Азаттықтың алғашқы ұлдары
"Қашан сен ел болып едің",- деген сұрақ,
Тиеді атқан оқтан ауырырақ.
Кеудеңде намыс
деген бір от болса,
деген бір от болса,
Лап етіп сыртқа
шығар сонда бір-ақ.
шығар сонда бір-ақ.
Ел мен Ер біздің
тілде екі-ақ әріп,
тілде екі-ақ әріп,
Көрген жоқ бірін
айтсаң, бірі қалып.
айтсаң, бірі қалып.
Көнсадақ, көзсіз
батыр шығар қырға
батыр шығар қырға
Күн туса ел
басына, бұлт айналып.
басына, бұлт айналып.
Біледі ол ондай жолда бас кетерін,
Алысқа ат
ерттемес әсте тегін.
ерттемес әсте тегін.
Біледі ол өзі
өлсе де, ел қаларын,
өлсе де, ел қаларын,
Қуатын ата кегін
жас жетерін.
жас жетерін.
Жортқанда дүрсілдетіп кең даласын,
Қорек қып алты
малта алған асын,
малта алған асын,
Көтерген көкке
сермеп найза басын,
сермеп найза басын,
Көргенде көлдей
көсір жау қарасын.
көсір жау қарасын.
Үш тұстан, ұлан-байтақ
үш қияннан,
үш қияннан,
Қиырдан дауыс
жетпес күш жия алған,
жетпес күш жия алған,
Қазақты намыссыз
деп кім айтады,
деп кім айтады,
Айнымас
ақ-арыстан, құс-қыраннан.
ақ-арыстан, құс-қыраннан.
Ақырып ата аруағын шақырғанда,
Шаңқ етіп, шар
тарапқа шарқ ұрғанда,
тарапқа шарқ ұрғанда,
Шашақты шұбар ала
ту желбіреп,
ту желбіреп,
Самсаған
шығарғанда батырды алға,
шығарғанда батырды алға,
Пай, пай, ай емен найза сартыл қағып,
Семсерден ұшқан
оттар жарқыл қағып.
оттар жарқыл қағып.
Содан соң шаң
шығарып будақ-будақ,
шығарып будақ-будақ,
Қан шоқпар
өз-өзінен қолда тулап,
өз-өзінен қолда тулап,
Ақ сауыт
шығыршығы желмен ойнап,
шығыршығы желмен ойнап,
Дулыға шеке
керіп, басты бунап.
керіп, басты бунап.
Жүйткиді-ау,
жүйткігенде түрі қандай!
жүйткігенде түрі қандай!
Айбыны екі көзге құйылардай.
Жеңістің қанды
олжасы енді бір сәт
олжасы енді бір сәт
Не бұған, не дұшпанға
бұйырардай.
бұйырардай.
Майданы басталғанда жекпе-жектің,
Көтеріп ауыр
салмақ жеткен екпін,
салмақ жеткен екпін,
Сарт етіп
соғылғанда жау-жартасқа,
соғылғанда жау-жартасқа,
Жанжалы
қайнағанда жер мен көктің.
қайнағанда жер мен көктің.
Батырлар айқайына далада ашық,
Тұлпарлар
арқырауы араласып,
арқырауы араласып,
Бір сәтте жау
жығылып, ер мертігіп,
жығылып, ер мертігіп,
Жануар тірі иесін
ала қашып.
ала қашып.
Сонау бір кернеп
тұрған көкжиекті
тұрған көкжиекті
Дегенше қалың
қолға енді жетті,
қолға енді жетті,
Қалың қол қырдан
ойға төгіледі,
ойға төгіледі,
Құжынап құмырсқадай
жердің беті.
жердің беті.
Мына шақ қиын
болар енді аңғару,
болар енді аңғару,
Ми-палау - кімнің
қазақ, кім жоңғары,
қазақ, кім жоңғары,
Әп-сәтте қан қуырдақ
қалды толып
қалды толып
Даланың алып
астау - бір аңғары.
астау - бір аңғары.
Қанша күн созылды
бұл кескілесу,
бұл кескілесу,
Жимастан екі жақта
ешкім есін,
ешкім есін,
Кім тірі, кім
өлінің шекарасы
өлінің шекарасы
Білінбес, жанды құлақ
естімесін.
естімесін.
Дейтін бір қызыл қырғын, хан талапай
Балқаш пен екі
арасы Аңырақай,
арасы Аңырақай,
Ебінің есер желін
бетіне алып,
бетіне алып,
Аңырап ауды
қалмақ қаралы айқай.
