Бірінші тарау
"Қинады-ау,
мына Дина қыз,
мына Дина қыз,
Тездетші, -
дейді тойыңды.
дейді тойыңды.
Өзі де әсем күй
нағыз
нағыз
Барады баурап
бойыңды.
бойыңды.
Той дейтін не
бар асығып,
бар асығып,
Той жасар
әке-шеше жоқ.
әке-шеше жоқ.
Үй бола қалса
қосылып,
қосылып,
Шай ішер кетік
кесе жоқ.
кесе жоқ.
Қорғауы жақын
диплом
диплом
Тұра тұр, -
десең көнер ме,
десең көнер ме,
Бірінші курсты ұйқымен
Өткізген дәурен
келер ме?
келер ме?
Шіркін-ай, ол
кез - кез ғой бір,
кез - кез ғой бір,
Іздейміз қазір -
ол қайда?
ол қайда?
Қалалық өмір -
өзге өмір,
өзге өмір,
Ауылың қалып
шалғайда!
шалғайда!
Сағынып сан хат
жазылған
жазылған
Бауырмал кезің
сол еді-ау!
сол еді-ау!
Посылка жиі
салынған
салынған
Қазысы, сүрі мол
еді-ау!
еді-ау!
Терезе көзі
жатақтың
жатақтың
Самсаған ет пен
май-құртқа.
май-құртқа.
Студент кыста
бататын
бататын
Береке-ырыс
байлыққа.
байлыққа.
Содан соң қалған
курста
курста
Ақша да, ет те
там-тұмдап.
там-тұмдап.
Хатың да сиреп бұл
тұста,
тұста,
Дүкеннен азық
сатып ап.
сатып ап.
Жұпыны болып
қаласың,
қаласың,
"Жұтаған қазақ
байындай"
байындай"
Қарыз көп - аз-ақ
аласың,
аласың,
Күй таңдар сенде
қай бір жай.
қай бір жай.
Содан соң соңғы
курста
курста
Қайтадан күйің
оңалмақ.
оңалмақ.
Өйткені қу ғой
туыс та,
туыс та,
Мезгілін біліп
оралмақ.
оралмақ.
Ауылға тура
келсін деп,
келсін деп,
Аянбай қалар
шабылып.
шабылып.
Кемпір мен шал
да кемсеңдеп,
да кемсеңдеп,
Кетеді жиі
сағынып.
сағынып.
Ал бірақ менде
ол да жоқ,
ол да жоқ,
Бітірем биыл
дегенмен.
дегенмен.
Келемін оқып
зорға деп,
зорға деп,
Аздаған
тиын-тебенмен.
тиын-тебенмен.
Жатақтан шығып,
үй жалдап
үй жалдап
Тұрғаным осы
бір-екі ай.
бір-екі ай.
Балаңа кетпей
күй қамдап,
күй қамдап,
Өліпсің ерте әкем-ай!
Алыста жатыр
ағай бір
ағай бір
Міндет қып
наны-тұзына.
наны-тұзына.
Көнуі оның
неғайбыл
неғайбыл
Қаладан алған
қызыңа!
қызыңа!
Стипендия пұшпағын
Созғылап жүріп
бес жылдай.
бес жылдай.
Білімнің жалын ұстадым,
Еңбегімді еш
қылмай.
қылмай.
Енді кеп сонау
екінің
екінің
Шотаяқ басын
сүйретсем.
сүйретсем.
Кешірмес мені
жетімдік,
жетімдік,
Тасына талай
тиді өкшем! -
тиді өкшем! -
Дейді де Мәжит,
Динаға
Динаға
Қояды іштей қош
айтып.
айтып.
"Қарындас,
мені қинама,
мені қинама,
Емеспін кісі
басы артық!
басы артық!
Басқа да болар
кісің!" деп,
кісің!" деп,
Хат жазып оған
бұл тағы.
бұл тағы.
"Жынды боп
кеткенбісің!" деп,
кеткенбісің!" деп,
Өзіне өзі
ұрсады...
ұрсады...
Екінші тарау
Алатау басы көп
бұлақ,
бұлақ,
Шұбырып жатқан
төменге.
төменге.
Ағаштан шықсаң
ақ шуақ,
ақ шуақ,
Күн айналған
төбеңде.
төбеңде.
Алатау төсі мол
жұпар,
жұпар,
Алатау төсі гүл
қалың.
қалың.
Көңілің соған
боп іңкәр,
боп іңкәр,
Жаныңды баурар
бір жалын.
бір жалын.
Тыным жоқ халық
дегенде
дегенде
Қозғалған бейне
мың нүкте.
мың нүкте.
Биіктен құлап
төменге,
төменге,
Төменнен зулап
биікке.
биікке.
Жатады қаулап,
жөңкіліп,
жөңкіліп,
Әсте бір тыным
таппайды.
таппайды.
Машина талай
ентігіп,
ентігіп,
Бұлақты сүзе
тоқтайды.
тоқтайды.
Бүгін де осы
тіршілік,
тіршілік,
Бүгін де осы
көрініс.
көрініс.
Биікке қарай
құлшынып,
құлшынып,
Төменге қарай
төгіліс.
төгіліс.
Бұрқанып жатқан
бір бұлақ,
бір бұлақ,
Төбеде аппақ
жүзді бұлт.
жүзді бұлт.
Сыбырлап тұрған
жапырақ,
жапырақ,
Сырласып жатқан
қыз, жігіт.
қыз, жігіт.
- Саған ғой әлі
бір жыл бар,
бір жыл бар,
Қалыпты маған
бір апта.
бір апта.
Келіп тұр кезек
қынжылар,
қынжылар,
Кетемін ертең
жыраққа.
жыраққа.
- Табамын қайда кетсең де,
Өзіңді өзің
қыспа, жан!
қыспа, жан!
Жүрегім, ойым
тек сенде,
тек сенде,
Бақытым сенсің ұстаған.
Той жасау деген не
үшін
үшін
Немене сонша
ап-алыс.
ап-алыс.
Өткізбек пе едің
ел үшін
ел үшін
Балуан күрес, ат
шабыс.
шабыс.
Күдіксіз үміт,
бекем ой,
бекем ой,
Ырымы болса
болғаны.
болғаны.
Жалғанда қиын
екен ғой
екен ғой
Еркектің, сірә,
толғағы!
толғағы!
Деді де күлді
сыңғырап,
сыңғырап,
Шашылған күміс
секілді.
секілді.
Жапырақ баяу
сыбдырлап,
сыбдырлап,
Ұшында талдың
жел тынды.
жел тынды.
-Қыздың да қиын
ашығы
ашығы
Еркіңді сұрап
қоймайтын.
қоймайтын.
Баяғылардың ғашығы
Ішінен ғана
ойлайтын!
ойлайтын!
Кездесе қалса,
сөз таппай,
сөз таппай,
Бата алмай көңіл
тынатын.
тынатын.
Салғаннан жүрек
маздатпай,
маздатпай,
Арман боп біраз
тұратын...
тұратын...
-Үндемей жүріп
сіз мұнда,
сіз мұнда,
Уақыт қайран
өтетін.
өтетін.
Жігітін яки
қызын да
қызын да
Қағып ап біреу
кететін.
кететін.
Жоқ, досым, оған
көнетін
көнетін
Жайымды іздеп
таппайсың.
таппайсың.
Өзіңде менің бар
еркім,
еркім,
Қадірлеп соны
сақтайсың.
сақтайсың.
Нәзіктік, жалған
үлбіреу
үлбіреу
Келмей-ақ қойды
қолымнан.
қолымнан.
Әсемпаз майда
кейбіреу
кейбіреу
Сескенді,
бәлкім, сонымнан!" -
бәлкім, сонымнан!" -
Дегенде әлгі қыз
жарқын
жарқын
Мұңая қалды бір
ауық.
ауық.
Ұнатып жігіт бұл
қалпын
қалпын
Сүйсіне көңлі тұр
ауып...
ауып...
"Жарайды!"
деген бір сөзден
деген бір сөзден
Өңінде қыздың
жүзді арай,
жүзді арай,
Сәбидейсің-ау
бір сенсең,
бір сенсең,
Жұбанғыш қайран,
қыздар-ай!
қыздар-ай!
...Енді бір сәтте
наз ұқ! - деп
наз ұқ! - деп
Жігітке жайнап
қарады.
қарады.
Шақырып:
"Мәжит, Мәжит!" - деп,
"Мәжит, Мәжит!" - деп,
Қалыңға сіңіп
барады.
барады.
Үшінші тарау
Көшесінде
Лениннің,
Лениннің,
Бас арықтан сәл
төмен.
төмен.
Институты
Тау-кеннің
Тау-кеннің
Келеді сол үй
ертеден.
ертеден.
Келеді сол үй
ертеден
ертеден
Мәпелеп, баулып
сан адам.
сан адам.
Осынау жазық өлкеден,
Осынау жалпақ
даладан.
даладан.
Келмеген оған
кемде-кем,
кемде-кем,
Сүймесін оны ел
не ғып.
не ғып.
Инженер қазақ -
мен деген
мен деген
Кісіден сұра сен
барып.
барып.
Алады еске осы
үйді,
үйді,
Елестеп білім
қиясы.
қиясы.
Бәрінің ұстаз
досы игі,
досы игі,
Бәрінің ыстық ұясы...
...Залында соның
бүгін де
бүгін де
Білімнің үлкен
сынағы.
сынағы.
Құшағы толып тұр
гүлге
гүлге
Талайдың келіп
сыңары.
сыңары.
Талайдың келіп
ғашығы
ғашығы
Ботакөз ару, бұраң
бел.
бел.
Қиын-ау, қиын
жар сыны,
жар сыны,
Сүрінбей содан
шығар ма ер!
шығар ма ер!
Бұрышта сонау
қара көз
қара көз
Шашының ұшын
өреді.
өреді.
Бақытқа жақын
барар кез
барар кез
Не деген асу, өр
еді!
еді!
Алқына күту,
қобалжу
қобалжу
Дірілдеп ерін,
қос иық.
қос иық.
Демінде ыстық
қалар бу,
қалар бу,
Кірпікте дымқыл
жас ұйып.
жас ұйып.
Біз сынақта
отырсақ,
отырсақ,
Тілегін тілеп
қыз тұрған.
қыз тұрған.
Қадірлі қайран
сол бір шақ,
сол бір шақ,
Кеттің-ау қарап
сыртымнан!
сыртымнан!
Оқушым, кешір,
көзбе-көз
көзбе-көз
Күрсініп қалдым
байқамай.
байқамай.
Сенен де жылжып
сол бір кез
сол бір кез
Өтеді күн мен ай
талай!
талай!
Аққұба өңге қан
ойнап,
ойнап,
Дуылдап беті тұр
жанып.
жанып.
Қарар ма шіркін,
абайлап,
абайлап,
Есіктен сонау
бір барып.
бір барып.
Ашылса есік, ұмтылып,
Қарақат көзі
жалтылдап.
жалтылдап.
Арқадан бұрым бұлқынып
Құлайды төске
сәл тулап.
сәл тулап.
Қайтадан оны ақ
білек
білек
Кейінге серпіп
қалғанда.
қалғанда.
Күрсініп қойды,
шеткерек
шеткерек
Тұрған бір жігіт
сол маңда.
сол маңда.
Сатырлап іште
алақан
алақан
Дуылдап барып
басылды.
басылды.
Елегізіп халық
бір жақтан,
бір жақтан,
Есік те жайлап
ашылды.
ашылды.
Келеді содан бер
қарай
қарай
Сыртымен шығып
бір жігіт.
бір жігіт.
Сөз айтты сыртқа
қарамай,
қарамай,
Іштегі жұртты
күлдіріп.
күлдіріп.
Қарады мұнда, құшаққа
Қалыпты бір шоқ
гүл барып.
гүл барып.
Ұмтылды қыз да бұл
шақта
шақта
Иықта бұрым дір қағып.
Гүлімен барып
қол қысты,
қол қысты,
Жігіт те сүйіп
алды оны.
алды оны.
Айтып та жатыр
алғысты,
алғысты,
Уыста ыстық жар
қолы.
қолы.
"Ал бірақ
мына бір гүлді
мына бір гүлді
Кім беріп, қашан
үлгірді?"
үлгірді?"
Деген сәл күдік
мазалап,
мазалап,
Әкелді алып бір
мұңды!
мұңды!
Ойлаған оны жоқ
жігіт
жігіт
Келеді тасып
көшемен.
көшемен.
