берген
аяқ-қол, тіл менен тіс?
аяқ-қол, тіл менен тіс?
Күйеуімнің жүрген
жоқ жасы жетпей,
жоқ жасы жетпей,
Ынжықтық қайтушы
еді тентіретпей.
еді тентіретпей.
Ақыл салып
бармағын сау қылуға
бармағын сау қылуға
Пендеде күш бола
ма құдіреттей.
ма құдіреттей.
Талап қылмай бола
ма құтылуға,
ма құтылуға,
Оттан қашып
кірсем де терең суға.
кірсем де терең суға.
Пәледен машайық
та қашқан жоқ па,
та қашқан жоқ па,
Қайтіп разы
болайын берген уға?
болайын берген уға?
Тобықты неге
келді мұнда көшіп,
келді мұнда көшіп,
Мұғаджардан
Шыңғысты көзі тесіп.
Шыңғысты көзі тесіп.
Қара қазан, сары
бала қамын ойлап,
бала қамын ойлап,
Келді ғой «жайлы
қоныс табам» десіп.
қоныс табам» десіп.
Бір құдай жер
жүзіне шашқан несіп,
жүзіне шашқан несіп,
Барша жан жүрген
жоқ па теріп жесіп.
жоқ па теріп жесіп.
Аз күндік арам
жүріс аужал емес,
жүріс аужал емес,
Бермесең
уағадаңды мүлде кесіп.
уағадаңды мүлде кесіп.
Өйтіп уағда
бермесең, әуре етпе,
бермесең, әуре етпе,
Тең көрмесең
телміртіп, тентіретпе!
телміртіп, тентіретпе!
Қайда барсаң
обалым жібермейді,
обалым жібермейді,
Бірақ осы сөзімді
ұмытып кетпе!»
ұмытып кетпе!»
Қалай айла қылса
да бір қоймады,
да бір қоймады,
Жал айтқан
жауабына қыз тоймады.
жауабына қыз тоймады.
Еңліктің бұл
жауабын есіткен соң,
жауабын есіткен соң,
Кебек батыр тағы
бір ой ойлады:
бір ой ойлады:
«Ей, Еңлік!
Айтқан сөзің - сөздің шыны,
Айтқан сөзің - сөздің шыны,
Сөйтсе де бір
сөзім бар, тыңда мұны.
сөзім бар, тыңда мұны.
Соғысқа сылтау
таппай отырғанда,
таппай отырғанда,
Бүлдірмелік Матай
мен Тобықтыны.
мен Тобықтыны.
Онсыз-дағы
біріне-бірі қырын,
біріне-бірі қырын,
«Ала ғой» деп
береді кім жесірін.
береді кім жесірін.
Адам түгіл мал
үшін ел шабады,
үшін ел шабады,
Қыз болсаң да
білесің елдің түрін.
білесің елдің түрін.
Мен сені алып
жөнелсем осы түнде,
жөнелсем осы түнде,
Жиылмай ма бар
Матай жалғыз күнде?
Матай жалғыз күнде?
Тобықтыдан
жылқыны тиіп алып,
жылқыны тиіп алып,
Басталмай ма
бітпестей бүлік мүлде.
бітпестей бүлік мүлде.
Барымта алмай
бітімге көнсе елің,
бітімге көнсе елің,
Қанша мал алса
аярым жоқ қой менің.
аярым жоқ қой менің.
«Қызды қайтар,
әйтпесе бітпейміз» деп
әйтпесе бітпейміз» деп
Жатып алса,
табамыз қайтіп жөнін?
табамыз қайтіп жөнін?
Матай алса,
Тобықты тек жата ма,
Тобықты тек жата ма,
Азбын деп жанын
аяп ар сата ма?
аяп ар сата ма?
Ауыл шауып, мал
алып, қан төгілер,
алып, қан төгілер,
Ойла! Қалып
жүрмелік теріс батаға!»
жүрмелік теріс батаға!»
«Ей, батыр, бұл
сен айтар сөзің емес,
сен айтар сөзің емес,
Уайым қып
сескенер кезің емес.
сескенер кезің емес.