қалмақ қаралы айқай.
Қазақтар жаралы
мен өлік артқан,
мен өлік артқан,
Арқаға, Сыр,
Жайыққа көш шұбалтқан,
Жайыққа көш шұбалтқан,
Ақсауыт дал-дал
болған, найза сынған,
болған, найза сынған,
Тұлпардың тұяғынан
от шығартқан.
от шығартқан.
Жарылып жырым-жырым сүйем қалған
Басылып сойқан
соғыс зәрені алған,
соғыс зәрені алған,
Шаң басқан ақ
кіреуке, көк дулыға,
кіреуке, көк дулыға,
Тебінгі терге
шіріп, қанға малған.
шіріп, қанға малған.
Қауқайып ат үстінде сүлделері,
Қазақтың қырау
кабақ шын ерлері,
кабақ шын ерлері,
Қабанбай, Бөгенбай
мен Жәнібектер
мен Жәнібектер
Сабаздар сөгілмеген
іргелері.
іргелері.
Шұбырған қол
соңында баяу басып.
соңында баяу басып.
Барады түгендесіп, амандасып.
"Бас қосып
жүрелікші жау жоқта да,
жүрелікші жау жоқта да,
Қамшының ұшын
жалғап, хабарласып"
жалғап, хабарласып"
Дейді олар, бәлкім,
серті, бәлкім анты,
серті, бәлкім анты,
Әйтеуір аманаттар
айтып жатты.
айтып жатты.
Ең басты ауыздағы
алтын сөзі -
алтын сөзі -
Сақталды Елдік салты, Ерлік салты.
* * *
Өткенде одан жүз жыл арада ауыр,
Қаптады дала
үстінде қара дауыл,
үстінде қара дауыл,
Басына Азаттықтың
арқан түсті,-
арқан түсті,-
Еркіндік көзден ұшты
қайран дәуір.
қайран дәуір.
Тағы да туды
қырсық сөнер шағы,
қырсық сөнер шағы,
Елінің ескі
салты, көне сәні,
салты, көне сәні,
Ақ туын атасының
қолына алды
қолына алды
Кенжесі Абылайдың
Кенесары.
Кенесары.
Тағы да жиды
батыр үш тараптан,
батыр үш тараптан,
Алысқа аруағымен
күш таратқан,
күш таратқан,
Ұрпағы ескі
ерлердің қайда кетсін,
ерлердің қайда кетсін,
Жаралған ошағынан
ұшқан оттан.
ұшқан оттан.
Жиналды
батырлардың қарты, жасы,
батырлардың қарты, жасы,
Еңіреген ер
біткеннің қарт ұясы,
біткеннің қарт ұясы,
Тау Көкше
тарландарын баурына алды
тарландарын баурына алды
Шошайған бұлт
үстінде тақиясы.
үстінде тақиясы.
Түбінде әр қарағай бір-бір тұлпар,
Таң асты, жауды
күткен ылғи сұңқар,
күткен ылғи сұңқар,
Басына әр қияның алау жақты,
Ортада хан
Кененің үңгірі бар.
Кененің үңгірі бар.
Айқасты, қайран ерлер айқасуда,
Сарыарқа тұнып
кетті айқай-шуға,
кетті айқай-шуға,
Қаншама айлар
өтті, күндер өтті,
өтті, күндер өтті,
Қан кешу, оны
есептеп байқасын ба?
есептеп байқасын ба?
Баяғы қалған кәзір жекпе-жектер,
"Ер болсаң,
енді дейтін бетпе-бет кел!"
енді дейтін бетпе-бет кел!"
Тастайды қалың
қолды селдіретіп
қолды селдіретіп
Сорайған өңештері
зеңбіректер.
зеңбіректер.
Қор болды күш танытпай кереметтер,
Оқ құсқан ұңғысынан
пулеметтер
пулеметтер
Ажалдың
шалғысындай қиратады,
шалғысындай қиратады,
Кеткендей
дүрілінен дөңгелеп бел...
дүрілінен дөңгелеп бел...
Сай келсін қаруыңа қару қайдан!
Мынау бір көз
көрмеген қанды майдан,
көрмеген қанды майдан,
Не керек тау
шағылды, мыс құрыды,
шағылды, мыс құрыды,
Кеткендей аруақ
көшіп Абылайдан.