"Қалыппын
қажып, болдырып,
қажып, болдырып,
Қорықтым қандай
кеше мен!" -
кеше мен!" -
Дейді де Мәжит мәз
өзі,
өзі,
Тауысар емес
сүйіп те,
сүйіп те,
Қарайды қимай
жар көзі
жар көзі
Әлгі бір салқын
күдікке.
күдікке.
Төбеде аспан
жалтырап,
жалтырап,
Тасиды көңіл -
ой да ояу.
ой да ояу.
Қағады сыбдыр
жапырақ
жапырақ
Еседі қалқып ән
баяу.
баяу.
"Динашым,
қалқам, Динаш-ай,
қалқам, Динаш-ай,
Мінезің кейбір
қиғаш-ай,
қиғаш-ай,
Шаймен де болса
сыйлашы-ай,
сыйлашы-ай,
Тәтті ғой жарың құйған
шай!".
шай!".
Төртінші тарау
...Маңдайын
беріп шығысқа
беріп шығысқа
Поезд тұр әне
жүргелі,
жүргелі,
Уақыт шіркін тым
қысқа
қысқа
Осы бір соңғы
күндері.
күндері.
Айтылмай қалған
сөз көптей,
сөз көптей,
Аялдай берді
қыз-жігіт.
қыз-жігіт.
Тұра-тұр, поезд,
тез кетпей,
тез кетпей,
Паровозды аздап
қыздырып!
қыздырып!
Кетеді қазір қыз
қанша,
қанша,
Кетеді жігіт
қаншама.
қаншама.
Күтпекші үміт
тозғанша,
тозғанша,
Қайсысы кейін
қалса да!
қалса да!
Вокзалдың басы
ант пен серт,
ант пен серт,
Вокзалдың басы
махаббат.
махаббат.
Сағат та мезгіл
жатты өлшеп,
жатты өлшеп,
Ұзамай поезд
аттанбақ.
аттанбақ.
Қайда екен әлгі
Дина қыз,
Дина қыз,
Қайда екен әлгі
бойжеткен?!
бойжеткен?!
Өзі де әсем күй
нағыз,
нағыз,
Келіпті-ау аппақ
көйлекпен.
көйлекпен.
Талай бір жігіт
созды өңеш,
созды өңеш,
Ризамын осы
келіске!
келіске!
Қалғалы тұрған қыз
емес,
емес,
Ұшқалы тұрған
періште!
періште!
Қоңырша менің
Мәжитім,
Мәжитім,
Осы қыз саған
жалынды-ау!
жалынды-ау!
Болды ма бүгін
аз ұйқың,
аз ұйқың,
Қабақтың асты
қалыңдау!
қалыңдау!
Қыз байғұс қатты
сүйгесін,
сүйгесін,
Айы да өзің,
күні өзің.
күні өзің.
Сен неге жанып,
күймейсің,
күймейсің,
Қатал-ау сәл-пәл
мінезің.
мінезің.
-Сәләматсыздар,
мырзалар,
мырзалар,
Сәләматсыз ба,
бикештер!
бикештер!
Кім кетіп, кәне,
кім қалар,
кім қалар,
Жүректі солай
бір тексер! -
бір тексер! -
Деген бір дауыс
шыққанға,
шыққанға,
Жалт ете калды тұрған
көп.
көп.
Дода бас жігіт
шықты алға,
шықты алға,
Есімі мұның
Қыздарбек.
Қыздарбек.
Курстас еді ол
Динамен,
Динамен,
Болатын Мәжит
сырт таныс.
сырт таныс.
-Жеттім-ау ақыр
мен де әрең,
мен де әрең,
Қайырлы болсын
аттаныс!
аттаныс!
Қызық-ау біздің
жігіттер,
жігіттер,
Аямас жанын
қыздардың.
қыздардың.
Қалады қайран
үміттер
үміттер
Басында ылғи
вокзалдың! -
вокзалдың! -
Деді де күлді, қол
алып,
алып,
Кезекпе-кезек
көз тастап.
көз тастап.
Бұлардың жайын
сәл бағып,
сәл бағып,
Жөнелді жігіт
ойқастап.
ойқастап.
-Біздің бұл
жігіт - жеңілдеу,
жігіт - жеңілдеу,
Мінезі аздап ұшқалақ.
Ақ көңіл бірақ,
тегінде,
тегінде,
Толған бір бойы
күш-талап!
күш-талап!
Кім еді бұл? -
деп қараған
деп қараған
Мәжиттің көзін ұққандай,
Дина да айтты
жалма-жан,
жалма-жан,
Жарқ етіп күнге
ақ маңдай.
ақ маңдай.
Әшейін күнде
әзілдеп,
әзілдеп,
Еркелеп "әлек"
салатын,
салатын,
"Батыл
жар" неге қазірде
жар" неге қазірде
Тұр екен ұстап
тағатын.
тағатын.
Деген ой бар ма,
Мәжит те
Мәжит те
Қарайды оған
үңіліп.
үңіліп.
"Осының
жаны нәзік пе?" -
жаны нәзік пе?" -
Дейтұғын ескі
бір күдік.
бір күдік.
Оралып тағы
келгендей, -
келгендей, -
Әйтсе де оны
сынар нық.
сынар нық.
Сабырға сыртта
бой бермей,
бой бермей,
Іштегі асау құмарлық.
Алды кеп сүйіп
ол жарын,
ол жарын,
"Е, бәсе!
Соның бар жөні!"
Соның бар жөні!"
Дегендей, іркіп
маржанын,
маржанын,
Қыз, шіркін,
сүйіп алды оны!
сүйіп алды оны!
- Той болмай
қалды деме, жан,
қалды деме, жан,
Той емес бізді
қосатын.
қосатын.
Келеді бір жыл
алдыңнан,
алдыңнан,
Сабыр мен ақыл
тосатын!
тосатын!
"Сұлусың,
қорқам, тым аса!" -
қорқам, тым аса!" -
Дегенім қате бір
кезде.
кезде.
Адамды адам
сынаса,
сынаса,
Сынамас қарап
құр көзге!
құр көзге!
Ашықсың өте
деуші едім, -
деуші едім, -
Жаныңа қатты
тиіппін.
тиіппін.
Жүрегіңменен мен
сенің,
сенің,
Қайратың үшін
сүйіппін! -
сүйіппін! -
Деді де, қыздың
кезіне
кезіне
Тұрды сәл тоқтап
ол қарап.
ол қарап.
Болмады, бәлкім,
төзуге,
төзуге,
Түсті қыз жасы
домалап.
домалап.
Артынша жайнап
жанары,
жанары,
Изеді үнсіз қыз
басын.
басын.
...Поез да
жылжып барады,
жылжып барады,
Жамылып таңның
шұғласын.
шұғласын.
Поезға дереу
мінген ол,
мінген ол,
Шалып қап сұлу
кескінді:
кескінді:
Деген бір сөзі
"есен бол!"
"есен бол!"
Алыстан талып
естілді.
естілді.
Бұрылып алып
паровоз,
паровоз,
Тасаға қарай
асқан шақ.
асқан шақ.
Ұзатып тұрды
қара көз,
қара көз,
Ауадан түспей ақ
саусақ.
саусақ.
Бесінші тарау
Өтті ғой күндер
ол ауыр,
ол ауыр,
Өтті ғой соғыс
бораны,
бораны,
Тыныстап халық
жаңа бір,
жаңа бір,
Бүтіндеп бойда
жараны.
жараны.
Қираған әлде
бүлінген
бүлінген
Қалалар қайта
жанданып.
жанданып.
Заводтар шапшаң
тірілген,
тірілген,
Бойына ыстық қан
барып.
барып.
Окоптар гүлге
оранып,
оранып,
Берілді қайтып
жер бізге.
жер бізге.
Өзендер ыстан
тазарып,
тазарып,
Мөлдіреп құйды
теңізге.
теңізге.
Қырында қаптап
мал өріп,
мал өріп,
Жаңғыртты қайран
даланы.
даланы.
Түстікте пісіп
алма, өрік
алма, өрік
Жаңартты жайсаң
ауаны.
ауаны.
Өртеңге шыққан
көк шөптей
көк шөптей
Қаулады біздің
жақсы өмір.
жақсы өмір.
Еңбегі ерлер еш
кетпей
кетпей
Қоймасын кеннің
ашты өңір.
ашты өңір.
Отанның көмір
алыбы -
алыбы -
Шығыста қайрат
шыңдаған,
шыңдаған,
Қадірлі
Қарағандының
Қарағандының
Жүрегі әсте
тынбаған.
тынбаған.
Сонау бір жылдың
өзінде,
өзінде,
Соғысқа керек
сом болат.
сом болат.
Балқыту үшін тез
күнде,
күнде,
Атты ғой көмір
тонналап!
тонналап!
Бойдағы отты қуатын
Жөнелтіп жатты
майданға.
майданға.
Күнде бір ерлік
туатын,
туатын,
Артық боп минут
айдан да.
айдан да.
Бүгін де сол
жер, сол қала
жер, сол қала
Өмірі жалын, жас
мәңгі.
мәңгі.
Қап-қара таулар
айнала,
айнала,
Жылытқан демі
аспанды.
аспанды.
Әр таудың асты
бір сарай,
бір сарай,
Шомылған нұрға
жап-жарық.
жап-жарық.
Салынған дейсің
бұл қалай
бұл қалай
Қара жер төсін
қақ жарып?
қақ жарып?
Осынау сарай
ішінде
ішінде
Жатады қайнап
өмір кең.
өмір кең.
Ортаға сол бір
түсуге,
түсуге,
Оқушым, бастап
келдім мен.
келдім мен.
Кел, қәне,
досым, аралас,
досым, аралас,
Мұнда да киім
жап-жаңа.
жап-жаңа.
Етігің болсын
шамалас,
шамалас,
Өзгесін әсте
таңдама.
таңдама.
Шұлғауды ора
қалыңдау,
қалыңдау,
Белбеуді шіреп
нық буын.
нық буын.
Касқасы сәл-сәл
ауырлау,
ауырлау,
Оқасы бірақ жоқ
мұның.
мұның.
Шекеңе қада
шамыңды,
шамыңды,
Шамсыз онда күн
қараң.
қараң.
Аккумулятор
тағылды,
тағылды,
Сонымен болсын
бұл тамам.
бұл тамам.
Ал түстік міне
клетке,
клетке,
Клетің - астау
мінетін.
мінетін.
Зулаймыз енді,
дір етпе,
дір етпе,
Тынышы жақсы
жүректің.
жүректің.
Қайратты жина,
белсеніп,
белсеніп,
Баратын жерің
талай жер.
талай жер.
Болайын үнсіз
мен серік,
мен серік,
Қалғанын өзің
қарай бер.
қарай бер.
Соғады қатты
ызғырық,
ызғырық,
Созылған мынау
штрек.
штрек.
Ауада шамын
жүздіріп,
жүздіріп,
Тұр жарық темір
күш тіреп.
күш тіреп.
Деседі кеннің
сарайы,
сарайы,
Шахтерлер сүйіп
қойған ат.
қойған ат.
Суланар аздап маңдайың,
Бұлтсыз бір
жауын сорғалап.
жауын сорғалап.
Шахтаның күре
тамыры,
тамыры,
Штрек осы
негізгі.
негізгі.
Осында шахта
тағдыры,
тағдыры,
Тасыған көмір
теңізі...
теңізі...
Бұдан соң ауа
жолымен
жолымен
Еңкеймей біраз
жүресің.
жүресің.
Жан-жағың тұтас
толы кен,
толы кен,
Қолыңмен сипап
білесің.
білесің.
Тарылды қуыс ал
міне,
міне,
Түнерген қою
түн-түнек.
түн-түнек.
Алдыңғы жақта
әлдене,
әлдене,
Қояды қатты
күркіреп.
күркіреп.
Енді бір қайрап
жаныңды,
жаныңды,
Бауырлап алға
жылжисың.
жылжисың.
Түзетіп алып
шамыңды,
шамыңды,
Құлшына сүзіп,
сүңгисің.
сүңгисің.
Тап-тапал шойын
бағандар,
бағандар,
Қат-қабат көмір
астында
астында
Мызғымай тұр
ғой, соны аңғар,
ғой, соны аңғар,
Қамқоры сол-ау
бастың да.
бастың да.
Аяқты тіреп
соларға,
соларға,
Салдыр да гүлдір
домалап.
домалап.
Ағасың жүйткіп
сен алға,
сен алға,
Табанның астын
шамалап.
шамалап.