Келер істі
жалғыз-ақ Алла білер,
жалғыз-ақ Алла білер,
Ол сенің өлшеп
сатар бөзің емес.
сатар бөзің емес.
Кімнің көзі
жетеді күні ертеңге,
жетеді күні ертеңге,
Теңін тапқан сені
мен жалғыз мен бе?
мен жалғыз мен бе?
Ел шабысып кетті
ме соның бәрі,
ме соның бәрі,
Алып қашып алды
ғой талай пенде!
ғой талай пенде!
Мал аямай пейілді
салсаң кеңге,
салсаң кеңге,
Жарастырар
табылар аға-жеңге.
табылар аға-жеңге.
Жер өртеуге
жетеді бір шағым қу,
жетеді бір шағым қу,
Кім кепіл бола
алады осы екі елге?
алады осы екі елге?
Бұлт шықпай жауа
ма құры желге,
ма құры желге,
Бізсіз де
таласады жалғыз белге.
таласады жалғыз белге.
Құдай жөнін
берейін деген болса,
берейін деген болса,
Көнер әлде, «мал
алып біт» дегенге.
алып біт» дегенге.
Сен мені бүгін
алып кет демеймін,
алып кет демеймін,
Осы екі елдің
түбіне жет демеймін.
түбіне жет демеймін.
Шын ішің сүймей,
сыртың сүйген болса,
сыртың сүйген болса,
Әуре боп саған уағда
ет демеймін.
ет демеймін.
Шын сүймесең
сүйдім деп айтпа маған,
сүйдім деп айтпа маған,
Шала сүйген
болады құр алдаған.
болады құр алдаған.
Ындыныңмен
ұнатсаң, бер қолыңды,
ұнатсаң, бер қолыңды,
Саған сөзім
қалмады енді айтпаған».
қалмады енді айтпаған».
Кебек те отыр еді
азар шыдап,
азар шыдап,
Сөзін айтып
болғанша қызды сынап.
болғанша қызды сынап.
«Сен өлген жерде
мен де өлемін» деп,
мен де өлемін» деп,
Қол алысып
біржола кетті құлап.
біржола кетті құлап.
Кебектің қолын
Еңлік қысып алып,
Еңлік қысып алып,
Шөлдеп сусын
ішкендей мейірі қанып.
ішкендей мейірі қанып.
Бармағынан бір
сүйіп, беті тершіп,
сүйіп, беті тершіп,
Ыстық жасы
көзінен кетті тамып.
көзінен кетті тамып.
Таң жарығы түскен
соң шаңыраққа,
соң шаңыраққа,
Кебек тұрды
арқандап ат қоймаққа.
арқандап ат қоймаққа.
Еңлік үйден
арқанды ала шығып,
арқанды ала шығып,
Құшақтасып
жөнелді жартас жаққа.
жөнелді жартас жаққа.
Келе жатып қыз
айтты: «Батыр, саған,
айтты: «Батыр, саған,
Бір сөзім қалған
екен айтылмаған.
екен айтылмаған.
Тобықты мен
біздің ел бітім қылса,
біздің ел бітім қылса,
Сонда алып қаш,
кезінде жауықпаған.
кезінде жауықпаған.
Мына жартас
табыспақ болсын бізге,
табыспақ болсын бізге,
Мені ұмытып,
жатып ап күдер үзбе.
жатып ап күдер үзбе.
Осы араға үш
күнде бір келіп жүр,
күнде бір келіп жүр,
Ең болмаса жұманы
құр өткізбе!»
құр өткізбе!»
Соны айтты да от
жақты үйге барып,
жақты үйге барып,
Су жылытты
қазанға қарды салып.
қазанға қарды салып.
Оятып ап қойшыға
құрт езгізіп,
құрт езгізіп,
Сары май салып
қойды аяқ алып.
қойды аяқ алып.
Ат арқандап болды
да Кебек өзі,
да Кебек өзі,
Қыз артынан
қадалып екі көзі,
қадалып екі көзі,
Еңлікке бір,
тасқа бір қарады да,
тасқа бір қарады да,
Сонда түсті ойына
балгер сөзі.
балгер сөзі.
«Апыр-ау! Әлде
сайтан, әлде жын ба,
сайтан, әлде жын ба,
Кім бастап алып
келді мені мұнда.
