Теңіздің
жағасында кемпір мен шал,
жағасында кемпір мен шал,
Тұрыпты отыз үш
жыл нақ дәлме-дәл.
жыл нақ дәлме-дәл.
Күн көрген
бишаралар балық аулап,
бишаралар балық аулап,
Болмапты төрт
түліктен ырымға мал.
түліктен ырымға мал.
Үсті шым, асты шұқыр
жерден жырған
жерден жырған
Баспана мекенінің
сиқы тұрған.
сиқы тұрған.
Бала жоқ
қолқанаттық екеуінде,
қолқанаттық екеуінде,
Иіріп кемпір
жібін, шал ау құрған.
жібін, шал ау құрған.
Бір күні шал апарып ауын салды,
Балық жоқ, ауға
оралған балдырды алды.
оралған балдырды алды.
Салғанда және
ауын екінші рет,
ауын екінші рет,
Теңізге бітетін
бір шөп оралды.
бір шөп оралды.
Тағы да үшінші рет ауын салып,
Сүйретіп шығарды
бір алтын балық.
бір алтын балық.
Шал байғұс өз
көзіне өзі сенбей,
көзіне өзі сенбей,
Аңырайып тұрды
біраз аң-таң қалып.
біраз аң-таң қалып.
Жарқырап үсті-басы, оттай жанып,
Адамша сөз
сөйлейді алтын балық:
сөйлейді алтын балық:
«Жанымды бір
шыбындай қи, ақсақал,
шыбындай қи, ақсақал,
Бар болса не
қажетің менен алып!»
қажетің менен алып!»
Шал сасып, абдырайды есі кетіп:
«Балық, - деп, -
бұ неғылған тілге жетік?!
бұ неғылған тілге жетік?!
Керемет мұндай,
сірә, көрген емес,
сірә, көрген емес,
Ау салып отыз үш
жыл кәсіп етіп.
жыл кәсіп етіп.
Ойланып: «Тегін емес балық, - дейді, -
Қалмайын киесіне,
алып, - дейді. -
алып, - дейді. -
Еш нәрсең керек
емес, жолың болсын,
емес, жолың болсын,
Сайран ет
теңізіңде, барып», - дейді.
теңізіңде, барып», - дейді.
Балықты жіберді де, үйге қайтты,
Не ғажап
көргенінің бәрін айтты.
көргенінің бәрін айтты.
«Жібердім еш нәрсе алмай» деген соң-ақ,
Кемпірі шалға көзін бажырайтты:
«Ақымақ, - дейді, - алжыған, кеткен есің!
Былжырап айтып
тұрсың сөз деп несін?
тұрсың сөз деп несін?
Жаңа астау тым
болмаса алсаң едің,
болмаса алсаң едің,
Астаудың
жарылғанын білмеймісің?»
жарылғанын білмеймісің?»
Балыққа шал жөнелді жолықпаққа,
ЬІдысқа астау алып молықпаққа.
Жыбырлап судың
беті шимайланып,
беті шимайланып,
Балық кеп: «Не
айтасың?» - деді қартқа.
айтасың?» - деді қартқа.
Шал айтты қол қусырып, тағзым етіп:
«Кемпірім ұрсып,
әбден мазам кетіп,
әбден мазам кетіп,
Жаңа астау
сұрайын деп келдім, тақсыр!
сұрайын деп келдім, тақсыр!
Жарамсыз астауымыз, жарық, кетік».
«Қайғырма, - балық айтты, - үйіңе бар!
Сол болса бар жұмысың, оның болар!»
Қуанып шал үйіне
қайтып келсе,
қайтып келсе,
Бір астау
әп-әдемі жатыр даяр.
әп-әдемі жатыр даяр.
Ұрсады кемпір
шалға келісімен:
шалға келісімен:
(Сақтасын долы
қатын перісінен!)
қатын перісінен!)
«Алыпсың астау сұрап,
ақылы жоқ,
ақылы жоқ,
Айрылған, ақымақ
шал, - дейді, - есінен!
шал, - дейді, - есінен!
Деп ұрысты: «Миы
ашыған, қу көк сақал!
ашыған, қу көк сақал!
Астауға қызыққандай
қанша еді мал?
қанша еді мал?
Қуанып қу астауға
келген несі?
келген несі?
Көп нәрсе әкеліпсің, адырағал!
Үйіңнің үстіңдегі сиқы мынау!
Балықтан барып
тәуір үй сұрап ал!»
тәуір үй сұрап ал!»
Тағы да шал жөнелді теңіз жаққа,
Балыққа арыз
айтып, мұң шақпаққа.
айтып, мұң шақпаққа.
Бұзылып судың
түсі лайланып,
түсі лайланып,
Балық кеп: «Не
айтасың?» - дейді қартқа.
айтасың?» - дейді қартқа.
Шал айтты қол
қусырып, тағзым етіп:
қусырып, тағзым етіп:
«Бәлеге қалдым, тақсыр, мазам кетіп!
«Үй алмай, астау
алдың, алжыған!» - деп,
алдың, алжыған!» - деп,
Барады сүйегімнен
сөккені өтіп».