"Осынау
отпен, шіркін-ай,
отпен, шіркін-ай,
Тозар ма ақыл,
ар кірлеп.
ар кірлеп.
Түнекті тіліп
мен талай
мен талай
Өтуге қазір
бармын! - деп.
бармын! - деп.
Шамыңа сонда
ырзасың,
ырзасың,
Не деген қымбат
сол жарық.
сол жарық.
Қиялға толып бір
басың,
басың,
Аласың аздап
толғанып.
толғанып.
Алдыңда лава -
іздеген,
іздеген,
Атақты лава өзі
енді!
енді!
Алады басын бұл
жерден
жерден
Көмірдің тасқын
өзені.
өзені.
Қимылдап ерлер,
құлшынып,
құлшынып,
Күресіп жатқан
өмірлер.
өмірлер.
"Ғ ажап-ау,
десең тіршілік,
десең тіршілік,
Тіршілік үшін
көмір бер!".
көмір бер!".
Осынау сертті дәл
ұстап,
ұстап,
Арпалыс кешкен
адам бар.
адам бар.
Соларды көріп, дұрыстап
Білесің қанша
шамаң бар.
шамаң бар.
Бітеді бойға
күш-жігер,
күш-жігер,
Өзіңе өзің нық
сеніп.
сеніп.
Бағалар сені, іс
білер,
білер,
Қиынға сен де
түс келіп!
түс келіп!
Табиғат келген
жасырып,
жасырып,
Осынша қуат
тереңге.
тереңге.
Дәл солай жатқан
басылып,
басылып,
Табылар қуат
сенен де!
сенен де!
Шақылдап жатқан
қайланың
қайланың
Даусына құлақ
түресің.
түресің.
Адам мен көмір
майданын
майданын
Алдыңнан ашып,
кіресің.
кіресің.
Қаншама қайрат
жұтылып,
жұтылып,
Қаншама білек
талды онда!
талды онда!
Ащы тер суы
іркіліп,
іркіліп,
Қаншама сіңді әр
жонға!
жонға!
Адамды батыр деу
үшін
үшін
Осында түсіп, көр
көзбен.
көзбен.
Жеңіліс яки
жеңісін
жеңісін
Содан соң айтып
бер сөзбен.
бер сөзбен.
Алады қайрап
жаныңды,
жаныңды,
Арада мезгіл
тұра ма өтпей?
тұра ма өтпей?
Суырып жатқан
жалынды
жалынды
Жер асты өңшең
Прометей!
Прометей!
Тіреуші дамыл
көрмейді,
көрмейді,
Үлгіріп тіреп,
шап етіп,
шап етіп,
Қисайса, дереу
жөндейді,
жөндейді,
Сом болат балға
шаңқ етіп.
шаңқ етіп.
Лаваның іші
арпалыс,
арпалыс,
Ағарып шашың
кеткендей.
кеткендей.
Жасаса минут
қалтарыс,
қалтарыс,
Төбеңнен көмір шөккендей.
Осының бәрін
басқарып,
басқарып,
Команда беріп
мүлтіксіз.
мүлтіксіз.
Сан рет көмір
жастанып,
жастанып,
Өткізіп күндер ұйқысыз.
Участок үлкен,
жол қиын,
жол қиын,
Үлгіру, көру
бас-басын,
бас-басын,
Лаваның байқап
жан күйін,
жан күйін,
Бункерге көмір
тастасын.
тастасын.
Дәрігердей тамыр
ұстаған,
ұстаған,
Жүгіре басып жүр
жігіт.
жігіт.
Осы тұс - таныс
тұс маған,
тұс маған,
Көзінен көңлім тұр
біліп.
біліп.
Тістері ғана
жарқырап,
жарқырап,
Естілді әне
сәлемі.
сәлемі.
Мәжитің осы, ал
бірақ
бірақ
Ескілеу тартқан
сәл өңі.
сәл өңі.
Болар-ау, бәлкім,
күйеден,
күйеден,
Несі бар әжім
тез түсіп,
тез түсіп,
Біздің де кескін
бұл күйде
бұл күйде
Тұрмаған шығар
жетісіп.
жетісіп.
Манадан бері бес
сағат,
сағат,
Оқушым, жердің
астында,
астында,
Жүріппіз, енді қайтайық
Ілесіп көмір
тасқынға.
тасқынға.
Ал енді бар ғой
мұндайда,
мұндайда,
Шылымшы болсаң -
қиын-ақ:
қиын-ақ:
Шалқия тартар
күн қайда,
күн қайда,
Қалды ғой бәрін
жиып ап.
жиып ап.
Жер асты толған газ
метан
метан
Сүймейді жанған
оттегін.
оттегін.
Сіріңке жақсаң,
өзге де,
өзге де,
Өзің де мүрдем
кеткенің.
кеткенің.
Ол түгіл, тамақ
дорбаңда
дорбаңда
Қиярың болса тұздаған.
Айтқызбай білер
сол маңда.
сол маңда.
Қимылдап жатқан
жүз адам.
жүз адам.
Орыс та қазақ -
жас, кәрі,
жас, кәрі,
Атады бәрі
насыбай.
насыбай.
"Таста, -
деп, - бері шақшаңды!"
деп, - бері шақшаңды!"
Тұрады келіп
қасыңа!
қасыңа!
Сондықтан енді
біржола
біржола
Шыққасын шылым
шегерміз.
шегерміз.
Шомылсақ сосын
суға да
суға да
Қалады сергіп
денеміз.
денеміз.
Бұдан соң ыстық
дәмменен,
дәмменен,
Зияны болмас
егер сен.
егер сен.
Шахтерлық
стақанменен
стақанменен
Шалқая тартып
жіберсең.
жіберсең.
Алтыншы тарау
"Үй салып
жатыр бұл шахта
жатыр бұл шахта
Ортадан, жаңа
қаладан,
қаладан,
Өзімдей жігіт он
шақты
шақты
Әзірше
жатақханадан.
жатақханадан.
Алғанбыз орын.
Күй жақсы,
Күй жақсы,
Өзіңнің жоғың
болмаса.
болмаса.
Берілген маған
участка,
участка,
Мақтаулы емес
тым аса.
тым аса.
Келе сап бастық
болды деп,
болды деп,
Күңкіл бір сөз
де жүр шығып.
де жүр шығып.
Қалады қашан сол
бір дерт,
бір дерт,
Қалады қашан
күншілдік!
күншілдік!
Түгіңді білмей
жатып-ақ,
жатып-ақ,
Үлгірер жолға
тас қалап.
тас қалап.
Екінші біреу мақұлдап,
Үшінші біреу
қостамақ.
қостамақ.
Жә, ол бір сыр
ғой, әшейін,
ғой, әшейін,
Күреске әсте мен
ғашық.
ғашық.
Мұхитың қайда
кешейін,
кешейін,
Толқыныңды айда,
алға шық!".
алға шық!".
Деген бір хаттан
соң әлі,
соң әлі,
Келмей де қойды
енді хат.
енді хат.
Сабырсыз жүрек
соғады,
соғады,
Күтеді алдан не
жұмбақ?!
жұмбақ?!
Поштадағы әйел,
жас сылқым,
жас сылқым,
Қадала мұның
көзіне,
көзіне,
Ұсынған әлгі
паспортын,
паспортын,
Қайтарар дереу
өзіне.
өзіне.
Тым құрыса біраз
кешігіп,
кешігіп,
Іздеген болса
нетеді?
нетеді?
"Жоқ",
"Жоқ" - деп, өзі тепсініп,
"Жоқ" - деп, өзі тепсініп,
Орнынан тұрып
кетеді.
кетеді.
Бүгін де солай
қамығып,
қамығып,
Сулана қалды қыз
кірпік.
кірпік.
Астана тұман
жамылып,
жамылып,
Аспаны тұрды мұз
бүркіп.
бүркіп.
Төгіліп жерге
жапырақ
жапырақ
Көшеді күздің
желімен.
желімен.
Кім еді мынау жақындап
Ұстаған қыздың
жеңінен?
жеңінен?
-Ә, сен бе едің,
Қыздарбек? -
Қыздарбек? -
Деді тек Дина
жалт қарап.
жалт қарап.
-Күніңіз мұнша мұздар,
- деп,
- деп,
Ойлаған кім бар?
- Сәт, сағат! -
- Сәт, сағат! -
Жабырқау көңіл әзілді
Қабылдар жайы
бар қанша?
бар қанша?
Айтылар сөздер
не зілді
не зілді
Ашуды ақыл
алғанша:
алғанша:
-Желімше бүйтіп
жабысқақ
жабысқақ
Мінезді қайдан тапқансың?
-Арманың,
шіркін, алыстап,
шіркін, алыстап,
Уайымға, сұлу,
батқасын.
батқасын.
Ашиды жаным,
жерлес ек,
жерлес ек,
Біле ме қыздар
қадірді.
қадірді.
Артыңнан бүгін
ерді өсек,
ерді өсек,
Табалар дұшпан
табылды!
табылды!
-Ол қай өсек?
Кім дұшпан?
Кім дұшпан?
Жігітім, сен де
солай ма ең?!
солай ма ең?!
-Азғаны-ау,
шіркін, тұрмыстан
шіркін, тұрмыстан
Ойламап едім
олай мен.
олай мен.
-Кімді ойламап
едің сен?
едің сен?
-Анадағы... әлгі...
жігітті.
жігітті.
Маскүнем болған,
күнде ішкен,
күнде ішкен,
Шахтадан қуып
шығыпты!
шығыпты!
-Айтарсың,
айтқыш екенсің!
айтқыш екенсің!
Сырыңды бұрын
кім білген?
кім білген?
-Не керек босқа
көкесін,
көкесін,
Намысқа шауып
жүрмін мен!
жүрмін мен!
Диплом қорғар
күнінде-ақ,
күнінде-ақ,
Шошып ем соның
ісінен.
ісінен.
Құшақтап, әсем
бір гүлді ап,
бір гүлді ап,
Шықты ғой бөлме
ішінен.
ішінен.
Мен сырттай
қарап тұрғанмын,
қарап тұрғанмын,
Көріп-ақ сен де
жүгірдің.
жүгірдің.
Біле алмай сырын
таң қалдым,
таң қалдым,
Құшақта кеткен
бір гүлдің.
бір гүлдің.
Бақсам-ау кейін
іс кейпін,
іс кейпін,
Беріпті жігіт
тегін серт.
тегін серт.
Ассистент болып
істейтін
істейтін
Аққұба сол бір
келіншек...
келіншек...
Жүріпті ісін
тындырып...
тындырып...
Шын адал сүйген
мен едім.
мен едім.
Сағымды менің
сындырып,
сындырып,
Бір жылы сөз
демедің.
демедің.
-Қыз қолы майда
- сыйласа,
- сыйласа,
Ал ұрса - болмақ
тым қатты?
тым қатты?
Әзілің ерсі
шықты аса,
шықты аса,
Құлағым бекер
тыңдапты! -
тыңдапты! -
Деді де күлді
Дина қыз,
Дина қыз,
-Іліктім дерсіз
жауға осал.
жауға осал.
Күлкіңізді
тыймаңыз,
тыймаңыз,
Жасыңызға
жалғасар!
жалғасар!
-Не дедің?
-Жә, жә,
әншейін,
әншейін,
Бір келіп қалған
ашу ғой.
ашу ғой.
- Шіркін-ай, сен де жас едім, -
Дейсің-ау -
болса басыңда ой.
болса басыңда ой.
Сен айтар осы
сөз бе еді,
сөз бе еді,
Келуші болма
енді аттап!
енді аттап!
Ер дегенім ез бе
еді,
еді,
Жүріппін сені
мен мақтап. -
мен мақтап. -
Деді де бетке
қан ойнап,
қан ойнап,
-Рақмет саған, бәріне!
Қарады және
абайлап:
абайлап:
-Сол екенсің,
әрине!
әрине!
"Кім
екенмін?" деуге де,
екенмін?" деуге де,
Келмеді оның
шамасы,
шамасы,
Оқ болып тиді
кеудеге
кеудеге
Сонау бір көздің
қарасы...
қарасы...
Жетінші тарау
Салады хаттар
дамылсыз,
дамылсыз,
Хаттарды күндер
жұтқандай.
жұтқандай.
Жайлады жігіт
жанын сыз,
жанын сыз,
Жайсыз бір істі
ұққандай.
ұққандай.
"Қиын-ау,
қиын, тегінде,
қиын, тегінде,
Берекең қашар
күтіп сен.