көшіп Абылайдан.
Арқадан ауды Кене амалы жоқ,
Атаның ұран салар
заманы жоқ,
заманы жоқ,
Арқадан ауғаны
оның - бағы ауғаны,
оның - бағы ауғаны,
Арманнан өкпесіне
қадалып оқ.
қадалып оқ.
Не керек оның соңын айта беріп,
Ел жиып соғысам,-
деп, қайта келіп,
деп, қайта келіп,
Ендігі азып болған
ел жиылмай,
ел жиылмай,
Соңына бақ таярда
сайтан еріп,
сайтан еріп,
Шашылды батырлары, бастан бағы,
Жаншылып
тістерінде бас бармағы
тістерінде бас бармағы
Өкінді ол,
заманына қарғыс айтып,
заманына қарғыс айтып,
Сұп-суық қызыл
көзден жас парлады.
көзден жас парлады.
Баяғы басын жұтты
жеке арманы,
жеке арманы,
Қазақты енді бүтін ете алмады.
Адасты Азаттықтың
ақырғы ұлы,
ақырғы ұлы,
Қазаға қайдан
қырсық жер таңдады?!
қырсық жер таңдады?!
Бермеді бұған дұрыс
пана құдай,
пана құдай,
Тебіренді
Түркістанда хан Абылай,
Түркістанда хан Абылай,
Жортуыл жолда басы қалатұғын
Салт болды батырларға содан былай.
* * *
Қашанда қасиеттеп қазақ тұтқан -
Артық жоқ дүниеде
Азаттықтан,
Азаттықтан,
Сол үшін, соны
қолдан бермеймін деп,
қолдан бермеймін деп,
Тарихта талай
ерлер басын жұтқан.
ерлер басын жұтқан.
Солардың Ер Исатай соңғысындай,
Жайықтың арнасына
толды судай,
толды судай,
Нарыннан қаулап
шықты қарағайдай,
шықты қарағайдай,
Ханына қара түгіл
қол ұсынбай.
қол ұсынбай.
"Қамы үшін қара қазан, сар баланың"
Деместен "бас
кесіліп, қор боламын",
кесіліп, қор боламын",
Қаптаған көк
қаруға ол да шықты
қаруға ол да шықты
Түбінде "Жасқұс"
пенен Жанқаланың.
пенен Жанқаланың.
Желбіреп сары ала ту шыққан бойда,
Құйылып қалың әскер
қырдан ойға,
қырдан ойға,
Астында Ақ табан
ат, алда Исатай,
ат, алда Исатай,
Сол күнде
"қырқарланып құралайда",
"қырқарланып құралайда",
Бір жеңіс, екі жеңіс дәмін татқан,
Амал не, үшіншіде
қаза тапқан,
қаза тапқан,
Егіздің сыңары
еді ер Махамбет
еді ер Махамбет
Содан соң аза
күйін аңыратқан!
күйін аңыратқан!
Сөзі өткір көктен
түскен жай оғындай,
түскен жай оғындай,
Иранның суын жұтқан
болатындай,
болатындай,
Мөңіреген сар
садақтың дауысындай,
садақтың дауысындай,
Аққудың үн
шығарған қанатындай,
шығарған қанатындай,
Дүниеден ақын
өтпес ол ақындай.
өтпес ол ақындай.
Сабазын, Исатайын жоқтағанда,
Тыңдаған таныс алып, дәт табар ма?
Кетпей ме
тамырыңда қаның тулап,
тамырыңда қаның тулап,
Сен дағы міне
шауып Ақтабанға.
шауып Ақтабанға.
Кеппестен кетті
көзден жасы мәңгі,
көзден жасы мәңгі,
Бір сатқын, туа құзғын
асыранды.
асыранды.
Көсіліп көк
жайлауда отырғанда,
жайлауда отырғанда,
Қапыда қанды
қолмен басын алды.
қолмен басын алды.
Сондағы соңғы сөзі түскен бастың:
"Азаттық!"
- Ер өмірі қысқармасын
- Ер өмірі қысқармасын
Білмеген қарғыс
атқан, сұмпайылар
атқан, сұмпайылар
Ұқпады бұдан сұмдық
іс болмасын.
іс болмасын.
Олардың азаттықпен тағдыры рас,-
Сүлделер намыс қонбас, ар бұйырмас.
Осылай Азаттықтың құрбаны боп
Қиылды бас соңынан тағы бір бас.