келді мені мұнда.
Осы көрген түсім
бе, иә өңім бе,
бе, иә өңім бе,
Қалжыраған
бақсының сөзі шын ба?
бақсының сөзі шын ба?
Біржолата кім
тұрар бұл дүниеде,
тұрар бұл дүниеде,
Өлім көрмей қоя
ма туған пенде.
ма туған пенде.
Қарап жүріп
қаңғырып босқа өлгенше,
қаңғырып босқа өлгенше,
Еңлік үшін
өлгеннің қапысы не?»
өлгеннің қапысы не?»
Соны ойлап
көңілін басты Кебек батыр,
көңілін басты Кебек батыр,
Құдай қосқан іс
болмай қоймайды ақыр.
болмай қоймайды ақыр.
«Тамақ дайын» деп
хабар бергеннен соң,
хабар бергеннен соң,
Аяңдап үйге таман
келе жатыр.
келе жатыр.
Бетін жуып,
отырды төрге барып,
отырды төрге барып,
Құрт берді сары
майды және салып.
майды және салып.
Қазы-қарта,
жал-жая жасап Еңлік,
жал-жая жасап Еңлік,
Бір табақ ет
алдына қойды апарып.
алдына қойды апарып.
Жалынан бір кесті
де «бісміллә» деп,
де «бісміллә» деп,
Ұсынды ақсақал
мен кемпірге әкеп.
мен кемпірге әкеп.
«Иесімен ас
тәтті» деп Еңлікті
тәтті» деп Еңлікті
Шақырып ап екеуі
отырды жеп.
отырды жеп.
Қойшыға да
ұстатты сүйек-саяқ,
ұстатты сүйек-саяқ,
Ет артынан сорпа
ішті бірер аяқ.
ішті бірер аяқ.
Бата қылып, қол
жуып болысымен
жуып болысымен
Еңлік атты
ерттеді айтқызбай-ақ.
ерттеді айтқызбай-ақ.
Кебек сонда шалға
айтты: «Ей, ақсақал,
айтты: «Ей, ақсақал,
Өзің таңдап
түлкінің біреуін ал.
түлкінің біреуін ал.
Бағыңызға кез
келген бір олжа ғой,
келген бір олжа ғой,
Жығыт тымақ
істетіп сандыққа сал!»
істетіп сандыққа сал!»
Еңлік шығып
қонағын аттандырды,
қонағын аттандырды,
Қоштасып Кебек
батыр елге жүрді.
батыр елге жүрді.
«Қайда жүрсең
аман жүр, батырым», - деп,
аман жүр, батырым», - деп,
Бел асқанша
артынан қарап тұрды.
артынан қарап тұрды.
Ер Кебек тыным
алып үйде жатпай,
алып үйде жатпай,
Еңлікке келіп
жүрді дамыл таппай.
жүрді дамыл таппай.
Кейде түзден
жолығып, кейде қонып,
жолығып, кейде қонып,
Алты ай қыс аттың
терін бір құрғатпай.
терін бір құрғатпай.
Екі ел бітті,
сөйлесіп жазға салым,
сөйлесіп жазға салым,
Қайтарысып
барымта, алған малын.
барымта, алған малын.
Тамақ үшін
қыдырған Матай айтып,
қыдырған Матай айтып,
Бұл бітім Еңлікке
де болды мәлім.
де болды мәлім.
Кебек келді бір
күні қызға тағы,
күні қызға тағы,
Ойында бар, ел
бітсе, іс қылмағы.
бітсе, іс қылмағы.
Еңлік те дайын
болды сол арада,
болды сол арада,
Қара жартас -
белгілі табыспағы.
белгілі табыспағы.
Қыз айтты:
«Түнеугі айтқан уағда қайда,
«Түнеугі айтқан уағда қайда,
Кел, кетелік,
кідірмей осындайда.
кідірмей осындайда.
Азық-түлік,
киерлік киімдерім
киерлік киімдерім
Дайындап әкеп
қойдым, мына сайда.
қойдым, мына сайда.
Қосылған соң
кешікпей болдым буаз,
кешікпей болдым буаз,
Онан бері қыс
өтіп, шықты ғой жаз.