күтіп сен.
Сүйгенің қалып
кейінде,
кейінде,
Оқуды бұрын
бітірсең.
бітірсең.
Қалада тұрып қыз
алаң,
алаң,
Ауылда жүріп сен
алаң.
алаң.
Осындай кезде
тап болмақ,
тап болмақ,
Аздырғыш не бір
оңбаған.
оңбаған.
Жұмыстан мақтау
алып тұр,
алып тұр,
Участок өрлеп
келеді.
келеді.
Жетеді аяқ талып
бір,
бір,
Лаваның, әттең,
тереңі!
тереңі!
Әйткенмен болар
ол да ұмыт,
ол да ұмыт,
Шаршау да мұнда
рақат.
рақат.
Жер астын үңгіп,
жол қылып,
жол қылып,
От іздеп жату -
мархабат.
мархабат.
Шахта да ғажап
ұқсайды
ұқсайды
Осынау біздің
өмірге.
өмірге.
Жеңілін әсте
тоспайды,
тоспайды,
Жасамай тұрып
семірме.
семірме.
Сан тарау қиын
жолы бар,
жолы бар,
Күрделі тамыр,
жүйкесі.
жүйкесі.
Жүрегі, қаны,
жаны бар
жаны бар
Дүрсілдеп соғып
тұр төсі.
тұр төсі.
Кей кезде қауіп,
қатер бар,
қатер бар,
Жолығу оған
өзіңнен.
өзіңнен.
Жеңесің соны
қайткенде ал
қайткенде ал
Адаммын деген
сезіммен.
сезіммен.
Онда да болмақ
горизонт,
горизонт,
Горизонт деген -
өріс қой.
өріс қой.
Өріссіз өмір сәні
жоқ,
жоқ,
Өріне шықсаң
жеңіс-той.
жеңіс-той.
Мұнда да шамның
мәні зор
мәні зор
Адаспау үшін
жолыңнан.
жолыңнан.
Маңдайда тұрмақ
жанып ол,
жанып ол,
Қимылдау үшін
қол жылдам.
қол жылдам.
Осынау біздің
өмірде
өмірде
Ұқсастық соған
бар әлгі.
бар әлгі.
Болмаса отың
көңілде,
көңілде,
Көкірек шіркін
қараңғы.
қараңғы.
Жалғыз-ақ бар
бір айырма,
бір айырма,
Мұндағы адам бәрі
адал.
адал.
Жүректің кірін
шаюға
шаюға
Еңбектен үзбей нәр
алар.
алар.
Болғанмен беті
күйе, құс,
күйе, құс,
Жандарын күйе
баспайды.
баспайды.
Біз сүйсек адал
сүйеміз,
сүйеміз,
Мұндағы адам
таспайды,
таспайды,
Күн санап жетсең
жеңіске,
жеңіске,
Жанығып жаның
түлейді.
түлейді.
Өйткені ылғи сол
істе
істе
Жеңуді жүрек
тілейді!
тілейді!
Осындай ойда
жігітім,
жігітім,
Салады хатын
тағы да.
тағы да.
Өкпесін, назын,
үмітін
үмітін
Жазады сүйген
жарына...
жарына...
Амал не бірақ
тағы үнсіз,
тағы үнсіз,
Меңіреу жұмбақ
тыныштық.
тыныштық.
Қалды тез неге
жалынсыз,
жалынсыз,
Еді ғой сүю тым
ыстық.
ыстық.
Бермейді бұған
демалыс,
демалыс,
Демалыс сұрау ұят
та.
та.
Қолына жаңа
алған іс,
алған іс,
Жүргені әзір
сынақта.
сынақта.
Шахтерлық пенен
махаббат
махаббат
Келуін қара
қат-қабат,
қат-қабат,
Біреуі кейін
келер ме
келер ме
Тым құрса бір
жыл, бір сағат...
жыл, бір сағат...
Сонымен жүріп
жыл өтті,
жыл өтті,
Тағы да келді
май айы.
май айы.
Жылтады қайран
жүректі
жүректі
Үмітті таңның
арайы.
арайы.
Жатыр-ау бұл кез
былтырдай
былтырдай
Диплом жазып сан
өрен.
өрен.
Барар ма соған,
шіркін-ай,
шіркін-ай,
Тұтады сабыр ол
әрең.
әрең.
Жақында алған
кең бөлме,
кең бөлме,
Пәтері жаңа
әдемі-ақ.
әдемі-ақ.
Дүние деген
әйдемде,
әйдемде,
Екен ғой өзі
жиналмақ.
жиналмақ.
Құттықтап келіп
достары,
достары,
Өзімен істеп бір
жүрген.
жүрген.
Толтырып үйді
тастады
тастады
Орындық, диван -
көр-жермен.
көр-жермен.
Суретін ілді
Динаның
Динаның
Үлкендеу етіп
түсірген.
түсірген.
"Емес қой
кісі беймәлім,
кісі беймәлім,
Сырыңды, балам,
түсінем!" -
түсінем!" -
Деп қойып жүрді
көргенде
көргенде
Үйдегі кемпір
ішінен:
ішінен:
"Қалада әлде
елде ме,
елде ме,
Ұқсатам көрген
кісіммен!
кісіммен!
Ал бірақ кеше
жиналды,
жиналды,
Келіншек, қыздар
көп, тегі.
көп, тегі.
Жақында болса,
"Мәтжанды"
"Мәтжанды"
Құттықтап неге
кетпеді?
кетпеді?
"Инженер
орынбасары"
орынбасары"
Деді ме, жаңа
міндеті?
міндеті?
Әйтеуір бір той
жасады,
жасады,
Түнімен жастар
гулетті.
гулетті.
Той болып жатыр
кіргелі,
кіргелі,
Құдайым қылсын
құт мекен.
құт мекен.
Жұмбақтау әзір
бұл жері,
бұл жері,
Қандай қыз
сертке жықты екен?"
сертке жықты екен?"
Кемпірдің ойы күн
ұзақ
ұзақ
Болады әуре
осымен.
осымен.
Үміті серік
жалғыз-ақ
жалғыз-ақ
Бір соған көңіл
көншіген.
көншіген.
Мәжиттің нағашы
апасы -
апасы -
Соғыста кетіп
жалғызы.
жалғызы.
Таусылып бүтін
от басы,
от басы,
Бір үйден тұғыр
қалды өзі.
қалды өзі.
Жиенін келген
сағалап,
сағалап,
Пенде ғой тірлік
күнді ойлар.
күнді ойлар.
Қалдырған соғыс
жаралап
жаралап
Аз емес бізде
мұндайлар.
мұндайлар.
Сегізінші тарау
Болған соң үлкен
өндіріс,
өндіріс,
Өндіріс тумақ жаңалық.
Дамиды солай әрбір
іс,
іс,
Жаңалық елге
таралып.
таралып.
Үйреніп қалған
ескілік
ескілік
Үйінен шыға
қашпайды.
қашпайды.
Айқасып, үрей,
сес қылып,
сес қылып,
Созғылап біраз
тастайды.
тастайды.
Әке боп яки шеше
боп,
боп,
Ақырып саған ұрсады
ол.
ол.
Өмірі озған есте
жоқ,
жоқ,
Өкімі қолда
тұрса мол.
тұрса мол.
Ежелден мәлім
бұл тартыс,
бұл тартыс,
Өмірдің өзі
туғызған.
туғызған.
Өмірде талай
тозар іс,
тозар іс,
Тозбайды бірақ
бұл бір заң.
бұл бір заң.
Сондықтан менің
геройым
геройым
Жаңалық үшін
күрессе.
күрессе.
Стандарт екен
демеңіз,
демеңіз,
Сақтайтын нәрсе
бұл есте.
бұл есте.
Шахтаға бастық
Жүсекең,
Жүсекең,
Жүсекең елге
сыйлы адам.
сыйлы адам.
Жүсекең зерек
кісі екен
кісі екен
Шахтаның сырын
жинаған.
жинаған.
Шахтердің сырын
жинаған,
жинаған,
Кеудесі бейне
штрек.
штрек.
Ескіні бірақ
қимаған,
қимаған,
Ескілік жағы
күштірек.
күштірек.
Айбынды және
сыртынан,
сыртынан,
Тостаған көзді,
дөң маңдай.
дөң маңдай.
Көмірдей қара мұртынан
Ұшқындап оттар тұрғандай.
Балуан қолмен
сипаса,
сипаса,
Ширата бұрап
бармақпен.
бармақпен.
Сыйлайды өзін жұрт
аса,
аса,
Жасаған бірге
сол қартпен.
сол қартпен.
...Кабинет іші
кең, жарық,
кең, жарық,
Қағазда күннің
сәулесі.
сәулесі.
Есік пен төрге
сан барып,
сан барып,
Терең бір ойда
сол кісі.
сол кісі.
Қояды мұрттан
жымиып,
жымиып,
Әлде бір жайға
ой кетіп.
ой кетіп.
Жымию сыры - тұңғиық,
Тұңғиық бетін
тербетіп.
тербетіп.
Тұрғандай мына
кескіні,
кескіні,
Мызғымас мықты
еркімен.
еркімен.
Қалпы бар ұқпас
ешкімді,
ешкімді,
Берік бір сертке
бекінген.
бекінген.
Орнықты бір кез
столға
столға
Тұғырға қонған
бүркіттей.
бүркіттей.
Сәл еңкейе түсті
алға,
алға,
Нүктені басып
бір титтей.
бір титтей.
Есіктен енді сып
етіп,
етіп,
Тығыршық дене,
сылаң қыз.
сылаң қыз.
Көйлекті төсі тұр
шертіп,
шертіп,
Қылмия қалып
қылаң жүз.
қылаң жүз.
Қылмия қалу, сірә,
оған
оған
Әдет боп кеткен
түрі бар.
түрі бар.
Әйтпесе, қария
мына адам
мына адам
Жайы жоқ оны ұғынар.
"Шақыр!"
деп белгі беру мұң,
деп белгі беру мұң,
Қайтадан қызды жұтты
есік.
есік.
Ғажап-ау күші
сенімнің,
сенімнің,
Құдіреті қарттың
кетті өсіп.
кетті өсіп.
Есіктен кірген
адамның
адамның
Сәлемін естіп,
үндемей.
үндемей.
Қаттырақ түйіп
қабағын,
қабағын,
"Берірек
жақын кел", - демей,
жақын кел", - демей,
Асырып бастан
қарады,
қарады,
Есіктің оң жақ
шетіне.
шетіне.
Төмендеп әрең
жанары,
жанары,
Тоқтады жігіт
бетіне.
бетіне.
Таппады бірақ
ештеме
ештеме
Осынау жігіт
жүзінен.
жүзінен.
Талдырмаш балғын
жас дене
жас дене
Бітімі сұлу
түзілген.
түзілген.
Қарайды бұған
сеніммен
сеніммен
Мойылдай көзі тым
сергек.
сергек.
Маңдайдан шашы
шегінген,
шегінген,
Тұрады ерні
күлсем деп.
күлсем деп.
Ақ жарқын мінез,
өр қайрат.
өр қайрат.
Барсың-ау осы
жанда бір. -
жанда бір. -
Дегендей қария
мол қарап,
мол қарап,
Қалды да ойға
сонда бұл.
сонда бұл.
Сүйсіне жаздап,
тез сергіп,
тез сергіп,
Айығып ойдан
отырды.
отырды.
-Шақырдым тағы
мен сеніп,
мен сеніп,
Шығардың қандай
қортынды?
қортынды?
-Жаңадан қортқан
ойым аз,
ойым аз,
Сол ойды қолдап
тұр ішім.
тұр ішім.
Байқайық оны біз
біраз,
біраз,
Білейік дұрыс-бұрысын!
-Шырағым, әсте,
үйренбе
үйренбе
Қадалған жерден қан
алып!
алып!
-Жүсеке-ау,
жалғыз бір мен бе?
жалғыз бір мен бе?
Қолдайды бәрі
жаңалық!
жаңалық!
-Жаңалық! Нендей
жаңалық?
жаңалық?
Белсенді сөзді
табуын!
табуын!
Тұрмын ба сонда
мен алып
мен алып
Ескілік күннің
бар уын?!
бар уын?!
Сақалды, мұртты
жан болса,
жан болса,
Сендерге бәрі
ескілік!
ескілік!
Баладан елге хан
қойса,
қойса,
Құртады басты
кестіріп!
кестіріп!
Әйтпесе, өзі
құрымақ! -
құрымақ! -
Естіп пе ең
сондай нақылды?!