сөккені өтіп».
Арызын ақсақалдың қабыл алып:
«Қайғырма! Үйіңе қайт!» - деді балық...
Орнында лашығының
ағаш үй тұр,
ағаш үй тұр,
Келеді шал қуанып, таңырқанып.
Салған үй салтанатты сәніменен,
Бояған, оюлаған мәніменен.
Сайраған
бақшасында түрлі құстар
бақшасында түрлі құстар
Келтірген көңіл
хошын әніменен.
хошын әніменен.
Асылып терезеге
кемпір тұрып,
кемпір тұрып,
Ұрсады келісімен
шалға ақырып:
шалға ақырып:
«Балықтан
барыпсың да үй алыпсың,
барыпсың да үй алыпсың,
Ақымақ, миың
ашып, кеткен шіріп.
ашып, кеткен шіріп.
Ізіңмен, үйге кірмей, қайт балыққа!
Қадірсіз мұжық
деген ат халыққа.
деген ат халыққа.
Айтпасқа
қарашекпен қатыны деп,
қарашекпен қатыны деп,
Ақсүйек етсін
мені, айт балыққа!»
мені, айт балыққа!»
Балыққа шал келеді қайтып тағы,
Кемпірдің мұң-мүддесін
айтып тағы.
айтып тағы.
Тағзыммен қол
қусырып, арыз айтып:
қусырып, арыз айтып:
«Азапты келдім, -
деді, - тартып тағы».
деді, - тартып тағы».
«Қайғырма, - балық айтты, - болар, - дейді,
Ақсүйек дәрежесі қонар», - дейді.
Қатыны, қайтып
келсе, болған ханым,
келсе, болған ханым,
Қасына шал
қалайша жолар енді?!
қалайша жолар енді?!
Биік үй салтанатты, сәнді түрі,
Бәрі мол, бәрі
байлық, бәрі ірі.
байлық, бәрі ірі.
Үстіне неше түрлі
асыл киіп,
асыл киіп,
Паңсынып сыртқы
есікте тұр кемпірі.
есікте тұр кемпірі.
Қолында толған
өңшең алтын жүзік,
өңшең алтын жүзік,
Зүмред, березелі бар білезік.
Үстінде қамзол
ішік, тысы қамқа,
ішік, тысы қамқа,
Меруерт омырауы
қойған тізіп.
қойған тізіп.
Аяқта сақтаяннан
оюлы етік,
оюлы етік,
Бұрынғы мұжықтығы
естен кетіп,
естен кетіп,
Жұмсап тұр біріне
ұрсып, бірін ұрып,
ұрсып, бірін ұрып,
Ақырып малайларға
әмір етіп.
әмір етіп.
Шал келіп: «Сәлем бердік, ханым! - деді,
Ризалық тапты ма
енді жаның?» - деді.
енді жаның?» - деді.
Жаратпай шалдың
сөзін, кемпірі ұрсып:
сөзін, кемпірі ұрсып:
«Әдепсіз, ақылы
жоқ, жарым, - деді. -
жоқ, жарым, - деді. -
Ат бақсын, ат
қораға апарыңдар
қораға апарыңдар
Мұжықтың мына
біреу шалын!» - деді.
біреу шалын!» - деді.
Қанағат болды
десек етер шағы,
десек етер шағы,
Құтырды өскен
сайын кемпір бағы.
сайын кемпір бағы.
Өткен соң бірер
жұма, шақыртады
жұма, шақыртады
Балыққа
жібермекке шалды тағы.
жібермекке шалды тағы.
Айтады: «Қазір жылдам бар балыққа!
Жеткен жоқ жаным
әлі ырзалыққа.
әлі ырзалыққа.
Ақсүйек дәрежесін
азсынамын,
азсынамын,
Патша етсін мені
дереу бір халыққа!»
дереу бір халыққа!»
Шал айтты: «Құтырдың
ба? Түзу ме есің?
ба? Түзу ме есің?
Болмасын астамшылық, мұның кесір!
Білмейсің іс
ретін, сөз мәнісін,
ретін, сөз мәнісін,
Жұрт күлер: «Қор
болған деп бақыт есіл!»
болған деп бақыт есіл!»
Бұл сөзге кемпір
қатты ашуланып,
қатты ашуланып,
Жіберді шалды
жаққа салып-салып.
жаққа салып-салып.
«Қалайша маған
қарсы сөз айтасың?
қарсы сөз айтасың?
Сен - мұжық, мен
- ақсүйек, қой, - деп, - танып
- ақсүйек, қой, - деп, - танып
Сөз айтар шалда
хәл жоқ, жөнеледі,
хәл жоқ, жөнеледі,
Қарайып теңіз
беті түнереді.
беті түнереді.
Шақырған шал
даусына балық келіп:
даусына балық келіп:
Ақсақал,
не айтасың? Сөйле!» - деді.
не айтасың? Сөйле!» - деді.
Шал айтты: «Өлдім әбден тынышым кетіп,
Таянды жындануға кемпір жетіп.