өтіп, шықты ғой жаз.
Босансам өз
қолыңда босанайын,
қолыңда босанайын,
Құры бүйтіп
жүргенге болмалық мәз».
жүргенге болмалық мәз».
Екеуі «тәуекел»
деп кетіп қалды,
деп кетіп қалды,
Таң атпай-ақ
Ордаға жетіп барды.
Ордаға жетіп барды.
Ағаштан балаған
қып арша жауып,
қып арша жауып,
Бекініп бір
дарада жатып алды.
дарада жатып алды.
Еңлік, Кебек
кеткен соң таң тағы атты,
кеткен соң таң тағы атты,
Күн шыққанша
кемпір-шал тұрмай жатты.
кемпір-шал тұрмай жатты.
Қойшы Еңлікті
таба алмай іздеп-іздеп,
таба алмай іздеп-іздеп,
«Қызың қашып
кетті», - деп шалды оятты.
кетті», - деп шалды оятты.
Шал жылап, әлі
келді екі көзге,
келді екі көзге,
Қолынан не келеді
онан өзге.
онан өзге.
Қойшы барып еліне
хабар айтып,
хабар айтып,
Матай келді
жиылып осы сөзге.
жиылып осы сөзге.
Жан білмейді
Еңлікті кім алғанын,
Еңлікті кім алғанын,
Қайда кетіп,
қалайша жоғалғанын.
қалайша жоғалғанын.
Алты ай қыстай
кім келіп, кім кетпейді,
кім келіп, кім кетпейді,
Қайдан білсін
кәдікті кім қонғанын?
кәдікті кім қонғанын?
Түлкіні бір
Матайдың көзі шалды,
Матайдың көзі шалды,
«Мынаны кім
берген» деп қолына алды.
берген» деп қолына алды.
Шал айтты: «Мұны
берген - бір Тобықты,
берген - бір Тобықты,
Атын ұмыттым, бір
қонып кетіп қалды».
қонып кетіп қалды».
Қойшы айтты:
«Оның аты Кебек еді,
«Оның аты Кебек еді,
Сонан соң да
осында келмеп пе еді?
осында келмеп пе еді?
Ұмытпасам, соны
Еңлік аттандырып,
Еңлік аттандырып,
«Хош, аман бол,
келіп жүр, Кебек» деді».
келіп жүр, Кебек» деді».
Қуа-қуа осы сөз
анықталды,
анықталды,
Матайлар Тобықтыға
кісі салды.
кісі салды.
«Қыз дегенің
немене, білмейміз», - деп,
немене, білмейміз», - деп,
Тобықты оны
елемей жатып алды.
елемей жатып алды.
Кебектің қайда
екенін ел білмейді,
екенін ел білмейді,
Не жылқыда, не
аңда жүр ғой дейді.
аңда жүр ғой дейді.
Жалғыз-жарым сыр
ашпас құрбы арқылы
ашпас құрбы арқылы
Елден Кебек
азықты алып жейді.
азықты алып жейді.
Сөйтіп жүріп
бірталай заман өтті,
бірталай заман өтті,
Еңлік қашып
кеткенге айға жетті.
кеткенге айға жетті.
«Қыз алды да, жөн
жауап бермеді» деп,
жауап бермеді» деп,
Матайлар бір қос
жылқы алып кетті.
жылқы алып кетті.
Тек жатсын ба бұл
елдің көп саңлағы,
елдің көп саңлағы,
Жуантаяқ бір ауыл
шапты тағы.
шапты тағы.
Матай қызды,
Тобықты Кебекті іздеп,
Тобықты Кебекті іздеп,
Шатаққа соқты
сөйтіп сөз аяғы.
сөйтіп сөз аяғы.
Бір күні Қабекеңе
Көбей келді,
Көбей келді,
Үйге кіріп келді
де сәлем берді.
де сәлем берді.
«Қыз да жоқ,
Кебек те жоқ, ел шабысты,
Кебек те жоқ, ел шабысты,
Мен сізден ақыл
сұрай келдім», - дейді.
сұрай келдім», - дейді.