сондай нақылды?!
Дейсің ғой
"өзім тудым-ақ
"өзім тудым-ақ
Әуелден жинап
ақылды!".
ақылды!".
Бар, бар! Тағы,
тағы ойлан,
тағы ойлан,
Мұрындық болу
ерте әлі.
ерте әлі.
Мен қайтпаймын
райдан,
райдан,
Сен құрттың ғой!
Е, тәңірі!
Е, тәңірі!
Егінді шабар
болар ед,
болар ед,
Комбайн деген
немеңді,
немеңді,
Кім ұғады мұнда
кеп
кеп
Көмірді шабад дегенді?
Әлде бір қоқыс,
сандырақ
сандырақ
Айта салған әлдекім.
Көтеріп соны,
даңғырлап,
даңғырлап,
Қара тапқан ермегін!
Сол... Инженер
Досанов,
Досанов,
Зор таныма
өзіңді.
өзіңді.
Кет, төзбесең,
босанып,
босанып,
Тыңда, әйтпесе,
сезімді!
сезімді!
- Қатты айтасыз
соншалық,
соншалық,
Хақыңыз ғой әкелік!
Сіз көрсеңіз ой
салып,
салып,
Бұл сөзіңіз
қателік! -
қателік! -
Деді де тұрды
орнынан,
орнынан,
Жауабын сөздің
күтпестен.
күтпестен.
Кетпесе сөйтіп
ол жылдам,
ол жылдам,
Шалыңда сабыр
шықты естен!
шықты естен!
"Жабылған
есік, шыққан жан!"
есік, шыққан жан!"
Деген бір бастық
серт түйді.
серт түйді.
Жаңа бір жалын
шықты алдан,
шықты алдан,
Кім білсін қалай
ұйтқиды?
ұйтқиды?
Тоғызыншы тарау
-Дәл осы шахта
бастамақ
бастамақ
Комбайн сынау
жұмысын.
жұмысын.
Ең қалың жаңа
пластан ап,
пластан ап,
Көреміз оның
тынысын.
тынысын.
Жүсекең отыр
қарысып,
қарысып,
Бас инженер оған
жақ.
жақ.
Мінезі қатал,
қаны ыстық
қаны ыстық
Кісі екен -
қырсық со болмақ.
қырсық со болмақ.
Талайдан келген
абырой,
абырой,
Таусылар жолы
осы - деп.
осы - деп.
Басына кірген
ауыр ой
ауыр ой
Көретін емес
көнші - деп.
көнші - деп.
-Сөйтпей де
қайтсын ол енді,
қайтсын ол енді,
Шахта ғой оның ұл-қызы.
Жиырма жыл жанып
келеді
келеді
Сөнбестен жеңіс
жұлдызы.
жұлдызы.
Ескінің көзі -
ол бір қарт,
ол бір қарт,
Ырымшыл жайы
тағы бар.
тағы бар.
Бір сөнсе жұлдыз
- жарқырап
- жарқырап
Демейді қайта
жағылар.
жағылар.
Қозғамай әзір
қояйық,
қояйық,
Қиын ғой қалса
қарт көңіл.
қарт көңіл.
Адамның жайын
қарайық,
қарайық,
Қашады қайда тас
көмір?! -
көмір?! -
Деді трест
бастығы,
бастығы,
"Алексей
Иванович - ол да қарт,
Иванович - ол да қарт,
Бірге өткен
достық жас күні,
достық жас күні,
Әрине, оны
қолдамақ!".
қолдамақ!".
Ойлады солай ол
іштен,
іштен,
Бұл жолы Мәжит
қамығып.
қамығып.
Осынау мәні зор
істен
істен
Безе ме тауы
шағылып?
шағылып?
-Алексей Иваныч,
оны ұғам
оны ұғам
Ренжіту қартты
қиын іс.
қиын іс.
Мен білсем,
бірақ ол оған
бірақ ол оған
Сөзіңіз сіздің
ірі күш.
ірі күш.
Досыңыз ескі,
қайлалас,
қайлалас,
Тыңдайды сізді
қартыңыз.
қартыңыз.
Сізді қас деп
ойламас,
ойламас,
Өтінем, бір сөз
айтыңыз.
айтыңыз.
Жымиды трест
бастығы,
бастығы,
-Мен айтқам,
бірақ ойласып,
бірақ ойласып,
Екеуіміз болып
бір амал.
бір амал.
Істей бер әзір
жайғасып.
жайғасып.
Ұмытқан кісі
бола қал! -
бола қал! -
Деді де тұрып
орнынан
орнынан
Әйнектен сыртқа
қарады.
қарады.
-Көктемің мынау
жып-жылдам,
жып-жылдам,
Зымырап өтіп
барады.
барады.
Содан соң ыстық
жаз келмек,
жаз келмек,
Шуағы күннің көп
пе, аз ба?
пе, аз ба?
Жүсекең жазда
емделмек
емделмек
Алыста, сонау
Кавказда.
Кавказда.
Содан соң... де
де, оны қой.
де, оны қой.
Амал жоқ табар
өңге біз.
өңге біз.
Бас инженер
қолда ғой,
қолда ғой,
Айтармыз оған,
көн дерміз!
көн дерміз!
Уәде солай! -
деді де,
деді де,
Ұсынды қолын
күліп қарт.
күліп қарт.
Изеді басын, сол
сөзді
сөзді
Бұл-дағы ойға
түйіп қап.
түйіп қап.
Оныншы тарау
Келесі жылдың
күзі бұл...
күзі бұл...
Енді біз солай
аттаймыз.
аттаймыз.
Қайда екен әлгі
қызыл гүл,
қызыл гүл,
Жүр екен не қып
соқпай қыз?
соқпай қыз?
Окушым, қайсы
қыз дейсің,
қыз дейсің,
Жақынды ма,
әлде, алысты?
әлде, алысты?
Әрине, аңсап
іздейсің
іздейсің
Сонау бір ескі
танысты.
танысты.
Танысың қазір
жоқ бірақ,
жоқ бірақ,
Жоқ деймін - ол
да бар мұнда.
да бар мұнда.
Өзім де кенет
қаттырақ
қаттырақ
Жаныңды сілкіп
алдым ба?
алдым ба?
Амал не, солай
демеске,
демеске,
Дегізіп қойса ол
ерке.
ерке.
Кейде бір аппақ
белеске
белеске
Түседі бұлттан
көлеңке.
көлеңке.
Көлеңке демей не
дерсің
дерсің
Көңілді жауып
өткесін.
өткесін.
Қолыңда баққан көгершін
Көгіңнен ұшып
кеткесін.
кеткесін.
Басынан жаздым
жаратпай
жаратпай
Қыздарбек есте
бар шығар.
бар шығар.
Сондаймен кейде
таң атпай,
таң атпай,
Сондаймен дүние
тар шығар.
тар шығар.
Бітірген олар...
Кім олар
Кім олар
Білесің айтпай
жатып-ақ.
жатып-ақ.
Келді олар қазір
мұнда бар,
мұнда бар,
Асықпа, досым,
артын бақ.
артын бақ.
Айтпай да болмас
ол істі,
ол істі,
Тыңдау да керек
сөзді ескі.
сөзді ескі.
Жағдайдың өзі
болысты,
болысты,
Кесірлі кезең
кездесті.
кездесті.
Жанашыр болып
жанасып,
жанасып,
Қарайта берді
көңілді.
көңілді.
Қайта да қайта
жалғасып,
жалғасып,
Азайта берді
сенімді.
сенімді.
Хабар да келмей
қырсығып,
қырсығып,
"Суыған
жүрек" дегізді.
жүрек" дегізді.
Әзәзіл күнде құлшынып,
Жақын боп алды
ең ізгі.
ең ізгі.
Әуелі жалғыз
жанашыр
жанашыр
Досыңмын деуге
көндірді.
көндірді.
Сандаған той мен
сан асыр
сан асыр
Серік боп қаста
көп жүрді.
көп жүрді.
"Апырай,
неткен тас жүрек",
неткен тас жүрек",
Дегенді талай ол
айтқан.
айтқан.
Тауысар су да
тасты жеп,
тасты жеп,
Адам ғой мынау
оқ атқан.
оқ атқан.
Келгенде
Қарағандыға
Қарағандыға
Шықпады алдан,
сескенді.
сескенді.
Бір үміт лаулап
жанды да,
жанды да,
Ұзаққа бармай
тез сөнді.
тез сөнді.
Жанымен кіріп
түнекке,
түнекке,
Көңілге ауыр
қонды бұлт.
қонды бұлт.
Әлі де тұрды-ау
жүректе
жүректе
Үзілмей сәл-сәл
соңғы жіп.
соңғы жіп.
Оқушым, тағат
тауыспай,
тауыспай,
Кезеңі келді,
созбайын.
созбайын.
Героймен әзір
табыспай,
табыспай,
Өзіңмен сырды
қозғайын.
қозғайын.
Хаттар-ау,
хаттар, қайдасың
хаттар, қайдасың
Жоғалтты сені
кім жұтып?
кім жұтып?
Күн тауысты ай
басын
басын
Сендерді жолдан
мың күтіп!
мың күтіп!
Оқушым, сонау
есте ме,
есте ме,
Поштадағы әйел -
өр мінез.
өр мінез.
Ерте де деме -
кеш деме
кеш деме
Әшкере қылар
келді кез.
келді кез.
Қыздарбек соның
қайнысы,
қайнысы,
Бар хатты содан
ұрлатып,
ұрлатып,
Арманы, кегі,
тынды ісі
тынды ісі
Жүргенде жортып
түн қатып.
түн қатып.
Жесір боп қалған
жас әйел
жас әйел
Екінші жүрек
дәметіп.
дәметіп.
Қолынан келер
болса өнер,
болса өнер,
Алмақшы оны жар
етіп.
етіп.
- Осыларға
өшпін, жеңеше,
өшпін, жеңеше,
Кегімді қайтар!
- дегесін.
- дегесін.
Өнерін жұмсап
өзінше,
өзінше,
Қолдады қайны
егесін.
егесін.
Соншама хаттың
біреуі
біреуі
Шықпады шыны
тесіктен.
тесіктен.
Сұлудың аппақ
білегі
білегі
Сол жердің шаңын
көп сүрткен.
көп сүрткен.
Соғайын десе
телефон,
телефон,
Берейін десе
телеграм.
телеграм.
Көңілді күдік
жеген соң,
жеген соң,
Намысы келді ол
бұған.
бұған.
Қиын ғой келсе
қыз намыс,
қыз намыс,
Ақылды кейін
ысырып.
ысырып.
Ұмыт боп сүю, қызғаныш,
Өзгеше бойға күш
кіріп,
кіріп,
Қалады қатып тас
түйін
түйін
Қайратын қолға
жиып ап,
жиып ап,
Жалбарып, жанның
тос сыйын,
тос сыйын,
Илігу болар
қиын-ақ...
қиын-ақ...
Келерден бұрын
ол мұнда,
ол мұнда,
Үлгірді келіп
Қыздарбек.
Қыздарбек.
Қыз демалды
аулында,
аулында,
Көңілде өкпе,
ызғар кеп.
ызғар кеп.
Баяғы түйдек көп
хатты
хатты
Жоғалтпай бірін
сақтапты.
сақтапты.
Таныс бір жанға
жалынып,
жалынып,
Жәшікке хатты
салдырып.
салдырып.
Үйінде жатты
алаңсыз,
алаңсыз,
Көргенде Мәжит бұл
істі,
істі,
Не күйде тұрды,
ойларсыз,
ойларсыз,
Болса да сабыр
тым күшті.
тым күшті.
Баяндап оны не
керек,
керек,
Тіл дәрменсіз
бұл жерде.
бұл жерде.
Шығамын деуші ед
өрмелеп,
өрмелеп,
Күшіне сеніп
күнде өрге.
күнде өрге.
Соққылар тиіп
қат-қабат
қат-қабат
Қайратын ала
бастады.
бастады.
Қайырсыз болған
махаббат
махаббат
Қайырып тағы
тастады.
тастады.
Төмендеп және
қалған кез,
қалған кез,
Берілді тағы
участок.
участок.
Асырмай бастан мұнда
сөз
сөз
Егесіп алып тұр
бастық.
бастық.
Курортқа бармай
қалған ол
қалған ол
Бұл ойды сезіп,
құрыстап.
құрыстап.
Есепке келіп
қолма-қол
қолма-қол
Берді ғой сыйын
дұрыстап.
дұрыстап.