«Ақсүйек
дәрежесін азсынамын,
дәрежесін азсынамын,
Бір жұртқа
қойсын, - деді, - патша етіп».
қойсын, - деді, - патша етіп».
«Қайғырма, - балық сөйлеп, - кәрім! - деді,
Істермін
айтқанындай бәрін, - деді. -
айтқанындай бәрін, - деді. -
Жүргізіп жұртқа
әмірін мейілінше,
әмірін мейілінше,
Айбынды болар
патша жарың», - деді.
патша жарың», - деді.
Шал қайтса,
салтанатты сарайлар тұр,
салтанатты сарайлар тұр,
Ішінде
сарайлардың кемпірі отыр.
сарайлардың кемпірі отыр.
Асынып
айбалтасын, есіктерде
айбалтасын, есіктерде
Күзетші түсі суық
малайлар тұр.
малайлар тұр.
Жарқырап алтын киіп, оттай жанып,
Патшасып кемпір
отыр ызғарланып,
отыр ызғарланып,
Ақсүйек, өңшең
бекзат қызметінде,
бекзат қызметінде,
Ішкізіп
арақ-шарап, азаптанып.
арақ-шарап, азаптанып.
Билетпей шалға
бойы, буын құрып,
бойы, буын құрып,
Сарайға шал
сескеніп келді кіріп.
сескеніп келді кіріп.
Бас ұрып
кемпірінің аяғына:
кемпірінің аяғына:
«Болды ма жаның риза!» - деді тұрып.
Есіркеу кемпірде жоқ шалын аяп,
Адам деп елеп
оған қарамай-ақ,
оған қарамай-ақ,
Деп еді:
«Шығарыңдар!». -
«Шығарыңдар!». -
Сол-ақ екен,
Жұдырық
жан-жағынан жауды таяқ.
жан-жағынан жауды таяқ.
Желкелеп, сүйреп,
жұлқып жұлмалайды,
жұлқып жұлмалайды,
Ағына сақалының
кім қарайды?
кім қарайды?
«Ақымақ, әдебі
жоқ, алжыған құл,
жоқ, алжыған құл,
Кірлейсің
аяғыңмен, - деп, - сарайды!»
аяғыңмен, - деп, - сарайды!»
Жұрт күліп: - Шал екенсің, - деді, - жарым,
Ақылың кем болған
соң, кімге обалың?
соң, кімге обалың?
«Болмаса
өзің шанаң, отырма» деп,
өзің шанаң, отырма» деп,
Бұрынғы айтпап па
еді мақалдарын?
еді мақалдарын?
Бір-екі мұнан
кейін жұма өтті,
кейін жұма өтті,
Тілейтін жаңа тоят кезі жетті.
Қызығы патшалықтың
тозды жылдам,
тозды жылдам,
Жарлық қып, кемпір
патша шалды іздетті.
патша шалды іздетті.
Шалды айдап алып келді дірдектетіп,
Байғұстың түсі
қашқан, өңі кетіп.
қашқан, өңі кетіп.
Үстінде алтын
тақтың кемпір патша
тақтың кемпір патша
Тапсырды шалға жұмыс,
әмір етіп:
әмір етіп:
«Бек тығыз бұйырамын
саған, - деді, -
саған, - деді, -
Сөз қатсаң,
жыртылады жағаң, - деді. -
жыртылады жағаң, - деді. -
Мақсатым суды
билеп, суда тұрмақ,
билеп, суда тұрмақ,
Балыққа айт менен
көп-көп сәлем! - деді,
көп-көп сәлем! - деді,
Қаратып
теңіздерді қол астыма,
теңіздерді қол астыма,
Шабарман болсын
өзі маған», - деді.
өзі маған», - деді.
Әлі жоқ сөз қайырар, шал кетеді,
Қорыққаннан
жылдам жүріп, тез жетеді.
жылдам жүріп, тез жетеді.
Қара бұлт, қара
дауыл толқынды айдап,
дауыл толқынды айдап,
Сапырып теңіз
суын, желдетеді.
суын, желдетеді.
Балықты шақырып шал, сөзін айтты,
Жұмыстың
тығыздығын, тезін айтты.
тығыздығын, тезін айтты.
Кемпірдің сұрағанын
естіп балық,
естіп балық,
Бір соғып суды
бетке, кейін қайтты.
бетке, кейін қайтты.
Балықтан жауап
күтіп тұрып-тұрып,
күтіп тұрып-тұрып,
Шал қайтты кешке
жақын әлі құрып.
жақын әлі құрып.
Көре алмай
салтанатты сарайларды,
салтанатты сарайларды,
Көз салды
жан-жағына мойнын бұрып.
жан-жағына мойнын бұрып.
Қараса, лашығында кемпірі отыр,
Баяғы жарық астау
жырық-жырық.
жырық-жырық.
Түсіріп таз
кебіне бір-ақ күнде,
кебіне бір-ақ күнде,
Қойыпты қу
қақбасты Құдай ұрып.
қақбасты Құдай ұрып.
- 91 просмотр