Қабекең сөз
айтпайды жұмбақтамай:
айтпайды жұмбақтамай:
«Ей, Көбей,
сұңқар калай, тауық қалай?
сұңқар калай, тауық қалай?
Тоқтамыс
жолаушылап кетіп еді,
жолаушылап кетіп еді,
Сол келгенше
өтпей ме уақыт талай?»
өтпей ме уақыт талай?»
Көбей мұны ұқты
да қайтып кетті,
да қайтып кетті,
Тобықты кеңес
қылған топқа жетті:
қылған топқа жетті:
«Қабекең екі-ақ
ауыз жұмбақ айтты,
ауыз жұмбақ айтты,
Ол сөзінің
мағынасы мынау депті:
мағынасы мынау депті:
Еңлікті алып
қашқан Кебек батыр,
қашқан Кебек батыр,
Оны айтпай-ақ
біздің би біліп жатыр.
біздің би біліп жатыр.
«Тауық» деп қызды
айтады, «сұңқар» -Кебек,
айтады, «сұңқар» -Кебек,
«Тоқтамысқа
қаратып қой» дейді ақыр».
қаратып қой» дейді ақыр».
Осылай деп
жұмбағын Көбей шешті,
жұмбағын Көбей шешті,
Матаймен байлау
қылып, сөз сөйлесті.
қылып, сөз сөйлесті.
«Кешіктірмей
табалық Кебек алса,
табалық Кебек алса,
Бір ай тоқта,
Тоқтамыс келсін» десті.
Тоқтамыс келсін» десті.
Сонымен тағы да
өтті бір жарым ай,
өтті бір жарым ай,
Тоқтамыс Арғын
жақтан жүр келе алмай.
жақтан жүр келе алмай.
Намыс қылып
жиылды тамам Найман,
жиылды тамам Найман,
«Көнбейміз, -
деп, - мазаққа мұнан былай».
деп, - мазаққа мұнан былай».
Матай да
соқтыққан жоқ тіпті неген,
соқтыққан жоқ тіпті неген,
Мақал бар «ел
құлағы - елу» деген.
құлағы - елу» деген.
Қыздың қайны -
Сыбандар және білді,
Сыбандар және білді,
Екі елде де адам
жоқ есітпеген.
жоқ есітпеген.
Найманның тым көп
болды жиылысы,
болды жиылысы,
Жиылған соң
белгілі қылар ісі.
белгілі қылар ісі.
«Алдынан бір
арылып алайық» деп,
арылып алайық» деп,
Тобықтыға жіберді
елші кісі:
елші кісі:
«Тентегінің
жазасын мойынға алсын,
жазасын мойынға алсын,
Егер оған
көнбесе, дайындалсын.
көнбесе, дайындалсын.
Қырылыспай
бітпейміз таусылғанша,
бітпейміз таусылғанша,
Не Найман, не
Тобықты бірі қалсын.
Тобықты бірі қалсын.
Жауапты да тез
берсін кешіктірмей,
берсін кешіктірмей,
Ертең бесін
намаздың уақыты кірмей.
намаздың уақыты кірмей.
Өзге бітім болар
деп ойламасын,
деп ойламасын,
Бітімім жоқ не
өліп, не өлтірмей».
өліп, не өлтірмей».
Ұйлықты
Тобықтылар осы сөзге,
Тобықтылар осы сөзге,
Бітімі жоқ болған
соң мұнан өзге.
соң мұнан өзге.
Найман тым көп,
Тобықты аз, Арғын алыс,
Тобықты аз, Арғын алыс,
Қорықпауға да
болмайды көрер көзге.
болмайды көрер көзге.
Бірі ол деп, бірі
бұл деп көп кеңесті,
бұл деп көп кеңесті,
Біле алмай не
берерін, не берместі.
берерін, не берместі.
Қысылғанда
баратын Қабекеңе,
баратын Қабекеңе,
Ақыл сұрай
бір-екеу барсын десті.
бір-екеу барсын десті.
Кенбай мен Көбей
барды биге тағы,
барды биге тағы,
Сөзін айтып,
сәлемін берді-дағы.
сәлемін берді-дағы.