Оқа жоқ... талай
алыс көп,
алыс көп,
Тағдыр да ертең
сөз ұғар.
сөз ұғар.
Кейде бір сөнбей
жалғыз шоқ,
жалғыз шоқ,
Қайтадан қаулар
кезі бар.
кезі бар.
Он бірінші тарау
Жыл өтті, күнді
күн қуып,
күн қуып,
Туған ел алға
заулады.
заулады.
Шаншылып көкке тұр
биік,
биік,
Көмірдің қара
таулары.
таулары.
Жүздеген әлде
мыңдаған
мыңдаған
Составтың белі
қайысып.
қайысып.
Көмірді тиеп тұрды
адам,
адам,
Мезгілден озып
жарысып.
жарысып.
Осынау қала шарқ
ұрып,
ұрып,
Ақтады берсе
елге серт.
елге серт.
Алдынан тұрды
шақырып,
шақырып,
Ғажайып жарқын
келешек...
келешек...
Шығыстағы осы
алыптың
алыптың
Қайратын көріп
сыймаған.
сыймаған.
Өкілі мұнда сан
ұлттың,
ұлттың,
Өмірдің өзі
жинаған.
жинаған.
Соғыстан соңғы
үшінші
үшінші
Жайдары көктем боп
келген.
келген.
Қаланың жасыл
сырты, іші,
сырты, іші,
Безенген әсем
гүлдермен.
гүлдермен.
Салынып жатқан
жас қала,
жас қала,
Самсаған үйлер
сан қатар.
сан қатар.
Жайнаған көше,
кешкі ауа
кешкі ауа
Көңілді биік
самғатар.
самғатар.
Қыдырған халық -
серуен,
серуен,
Кәрісі, жасы
еркіндеп.
еркіндеп.
Алдағы күнге
сеніммен
сеніммен
Жандары түлеп,
серпілмек.
серпілмек.
Ал мынау екеу -
мен кімге,
мен кімге,
Ұқсатып тұрмын
жүз таныс?
жүз таныс?
Япыр-ау, неге
көңілімде
көңілімде
Ояна қалды
қызғаныш!
қызғаныш!
Баяғы күйі-тұлғасы,
Баяғы сол бір
дидары.
дидары.
Есте ме, досым,
жыр басы,
жыр басы,
Сағынсаң, көрдің
Динаны!
Динаны!
Қолтықтап алған
Қыздарбек,
Қыздарбек,
Қызына сөйлеп
келеді;
келеді;
- Мен айтсам
сені қолда деп,
сені қолда деп,
Қол ұшын кәміл
береді.
береді.
Қозғалма, жайлы
осы орын,
осы орын,
Жалақы жағы аз
бірақ.
бірақ.
Бір жылдан кейін
өсерің
өсерің
Болып тұр айқын
қазір-ақ.
қазір-ақ.
Маркшейдер деген
сөз бе екен,
сөз бе екен,
Қыздарға әсте
қол емес.
қол емес.
Солай деп айтқан
жездекем,
жездекем,
Білгенге көнбеу
жөн емес.
жөн емес.
-Жоқ, сонда да
келе сап,
келе сап,
Кеңседе қалу
қолайсыз...
қолайсыз...
-Шахтада жүру
емес шарт,
емес шарт,
Жазым боп кетсең
абайсыз...
абайсыз...
Случайность кеп
онда...
онда...
Взрыв болған
жақында...
жақында...
И вообще әйел
адамға,
адамға,
Тазалау жүрген
мақұл да.
мақұл да.
Қарады оймен қыз
оған,
оған,
Не деген жұмбақ
сол қарас!
сол қарас!
Жеңіл ғой қатты
сез одан,
сез одан,
Ал мынау оны
болжамас!
болжамас!
-Гипрошахта
деген бір
деген бір
Болашақ толы
мекеме,
мекеме,
Ғылымға шомып
кір де жүр,
кір де жүр,
Боласың кеш пе,
ерте ме,
ерте ме,
Әлі өзің ғалым, әр
күнің
күнің
Жаңалық беріп өсірмек.
Сен тапқан істің
барлығын
барлығын
Өзгелер көріп,
кешірмек.
кешірмек.
Трестке тұрдым
жап-жаңа,
жап-жаңа,
Менің де бос бір
кезім жоқ.
кезім жоқ.
Түспедім деп
шахтаға
шахтаға
Өкініп жүрген өзім
жоқ.
жоқ.
-Әкімдік әзір
ерте ғой,
ерте ғой,
Инженер жолдас,
меніңше.
меніңше.
Әрине, әркім
еркі ғой,
еркі ғой,
Қалайша нанын
жеп жүрсе!
жеп жүрсе!
-Менің де бір
тілімді ал,
тілімді ал,
Қисая беру өнер
ме ол?
ме ол?
Тәрбие бар, білім
бар,
бар,
Таза жерге көнер
бол!
бол!
Қыз үндемей қалды
ұзақ,
ұзақ,
Көнген түрін
білдіріп.
білдіріп.
Күрсінді де
жалғыз-ақ,
жалғыз-ақ,
Талпынып бір
тынды үміт.
тынды үміт.
-Ал содан соң...
мен күттім,
мен күттім,
Жыл не сөйлер,
күн не дер.
күн не дер.
Білеміз ғой...
тірліктің
тірліктің
Сәтті шағы бір
келер...
келер...
Жымиды қыз,
ерінін,
ерінін,
Ақ тісімен сәл
қысып.
қысып.
Серігінің
көңілін
көңілін
Танығандай дәл
түсіп.
түсіп.
-Айтпақшы, әлгі
Досанов,
Досанов,
Қуып шығып трест
бүгін.
бүгін.
Кетті үйіне
босанып,
босанып,
"Белгілі
жауы ескінің".
жауы ескінің".
Бір тәуірі,
әйтеуір
әйтеуір
Партияда
қалыпты.
қалыпты.
Тентектікпен
текке құр
текке құр
Таба ма адам
даңқты?
даңқты?
-Не тентектік істепті?
-Цикл деген
әуремен.
әуремен.
Басы айналып, еш
тіпті
тіпті
Адамға ырық
бермеген.
бермеген.
Содан барып
участок
участок
Жоспарынан
айрылған.
айрылған.
Ол бәлеге ұштасып,
Нормадан да
тайдырған.
тайдырған.
Бастық бір жақ,
ол бір жақ
ол бір жақ
Тыңдамаған
ешкімді.
ешкімді.
Өз айтқанын
орындап,
орындап,
"Ойбай,
мынау ескірді.
мынау ескірді.
Жаңартамыз, жаңа
әдіс
әдіс
Тауып
келдім", - дей берген.
келдім", - дей берген.
Ол жаңасы - жай
бір іс,
бір іс,
Ашу шыққан кей
жерден.
жерден.
Жұмысшылар
көнбесе,
көнбесе,
Балағаттап,
үркітіп,
үркітіп,
Бір есе емес,
мың есе
мың есе
Жұмсап келген
жүгінтіп.
жүгінтіп.
Бәрін айтып не
керек,
керек,
Көп әйтеуір бәлесі...
-Көрдім оны мен
де жек,
де жек,
Рас болса дәл
осы. -
осы. -
Деп әзілдеп қыз
бұған,
бұған,
Күлмек еді,
күлмеді.
күлмеді.
Яки рас, я
жалған
жалған
Оны өзі де
білмеді.
білмеді.
Өйткені ондай
бір өсек
бір өсек
Құлағына
шалынған.
шалынған.
Ойында жоқ түк
есеп
есеп
Өзге жан бір сөз
қылған.
қылған.
-Мейлі, әркімнің
өз ісі
өз ісі
Жақсы-жаман
болмағы.
болмағы.
-Я, солай ғой,
тек кісі
тек кісі
Болмаған соң
қорғаны.
қорғаны.
Байқау керек еді
ғой,
ғой,
Өңмендемей,
тегінде. -
тегінде. -
Деген сезім,
деген ой
деген ой
Тұрады да
көңілде...
көңілде...
Әр жерінен
қаланың
қаланың
Шамдар сөніп бұл
шақта.
шақта.
Көп адамның
жанарын
жанарын
Ұйқы баурап
құшаққа.
құшаққа.
Сәлден кейін
қалың шу
қалың шу
Сиреп, дыбыс
толастап.
толастап.
Басталды да
тыншығу,
тыншығу,
Қызды әкелді ол
бастап.
бастап.
Есігінің
алдында,
алдында,
Қош айтысты қыз
оған.
оған.
Естілді аяқ дыбысы
Бірте-бірте
ұзаған...
ұзаған...
Он екінші тарау
"Жақсы бір
бастап әкеттім
бастап әкеттім
Деп едім өмір
сапарын.
сапарын.
Күнде бір қаңқу
әкеп күн,
әкеп күн,
Шатасып дауға
жатамын.
жатамын.
Қырсығым неге
жиілеп,
жиілеп,
Қызығым алыс
тартады?
тартады?
Тірліктің ащы
сыйы деп
сыйы деп
Әкелер несі бар
тағы?
тағы?
Жазығым қайсы,
жан салып
жан салып
Жақсылық үшін ұмтылсам?
Кінә бар менде
қаншалық
қаншалық
Мезгілден қалмай
бір тұрсам?
бір тұрсам?
Жоқ әлде жазық
менде ме,
менде ме,
Жан едім сертке
бел-бекем.
бел-бекем.
Жазығын білмеу
пендеге
пендеге
Жабысқан жұмбақ
дерт пе екен?
дерт пе екен?
Қаталсың дейді,
қамшымен
қамшымен
Жұмсайсың дейді
жұртты сен.
жұртты сен.
Қиын ғой кілең
заңшылмен
заңшылмен
Қимылға қатар
бір түссең.
бір түссең.
Қаталдық емес,
шапшаңдық
шапшаңдық
Мінезде, істе
бар шығар.
бар шығар.
Қаралай бермей
бас салып,
бас салып,
Кірімді көрсең,
- аршып ал!" -
- аршып ал!" -
Деген бір өкпем,
назымды
назымды
Көпшілікке
айтсам несі айып?
айтсам несі айып?
Қаңтар ғып жақсы
жазымды
жазымды
Алды ғой бастық
қисайып.
қисайып.
Еңбегі артық
жақсы қарт
жақсы қарт
Өзгеге қалай
сенді екен?
сенді екен?
Сүрінсе яки жас
құлап,
құлап,
Желкелей беру
жөн бе екен?
жөн бе екен?
"Облсовет -
мен" дейтін
мен" дейтін
Мұздыбай деген
бір бастық.
бір бастық.
Қозғауыңа
көнбейтін
көнбейтін
Жаратыпты зіл
тас қып.
тас қып.
Қараптан-қарап
өшігіп,
өшігіп,
Салып отыр шалды
айдап.
айдап.
Кәрі дерт -
шіркін, ескілік
шіркін, ескілік
Қалмайсың-ау
шалғайлап!
шалғайлап!
Қаттырақ кетті
алайда,
алайда,
Алатын сөгіс жоқ
рет.
рет.
Мұншалық түсу
жоқ ойда,
жоқ ойда,
Соққаны қапы
соңы кеп.
соңы кеп.
Взрыв... адам
шығыны...
шығыны...
Зиянкес деді-ау
мені әлі...
мені әлі...
Естуге құмар кім
мұны,
мұны,
Болса да сонша
кінәлі!
кінәлі!
Трестен келді
деді ме,
деді ме,
Жылмақай сары
бір "білгіш".
бір "білгіш".
Шолу сап
ата-тегіме,
ата-тегіме,
Мұқатып ол да
тындырды іс.
тындырды іс.
"Шығару
керек" деді-ау ол,
керек" деді-ау ол,
"Шығарғыш"
екен сабазың.
екен сабазың.
Умаштар еді мына
қол
қол
Өзін де, жиған
қағазын.
қағазын.
Кей кезде сондай
бір маса,
бір маса,
Тып-тыныш үйге
кіріп ап.
кіріп ап.
Көріп қап, дереу
қумаса
қумаса
Мазаны алар
ызыңдап.
ызыңдап.
Не болды деймін
Динаға,
Динаға,
Не болды менің
жарыма?
жарыма?
Осы ма күткен
сый-баға?
сый-баға?
Соққанда өмір
жарына.
жарына.
Толқын боп қайта
құшақка,
құшақка,
Құшаққа тартса
нетеді.
нетеді.
Сарсаңы сансыз бұл
шақта
шақта
Биледі кімнің
жетегі?
жетегі?