Жанқожа, Есет, Бекет, Сырым Даттан,
Ел десе шыбын
жаны шырыл қаққан,
жаны шырыл қаққан,
Наурызбай, Ер
Өтеген, батыр Саурық
Өтеген, батыр Саурық
Аңыз боп келіп
жеткен жүз ұрпақтан.
жеткен жүз ұрпақтан.
Амал не, қиған соның бәрі басын,
Тауысқан Азаттық
деп жарым жасын.
деп жарым жасын.
"Аруақтар
даласында дамылдасын,
даласында дамылдасын,
Ұрпақтар
Еркіндікті сағынбасын".
Еркіндікті сағынбасын".
Дегендер тұтас
туған тұлға бүтін,
туған тұлға бүтін,
Киместен өткен
жандар құл қамытын,
жандар құл қамытын,
Қашанда
Азаттықтың бір перзенті
Азаттықтың бір перзенті
Бойында жатар
тулап бұл халықтың.
тулап бұл халықтың.
II
Азаттықтың
ақырғы ұлдары?
ақырғы ұлдары?
Қанаумен қан қақсатып таман елді,
Содан соң ондаған
жыл аға берді,
жыл аға берді,
Ең соңғы
айқайындай Азаттықтың
айқайындай Азаттықтың
Ақырып алға шықты
Аманкелді.
Аманкелді.
Бұл жолда ол да
білді бас қиярын,
білді бас қиярын,
Ішінде темір
қамал, тас қияның,
қамал, тас қияның,
Ұстасы Ұлт-Азаттық
қозғалыстың
қозғалыстың
Соғыстың даладағы
тапты заңын.
тапты заңын.
Төгіліп қара нөсер төбесінен
Жатса да, жаңылмаған ер есінен,
Тұтқиыл шабуыл мен қаша ұрысу -
Даланың ой мен жыра, белесінен.
Жеткізбей зеңбіректен ұшқан допқа,
Бір адам әрең
беріп жүз солдатқа,
беріп жүз солдатқа,
Жарқылдап жазды
күнгі жай отындай
күнгі жай отындай
Біртіндеп жаяу
жағасын жыртқан жоқ па?
жағасын жыртқан жоқ па?
Сарбаздар Ақтөбеден, Ақмоладан,
Көкшетау, Ұлытау,
Сыр - көп саладан,
Сыр - көп саладан,
Қара құм, қызыл құмньтң
қойнауынан
қойнауынан
Дариядай қол құйылып
жатқан оған.
жатқан оған.
О, шіркін, емес еді-ау осал ағаң,
Кезі жоқ көп екен
деп, жау санаған.
деп, жау санаған.
Үш жылдай ұлы
сүргін, қанды айқаста
сүргін, қанды айқаста
Жеңілмей, елу мың
қол асыраған.
қол асыраған.
Бақса да тағдыр бұған
қысас қылып,
қысас қылып,
Өзінен мықты
жаудан күш асырып,
жаудан күш асырып,
Тарихта тұңғыш
рет қазақ күресін
рет қазақ күресін
Жіберді төңкеріске
ұштастырып.
ұштастырып.
* * *
Одан соң ширек ғасыр шамасында
Отанның жау
жармасты жағасына,
жармасты жағасына,
Аштықтан, тас
қамаудан сиреген ел
қамаудан сиреген ел
Қарамай
қансыраған жарасына.
қансыраған жарасына.
Қашанда өр намыстан жоқ қалуы -
Бойында көк қаруы
- кек қаруы,
- кек қаруы,
Дегенде:
"қазақ қайда?- кетті түсіп,
"қазақ қайда?- кетті түсіп,
"Аллалап"
барған беттен отқа кірді.
барған беттен отқа кірді.
Сұрапыл қырғын
еді Мәскеу үшін,
еді Мәскеу үшін,
Желігін мынау
жаудың бас!- деу үшін,
жаудың бас!- деу үшін,
Тағы да Қазақстан
керек болды,
керек болды,
Қазақтың төкті
әкеліп әскер күшін.
әкеліп әскер күшін.
Составтар ағылды-ай кеп күн шығыстан,
Халықтар қан
аралас бір туысқан,
аралас бір туысқан,
Армия, дивизия,
сан полктың
сан полктың
Кеудесін
ашу-кектің бұлты қысқан.
ашу-кектің бұлты қысқан.