Қабекеңнің қабағы
қарыс түсіп,
қарыс түсіп,
Мінеки сондағы
айтқан бір жұмбағы:
айтқан бір жұмбағы:
«Әнет бабаң емес
пе менің атам,
пе менің атам,
Бірақ ондай қабыл
ма менің батам?
ма менің батам?
Көшсем қоныс,
отырсам көмегім жоқ,
отырсам көмегім жоқ,
Көрсетемін,
қайтейін тыныш жатам».
қайтейін тыныш жатам».
Бұл сөзі - бабаң
айтқан сөздің көзі,
айтқан сөздің көзі,
Өзі өлтірмей,
амалсыз атқызды өзі.
амалсыз атқызды өзі.
«Жеңілсең, енді
барар орының жоқ,
барар орының жоқ,
Көрсетпеуге шама
жоқ» деген сөзі.
жоқ» деген сөзі.
Соны естіп Көбей
топқа қайтып келді,
топқа қайтып келді,
Жұмбағының шешуін
айтып келді.
айтып келді.
Тобықтылар
Найманды ертіп әкеп,
Найманды ертіп әкеп,
Кебектің жатқан
жерін айтып берді.
жерін айтып берді.
Ұйықтамайды
сақтанып Кебек түнде,
сақтанып Кебек түнде,
Үш айдай бір
дарада жатқан мүлде.
дарада жатқан мүлде.
Толғатып Еңлік
сұлу бір ұл тапқан,
сұлу бір ұл тапқан,
Айы толып,
мезгілі жеткен күнде.
мезгілі жеткен күнде.
Екеуі сол баланы
қылады ермек,
қылады ермек,
Кезек ұйықтап,
сақтанып жүрді сергек.
сақтанып жүрді сергек.
Қыз ояу, Кебек
ұйықтап жатыр еді,
ұйықтап жатыр еді,
Қозыкүрең кісінеп
қағады елек.
қағады елек.
Еңлік түртіп
оятты Кебек ерді,
оятты Кебек ерді,
Атқа қарғып
мінгенше жау да келді.
мінгенше жау да келді.
Күрең атқа
мінгесіп жөнелгенде,
мінгесіп жөнелгенде,
Баласы бесігімен
қала берді.
қала берді.
Баланы бір Матай
кеп қолына алды,
кеп қолына алды,
Кебек қашты,
жабылып жау да салды.
жабылып жау да салды.
Қозыкүрең
жартастан қарғығанда,
жартастан қарғығанда,
Ауып кетіп Еңлік
қыз түсіп қалды.
қыз түсіп қалды.
Не күшті,
ойласаңыз, тағдыр күшті,
ойласаңыз, тағдыр күшті,
Кім тоқтатар
әзелде болмақ істі.
әзелде болмақ істі.
«Өлсем бірге
өлмекші сертім бар», - деп,
өлмекші сертім бар», - деп,
Мінгестіріп алуға
аттан түсті.
аттан түсті.
Жау жетті де,
қамауда Кебек қалды,
қамауда Кебек қалды,
Әрі-бері
қанжарлап соғыс салды.
қанжарлап соғыс салды.
Бірталайын жаралы
қылса-дағы,
қылса-дағы,
Көпке топырақ
шашсын ба, ұстап алды.
шашсын ба, ұстап алды.
Байлап алып
әкелді Ащысуға,
әкелді Ащысуға,
Тамам Найман
жиылған қалың дуға.
жиылған қалың дуға.
Қайран жастар
қапыда қолға түсті,
қапыда қолға түсті,
Елтіген бөрідей
боп жеген уға.
боп жеген уға.
Шеткі Ақшоқы
басына алып шықты,
басына алып шықты,
Қалайша өлтіруге
кеңес қыпты.
кеңес қыпты.
Жас қой деп жаны
ашыған бір адам жоқ,
ашыған бір адам жоқ,
Қолға түскен
кісіге қатын мықты.
кісіге қатын мықты.
Кейбіреуі
таспенен атпақ болды,
таспенен атпақ болды,
Кейбіреуі дарға
да аспақ болды.
да аспақ болды.
Аяғында мойнына
арқан тағып,
арқан тағып,
Атқа байлап
сүйретіп шаппақ болды.