Жауа ма, мейлі құя
ма,
ма,
Бәрібір... бұлтым
бір сирер,
бір сирер,
Мен сендім сонау
ұяма,
ұяма,
Бір емес, мені
мың сүйрер.
мың сүйрер.
Өмірге, жарқын
қияға!"
қияға!"
Көтеріп алып ол
басын,
басын,
Қарады сыртқа
әйнектен.
әйнектен.
Көре сап таңның
шұғыласын
шұғыласын
Алысқа ұзап ай
кеткен.
кеткен.
Ұйқысыз өткен бұл
түнін
түнін
Шығарды Мәжит
есептен.
есептен.
Уқалап жазып
кірпігін.
кірпігін.
Тұрды да дереу
төсектен.
төсектен.
Есігін ашты
балконның,
балконның,
Ысыған аздап үй
іші.
іші.
Құйыла берді нұр
толқын.
толқын.
Тамаша таңның
тынысы...
тынысы...
Қап-қара таулар
жағалай
жағалай
Шаншылып көкке тұр
үнсіз.
үнсіз.
Келеді жылжып
таң арай,
таң арай,
Қала тұр әлі
қимылсыз.
қимылсыз.
Енді бір
сәл-сәл, сәл күтсең
сәл-сәл, сәл күтсең
Тағы да таулар
сөйлейді...
сөйлейді...
Кешікпе, киін,
Мәжит, сен,
Мәжит, сен,
Шақырады олар,
кел, - дейді
кел, - дейді
Он үшінші тарау
Тағы бір жылды
жыл қуып
жыл қуып
Зымырап басып
озды енді.
озды енді.
Мәжитке әуре қым-қуыт
Қырсықты күндер
кез келді.
кез келді.
Ойда жоқ пәле
жабылып,
жабылып,
Қоқсыды өсек
өртке ұқсап.
өртке ұқсап.
Тергеуде ісі
қаралып,
қаралып,
Сергелдең күнде
жоқ қисап.
жоқ қисап.
"Бұл да бір
тартыс, бұл да сын
тартыс, бұл да сын
Заңды ғой мұның
бәрі", - деп.
бәрі", - деп.
Әуелде қапы қалғасын,
Жол ала берді бәле
үдеп.
үдеп.
Мұншама үрлеп
жандырар
жандырар
Не болды менде осы?
- деп.
- деп.
Ойласа басы
қаңғырар,
қаңғырар,
Болыспас ешбір
досы кеп.
досы кеп.
Соқпайды бірі
телефон,
телефон,
Таныстың ойда
саны бар.
саны бар.
Амал не кезі
келген соң
келген соң
Телефон даусын
сағынар.
сағынар.
Сағыну, қайран
сағыныш,
сағыныш,
Адамдағы асыл
бір сезім.
бір сезім.
Қапаға кейде
толып іш,
толып іш,
Жалғыз, - деп
кісі білсе өзін.
кісі білсе өзін.
Ойыңмен іздеп
жақынды
жақынды
Елжіреп көңіл,
келіп жас.
келіп жас.
Атаса дейсің
атыңды
атыңды
Аға мен іні,
қарындас.
қарындас.
Яки жарың нақ
сүйген
сүйген
Шақырса дейсің
"кел, кел!" деп.
"кел, кел!" деп.
Ол жүрсе шығып
басқа үйден
басқа үйден
Көрмеген болып,
көлбеңдеп.
көлбеңдеп.
Сорлы бір кезің
сол шығар!
сол шығар!
Не керек оны
еске алып.
еске алып.
Алда да келер
мол шығар
мол шығар
"Қайырлы
таң мен кеш жарық!".
таң мен кеш жарық!".
Деген бір демеу
ой оған.
ой оған.
Тірлікте бірақ
басқаша.
басқаша.
Бұзылмақ оңай
кейде адам,
кейде адам,
Ақылды ашу басқарса!
Бар еді сабыр
бірталай,
бірталай,
Жатыр ол соны
шығындап.
шығындап.
Қала ма ешкім құптамай,
Айыпты бұл ма
шынында-ақ?
шынында-ақ?
Арыз да жазған
пенде емес,
пенде емес,
Арызбен қиын
ақталу.
ақталу.
Сөйтсе де үнсіз
жөн емес
жөн емес
Құруға көзі шақ
қалу!
қалу!
Оңаша үйде
отырып,
отырып,
Өткен бір жолын
еске алды.
еске алды.
Ақ қағаз бетін
толтырып,
толтырып,
Ұзақты күн мен
кешті алды.
кешті алды.
"Инженер
болу - қиын ба?
болу - қиын ба?
Қиын, - деп
жауап бердім мен.
жауап бердім мен.
Өнерің болса тыйылма,
Құйыл! - деп
іске келдім мен.
іске келдім мен.
"Жоғарғы
жақтан бір ақыл
жақтан бір ақыл
Нұрымен бізді
жарылқар.
жарылқар.
Дегенше қалма
сен қапыл,
сен қапыл,
Өзіңде болса
барың сал.
барың сал.
Қауым боп ізде
жоғыңды,
жоғыңды,
Адамның қолын
жеңілдет,
жеңілдет,
Ақылмен аршы
жолыңды,
жолыңды,
Аттасаң - қылмыс
шегінбек.
шегінбек.
Инженер болу -
деген сөз,
деген сөз,
Өнерпаз болу деп
ұқтым.
ұқтым.
Қиынға салды не
бір кез,
бір кез,
Бәрібір жеңіп
мен шықтым.
мен шықтым.
Мақтану ойда жоқ
мүлде,
мүлде,
Мақтану десе
шарам не?
шарам не?
Ықыласы түзу
көптің де,
көптің де,
Көпсіз де доссыз
адам не?
адам не?
Істеген жерім үш
шахта,
шахта,
Болмады онда
жеңіл күй.
жеңіл күй.
Бастықтың қолы -
күш қатты
күш қатты
Ауната берді
мені ылғи.
мені ылғи.
Аунатса, болмай
тік тұрып,
тік тұрып,
Атқардым сүйген
ісімді.
ісімді.
Көрмедім, айтсын
жұртшылық,
жұртшылық,
Жәбірлеп ешбір
кісімді.
кісімді.
Сен неге жақсы
істейсің, -
істейсің, -
Дегеннен жаман
жазықты,
жазықты,
Көрмедім, сірә,
өз басым,
өз басым,
Ол кінәні аз ұқты.
Тексеру болса,
өтінем,
өтінем,
Әділет саған
жүгініп!
жүгініп!
Қашан да сен деп
бекіген
бекіген
Жанымда жатыр ұлы
үміт!".
үміт!".
Кешіріп жазып
қос дана,
қос дана,
Обкомға жолдап
тұрып та,
тұрып та,
Тіреді бірін:
Москва,
Москва,
Еңбекші газет
"Трудқа".
"Трудқа".
Он төртінші
тарау
тарау
Екінші хатшы
обкомда
обкомда
Алексей Иваныч
Добрый.
Добрый.
- Аз тыңда яки
көп тыңда,
көп тыңда,
Осындай біздің
болды күй! -
болды күй! -
Дейсің ғой,
жолдас инженер?
жолдас инженер?
Шынында, қиын іс
болған.
болған.
Жігіттер бар ғой
кем көрер
кем көрер
Шахтаны әкім
столдан.
столдан.
Столды әркім
меңгерер,
меңгерер,
Істерді білу бір
басқа.
басқа.
Инженер керек,
инженер
инженер
Тұрмысқа, біздің
құрылысқа!
құрылысқа!
Әйтсе де сенде көп
кінә
кінә
Ойласу жағын
білмейсің.
білмейсің.
Бір іске көңлің
соқты ма,
соқты ма,
Ығымда ылғи жүр
дейсің.
дейсің.
Басыңа келген
бір ойды
бір ойды
Ұқтырып алмай
өзгеге,
өзгеге,
Болмасын, болсын
қолайлы
қолайлы
Асырам дейсің
жүзеге.
жүзеге.
Ізденгіш жансың,
көргемін,
көргемін,
Көңілің аппақ,
күшің мол.
күшің мол.
Табасың ойдың
кем жерін
кем жерін
Қортылса ұзақ ішіңде
ол.
ол.
Арындап қатты
жүгіріп,
жүгіріп,
Алысқа рас
барасың.
барасың.
Сол ғұрлы жиі
сүрініп,
сүрініп,
Көбірек опық
табасың.
табасың.
Жалғанда, сірә,
шын бір іс
шын бір іс
Шахтадан өзге
жоқ дейсің.
жоқ дейсің.
Сырттағы адам
кіл қуыс,
кіл қуыс,
Жер асты толған
от дейсің.
от дейсің.
-Ақсақал, ондай
ойым жоқ,
ойым жоқ,
-Тыңда, тыңда,
тыңдап ал!
тыңдап ал!
Дейді ғой сенде
сойыл көп,
сойыл көп,
Сойылмен елді
кім бағар?
кім бағар?
-Естігем ондай
лақабын,
лақабын,
Өш кісіден сөз
қалмас.
қалмас.
-Есіңе ал қазақ
мақалын:
мақалын:
"Шөп басы
желсіз қозғалмас!"
желсіз қозғалмас!"
Сол мінезді
тастасаң!..
тастасаң!..
Ақылым, шырақ,
бұл менің.
бұл менің.
-Облисполком
ешқашан
ешқашан
Мұздыбай - деп
білмедім.
білмедім.
Басшы деген
қашанда
қашанда
Болатын еді кең
көңіл.
көңіл.
Бар жазығым:
жекжаты
жекжаты
Істейді екен
менде бір.
менде бір.
"Соған
пәтер бересің", -
пәтер бересің", -
Бере алмаймын
дедім мен.
дедім мен.
"Бере
алмасаң - өлесің,
алмасаң - өлесің,
Сөйлесесің сен
кіммен?
кіммен?
Сен жай ғана
инженер,
инженер,
Жүздің бірі -
шахтысың.
шахтысың.
Тыңдама да,
бермей көр,
бермей көр,
Бір облыс
басшысын!"
басшысын!"
Деген кезде,
телефон
телефон
Іле салдым
құлағын.
құлағын.
Бар жабысқан
бәле сол,
бәле сол,
Ашқызбады бір
адым.
адым.
Хатшы басын
шайқады:
шайқады:
- Иба, ізет, құрмет, - деп,
Күнде неге
айтады?
айтады?
Бітіріпсің бір
мектеп!
мектеп!
Бітіру керек мың
мектеп,
мектеп,
Жөні жоқ жәбір-жапаның,
Адам мен адам
арасы -
арасы -
Мәңгі зерттер
ғылымың,
ғылымың,
Мәңгі шегер
сапарың!
сапарың!
Осы айтарым, ал
мына
мына
Ісіңе зер сап
көрелік.
көрелік.
"Қорғаусыз,
сірә, қалдым ба?!"
сірә, қалдым ба?!"
Дегенге жүрме
сен еріп.
сен еріп.
Партия сені
сақтайды,
сақтайды,
Керексің әбден
сен оған!
сен оған!
Ақылды ешкім
сатпайды,
сатпайды,
Өзің де іштей
жаңалан!
жаңалан!
Ол тұрып қолын
алғанда,
алғанда,
Көзіне жасы
іркілді.
іркілді.
"Береді-ау,
мол қып адамға
мол қып адамға
Жақсылық деген шіркінді!"
Деген ойын
алқыммен
алқыммен
Тіреп, айтпай
сәл тұрды.
сәл тұрды.
Осынау қарттың
отымен
отымен
Бар денесі
балқыды.
балқыды.
Сүйіп айтар
өзінің
өзінің
Үйреншікті
сөзінің
сөзінің
Бір реті кеп
қалды:
қалды:
"Осылай таулар
сөйлейді,
сөйлейді,
Сөйлейді
таулар!" деп қалды.
таулар!" деп қалды.
Он бесінші тарау
"Япыр-ау, қайда
сол жылдар,
сол жылдар,
Рақат, қызық мол
жылдар.
жылдар.
Ақырын-ақырын
шегініп,
шегініп,
Алыстап кетті-ау
құрғырлар!".
құрғырлар!".
Оңаша бөлме... Сәске
түс...
түс...
Асылып алған күн
көкке.
көкке.
Үй іші әсем - іш
те тыс
те тыс
Оранған барқыт,
жібекке.
жібекке.
Үстінде жазу
столдың
столдың
Ашулы жатыр бір
кітап.
кітап.
Өлеңнің мына
төрт жолын
төрт жолын
Белгілеп қойған
кім құнттап?