"Мәскеудің
өкпе тұсы, сол қанатын
өкпе тұсы, сол қанатын
Келе сап қорғау
ісін қолға алатын.
ісін қолға алатын.
Кәдімгі
Қазақстан" деген шақта
Қазақстан" деген шақта
Болады енді уақыт
жайланатын.
жайланатын.
Бір өзі он дивизия
жүгін артып,
жүгін артып,
Деместен
"болды Отаным мұның артық".
"болды Отаным мұның артық".
Бұл шақта сағат
түгіл, минут та жоқ,
түгіл, минут та жоқ,
Азынап соғыс
шегін жатыр тартып.
шегін жатыр тартып.
Панфилов дивизиясы - жүрегіндей,
Дүрсілдеп соққан
жаудың үрейіндей,
жаудың үрейіндей,
Айрықша айқасты
бір батальон,
бір батальон,
Күндіз-түн
кірпігін біреуі ілмей.
кірпігін біреуі ілмей.
Жарқырап сонда шықты Баукең - есім,
Бара сап басқан жаудың әуселесін.
Онымен бірге
шықты қазақ аты
шықты қазақ аты
Ежелден туып
берген ер төресін.
берген ер төресін.
Ар жағын енді толғап айтып-айтпа,
Білді әлем сол
күндерде-ақ атын жатқа.
күндерде-ақ атын жатқа.
Елу жыл келеді
елі ер есімін
елі ер есімін
Бөлеумен ән мен
жырға, махаббатқа.
жырға, махаббатқа.
Тауысу мүмкін емес санап бәрін,
Одан соң шыққан
қаулап ер аттарын,
қаулап ер аттарын,
"Бәрінен сұмдық
екен" депті дұшпан,
екен" депті дұшпан,
Қара орыс -әоне
біреу қазақтарың!
біреу қазақтарың!
"Бауыржан" атты бала мыңнан астам,
Ойласаң оның өзі
- ұлы дастан,
- ұлы дастан,
Тоқтамас ұл
туудан қазақы ана
туудан қазақы ана
Бауыржан туа берер тиылмастан.
* * *
Кейін бір кездескенде Баукең маған
Әлі де аузым
жетіп айта алмаған
жетіп айта алмаған
Қазақтың
соғыстағы мінезі еді -
соғыстағы мінезі еді -
Ғажайып жай тірлікте
байқалмаған.
байқалмаған.
Әрине, сұрапылда
жеңдік - дейсің,
жеңдік - дейсің,
Жеңгізген Елдік -
дейсің, Ерлік - дейсің,
дейсің, Ерлік - дейсің,
Тағы да одан басқа бір күш барын
Мен айтсам еш
суреттеп сен бітпейсің.
суреттеп сен бітпейсің.
Қазақтың Азат
деген өз атасы,
деген өз атасы,
Болсын деп,
Азаматтың азат басы,
Азаматтың азат басы,
Соны іздеп кең
даланы шарлаған ол.
даланы шарлаған ол.
Көшумен көктем айы, жаз аптасы.
Орыстың "казак" деген бір жұрты бар,
Өзгеше орыстардан
өз ғұрпы бар,
өз ғұрпы бар,
Казактар атты
"қазақ" деседі оны
"қазақ" деседі оны
Болған соң
еркіндікке ол да құмар.
еркіндікке ол да құмар.
"Казак" деп атап кеткен бізге ұқсатып,
Үйреткен баласына
ат ұстатып,
ат ұстатып,
Ерлері тұлпар
мінсе, ерін алмас,
мінсе, ерін алмас,
Іздеумен еркін өмір
күн ұзартып.
күн ұзартып.
Қашанда азат кісі - намысты адам,
Бұл казак
адалдыққа нан ұстаған,
адалдыққа нан ұстаған,
Соны айтқан соңғы
соғыс философиясы -
соғыс философиясы -
Сондықтан қазақ тұлғасы
таныс маған...
таныс маған...
Маған да таныс еді мұндай бір жан,
Қазақта соңғы батыр - Ер Бауыржан,
"А Я сам - последний сын - вольности!-
Аяғын орысшалап бір қайырған.
Дүниеден ол да кетті - кім бар тынбас?!
Кезі жоқ өз
перзентін жер қаусырмас.
перзентін жер қаусырмас.
Алайда елдің
жаны, Ел рухы
жаны, Ел рухы
Азаттық
таппайынша ер таусылмас.
таппайынша ер таусылмас.
- 358 просмотров