сүйретіп шаппақ болды.
Көп Найман
екеуіне тұр анталап,
екеуіне тұр анталап,
Бейне бір
соятұғын малға балап.
соятұғын малға балап.
Еңлік сонда еліне
сөз сөйлейді,
сөз сөйлейді,
Қасындағы жиылған
көпке қарап:
көпке қарап:
«Ей, жұртым!
Бір-екі ауыз сөз айтайын,
Бір-екі ауыз сөз айтайын,
Әйтеуір өлтіруің
тұр ғой дайын.
тұр ғой дайын.
«Өлерде үш тілек
бар» деуші еді ғой,
бар» деуші еді ғой,
Құдай үшін
берсеңдер, мен сұрайын:
берсеңдер, мен сұрайын:
Кебекпен мені
азғана араздастыр,
азғана араздастыр,
Өлген соң бірге
қосып таспен бастыр.
қосып таспен бастыр.
Мына бала -
Тобықты баласы ғой,
Тобықты баласы ғой,
Мұны өлтірме,
Кеңгірбай биге тапсыр».
Кеңгірбай биге тапсыр».
«Үш тілегін
алсын» деп жұрт кеңесті,
алсын» деп жұрт кеңесті,
«Бердік» деп
екеуінің қолын шешті.
екеуінің қолын шешті.
Құшақтасып
сүйісіп, қош айтысып,
сүйісіп, қош айтысып,
«Ал, енді өлтіре
бер, мейлің» десті.
бер, мейлің» десті.
Екеуінің мойнына
арқан салып,
арқан салып,
Екі аттың
құйрығына байлап алып,
құйрығына байлап алып,
«Матайлап» ұран
салып шауып-шауып,
салып шауып-шауып,
Өлтіріп бір
төбеге қойды апарып.
төбеге қойды апарып.
Тастады бесігімен
баласын да,
баласын да,
Обалға өшіккен ел
қарасын ба?
қарасын ба?
Еңлік-Кебек
моласы бүгін де бар
моласы бүгін де бар
Таймақ пен
Ералының арасында.
Ералының арасында.
Надан жұрттың
болады діні қатты,
болады діні қатты,
Қабекеңе
тапсырмай аманатты,
тапсырмай аманатты,
Шеткі Ақшоқы
басында қалған бала
басында қалған бала
Шырқырап күн
батқанша жылап жатты.
батқанша жылап жатты.
Жуантаяқ баланы
түнде білді,
түнде білді,
Түн ішінде жиылып
атқа мінді.
атқа мінді.
Таң ата келіп
іздеп таба алмады,
іздеп таба алмады,
Қисыны - біреу
ұрлап кеткен сынды.
ұрлап кеткен сынды.
Жігіттер! Бұл
өлеңді жазған мәнім:
өлеңді жазған мәнім:
Емес қой
жастықпенен салған әнім.
жастықпенен салған әнім.
Қас қайсы, қаза
қайсы, таза қайсы?
қайсы, таза қайсы?
Аларсың көп
ғибрат, байқағаның.
ғибрат, байқағаның.
Қыз, қызық, батыр
жазар кезім емес,
жазар кезім емес,
Жастарды
қызықтырған сөзім емес.
қызықтырған сөзім емес.
Ертегі емес,
ертеде болған бір іс,
ертеде болған бір іс,
Ойдан жалған
шығарған сөзім емес.
шығарған сөзім емес.
Әншейін әңгіме
деп құлақ салма,
деп құлақ салма,
Құр ғана қызығы
мен қызын алма.
мен қызын алма.
Ғаділ, залым,
шафқатлі, мейірімсіз,
шафқатлі, мейірімсіз,
Соларды айыра
алмай қапы қалма!
алмай қапы қалма!
А, Құдай, күнәмді
өшір, сауапқа жаз,
өшір, сауапқа жаз,
Таусылмайды
рахматың, не болмайды аз.
рахматың, не болмайды аз.
Жан кетіп,
ағайын, мал қалған кезде,
ағайын, мал қалған кезде,
Өлмес, өшпес
дәулетім - осы қағаз.
дәулетім - осы қағаз.
- 82 просмотра