кім құнттап?
Данышпан қайран,
Абай-ай,
Абай-ай,
Асыл-ау сенің
сөздерің.
сөздерің.
Біліпсің жырлап,
бағалай
бағалай
"Адамның
кейбір кездерін".
кейбір кездерін".
Япыр-ау, қайда
сол жылдар,
сол жылдар,
Махаббат, қызық
мол жылдар,
мол жылдар,
Ақырын-ақырын
шегініп,
шегініп,
Алыстап кетті-ау
құрғырлар!
құрғырлар!
Я, бәсе, қайда
сол жылдар,
сол жылдар,
Сол сағат, сол
сәт, сол күндер
сәт, сол күндер
Жүректе қандай
орным бар
орным бар
Болдым дер яки
толдым дер?
толдым дер?
Не бітірдім
сонда мен?
сонда мен?
Қызметке бару,
келу ме?
келу ме?
Ғылымда болды
мол дәмем
мол дәмем
Қиынын қайтпай
жеңуге.
жеңуге.
Ал соған қолым
тиді ме?
тиді ме?
Өткіздім күнді
босқа мен.
босқа мен.
Ғылымда жүрер
күйім не,
күйім не,
Болмаса қаста
дос жәрдем?
дос жәрдем?
Қошемет, құрмет
қуыппын
қуыппын
Болды деп биік
шашбауым.
шашбауым.
Сондағы медеу -
бір мықтым
бір мықтым
Арымды бекер
шашпауым.
шашпауым.
Өзгелер шашып
жүр ме екен,
жүр ме екен,
Адалдық деген
міндет пе?
міндет пе?
Қызмет болды құр
мекен,
мекен,
Ол үшін айтам
кімге өкпе?
кімге өкпе?
Жұмысың жақсы -
дейді құр,
дейді құр,
Бір тегіс істе
кім озбақ?
кім озбақ?
Ондайды сүймес бұл
өмір
өмір
Жануың керек шын
маздап.
маздап.
Япыр-ау, қайда
сол серік,
сол серік,
Япыр-ау, қайда
сол ғашық.
сол ғашық.
Сол үшін тірлік
жол шегіп,
жол шегіп,
Жанымен жаным
жалғасып,
жалғасып,
Жүрмін ғой
деумен күн өтті,
деумен күн өтті,
Тілекті қашан
жеткізем?
жеткізем?
Жалынсыз қалса,
жүректі
жүректі
Жалынып кімге
өткізем?
өткізем?
Ол есіркей,
кірлемей
кірлемей
Сүйердей мен не
істедім?
істедім?
Жатты дедім
үндемей,
үндемей,
Үндемеуін
кешпедім!
кешпедім!
Ол өмірдің отына
Шомылыпты күнде
бір.
бір.
Тағдыр деген
талқыға
талқыға
Жиі түсіп жүрген
үн.
үн.
Мен көрмесін
деді ме,
деді ме,
Сол күресін,
кейісін?
кейісін?
Кейін жерсің
деді ме
деді ме
Сүйген жүрек
жемісін?
жемісін?
Кейін татсын
деді ме
деді ме
Бал көңілдің
сусынын?
сусынын?
Деді ме екен не
мүлде
мүлде
Білмесін-ақ бұл
сырын?
сырын?
Неге түстім
көзіне,
көзіне,
Неге қаштым көргесін?
Суынды ма өзі де
Мен қашқақтай
бергесін?
бергесін?
"Бір күн
тозар ажарға
тозар ажарға
Мың күн ермек
іздеген,
іздеген,
Көркін салар
базарға
базарға
Сол-ау сұлу қыз
деген!"
деген!"
Деп ойлауға енді
оның
оның
Еркі, хақы толық
бар.
бар.
Мен туралы
пенденің
пенденің
Не бір сөзін ол
құптар!
құптар!
Неткен суық сөз
еді,
еді,
Айттым мұны не
біліп?
біліп?
Ол ойыңнан без
енді
енді
Пәк көңілім
серпіліп!
серпіліп!
...Ойдан соң
ойлар тізіліп,
ойлар тізіліп,
Өңінде жарын көргендей.
Өшіп те жанып
қыз үміт
қыз үміт
Таусылмай сөйлей
бергендей.
бергендей.
Шайы да көрпе,
ақ төсек,
ақ төсек,
Жастыққа сүйеп
бетін ол,
бетін ол,
Жатқаны ойда
жоққа есеп,
жоққа есеп,
Паркте жүрген
секілді ол.
секілді ол.
Мәжитпен білек ұстасып,
Қыз сыры неткен
көп еді.
көп еді.
Біріне-бірі
ұштасып,
ұштасып,
Кезекпен келе
береді:
береді:
"Бар аяныш
алдымда,
алдымда,
Таза сүйдім, ақ
сүйдім.
сүйдім.
Аттағам жоқ - ар
куә,
куә,
Мен есігін басқа
үйдің.
үйдің.
Міне отауың, бар
мүлкің,
мүлкің,
Бір өзің деп
жинаған!
жинаған!
Сені күттім, жар
күттім,
күттім,
Сол кінәмді қи
маған!
маған!
Мен бәлденіп
жүрем - деп,
жүрем - деп,
Өткізем деп
назымды.
назымды.
Азайтыппын
біртіндеп
біртіндеп
Жақсы күнім,
жазымды!
жазымды!
Қошеметшіл көп
жігіт
жігіт
Алданғанын
қызықтап,
қызықтап,
Соған жалған
семіріп,
семіріп,
Сол күндерді жүз
құптап.
құптап.
Алыс тартып мен
сенен
сенен
Кеткенімді
білмеппін.
білмеппін.
Ерте де мен,
кеште мен
кеште мен
Сен қасымда жүр
деппін!
деппін!
Шеккен кезде сен
жәбір,
жәбір,
Дұшпандарың күн
бермей,
бермей,
Болды менің
сонда бір
сонда бір
Есім қайта
кіргендей.
кіргендей.
Жан-жағыма
қарасам,
қарасам,
Ұсынғандар маған
гүл,
гүл,
Қара көңіл, қара
жан
жан
Жауыққандар
саған кіл.
саған кіл.
Сонда білдім мен
байғұс,
байғұс,
Өз жарымды
жаралап.
жаралап.
Мен болдым деп
мұндай құс
мұндай құс
Жүргенімді
табалап.
табалап.
Бар, пәленің
басы мен,
басы мен,
Ұйқтап жүрген құс
екем.
екем.
Сенің ащы
даусыңмен
даусыңмен
Ояныппын - түс
екен!
екен!
Енді өзің біл -
мен сендік,
мен сендік,
Аян күн мен айым
бар.
бар.
Сол кінәмнан
теңселіп
теңселіп
Құлап түсер
жайым бар!
жайым бар!
Сен сүйесең жан
ашып,
ашып,
Қайта жиям
денемді.
денемді.
Ықтиярға жол
ашық,
ашық,
Болдым айтып мен
енді!
енді!
Қара кірпік жас
іркіп
іркіп
Қалтырады
шыдатпай,
шыдатпай,
Су тербетіп, жел
сілкіп
сілкіп
Тұрған майса
кұрақтай.
кұрақтай.
Сүйір саусақ
жоғары
жоғары
Көтеріліп келді
де,
де,
Түсті қағып ол әрі
Жеткен жасты
ерніне.
ерніне.
Енді бірде
тыныстап,
тыныстап,
Алды мазақ ой
дамыл.
дамыл.
Түн ауған кез...
тыныш шақ...
тыныш шақ...
Саялы сәт жанға
бір...
бір...
Талған дене
ауырлап,
ауырлап,
Тұңғиыққа батты
да.
да.
Қара бұрым бір
аунап,
аунап,
Аршын төсті
жапты да.
жапты да.
Маңдайынан
сипаған
сипаған
Мәжитіне ұсап
та.
та.
Ұйқы - әлди,
ұйқы - анаң
ұйқы - анаң
Тартты қызды
құшаққа...
құшаққа...
Он алтыншы тарау
"Кіріңіз!"
деген есітті үн,
деген есітті үн,
Әйел даусы! Кім
болмақ?
болмақ?
Әлде мен оған
кешіктім?
кешіктім?
Құлағым әлде тұр
ма алдап?
ма алдап?
Тәуекел! Болды
болары...
болары...
Шегіну енді жөн
емес!
емес!
Жөнелді аттап ол
әрі,
әрі,
Көзінде бұлдыр
көп елес!
көп елес!
Адам жоқ
ешбір... Бұ қалай?
ешбір... Бұ қалай?
Жаңағы қатқан
кім дыбыс?
кім дыбыс?
Құлаққа ұрған
танадай
танадай
Үй іші бейбіт -
тым-тырыс.
тым-тырыс.
Кіргенде түпкі
бөлмеге,
бөлмеге,
Дыбыссыз басып,
абайлап,
абайлап,
Дір ете қалды ол
неге,
неге,
Бетінде ыстық
қаны ойнап?
қаны ойнап?
Жанары түсті
суретке
суретке
Ілулі тұрған
төрдегі.
төрдегі.
Үйіріп алды сол
бетте
бетте
Дегендей
"тез кел, көр мені!".
"тез кел, көр мені!".
Дәл өзі... Бұдан
аз бұрын,
аз бұрын,
Сонау бір жылда
сыйлаған.
сыйлаған.
Ұсынып тұрып жаз
гүлін,
гүлін,
Деп еді-ау
"мұны қи маған!".
"мұны қи маған!".
Үлкейтіп алған
тым тәуір,
тым тәуір,
Шыныға салып
сақтаған.
сақтаған.
Қызықты күндер,
сол дәуір
сол дәуір
Есіне түсті
қайтадан.
қайтадан.
"Өзіңді
түгіл, суретті,
түгіл, суретті,
Осынша құндап ұстаған.
Айнымас асыл
жүректі,
жүректі,
Сабыры неткен
күшті адам!
күшті адам!
Адамбыз дейміз біз
дағы
дағы
Өткізіп күнді құйынша!
Сонау сөздің жүз
мәнді
мәнді
Бір мәні бізге бұйырса!".
Ішкі бір сезім
тулады,
тулады,
Әкелді көзге
жасты айдап.
жасты айдап.
Осынау ыстық
сезімнен
сезімнен
Кетердей балқып
тас қайнап.
тас қайнап.
"Келуге
хақым бар ма еді,
хақым бар ма еді,
Қасиетті мына
мекенге.
мекенге.
Қазіргі жүрек
дәрмені
дәрмені
Құндауға мұны
жетер ме?!
жетер ме?!
Кетейін, ол шақ
жоқ тәтті,
жоқ тәтті,
Кешірім болмас
еш маған!" -
еш маған!" -
Дегенде, бір хат
тоқтатты
тоқтатты
Конвертін ешкім
ашпаған.
ашпаған.
"Алматы,
Киров көшесі..."
Киров көшесі..."
Кездесті нендей
күй жаңа?
күй жаңа?
Адрес айқын... бұл
несі?
несі?
"Мәжитке және
Динаға!".
Динаға!".
"Ашайын"
деген бір ойды,
деген бір ойды,
"Ашпа"
деп бір ой бөгеді.
деп бір ой бөгеді.
"Япыр-ау, бұл
жан кім болды,
жан кім болды,
Танысы мұндай жоқ
еді?
еді?
Келгелі бес күн,
ашпаған,
ашпаған,
Желімі, бәрі сол
күйде.
күйде.
Кім еді зілін
тастаған,
тастаған,
Онсыз да мұңы
мол күнде?
мол күнде?
Ашусыз қалсын ол
солай,
солай,
Япыр-ау, енді не
істедім?
істедім?
Өтті күн мен
соншама ай,
соншама ай,
Еңбегім де еш
менің.
менің.
Мен де ашусыз
қалайын,
қалайын,
Ашылар күнім
жоқ, сірә!
жоқ, сірә!
Тағдыр, тағдыр,
талайым
талайым
Сына мені, көп
сына!
сына!
Жалт қараса, тұр
аң-таң,
аң-таң,
Шашы ағарған бір
әйел!
әйел!
Мана іштен үн қатқан
Деген бұл ма
"Кіре бер!".
"Кіре бер!".
-"Амансың
ба, қарағым!"
ба, қарағым!"
Деді кемпір,
күбірлеп.
күбірлеп.
Кетті билеп бір
ағын
ағын
Бар денесі
дірілдеп.
дірілдеп.
Есі танған
күйінде
күйінде
Маңдайынан
кемпірдің
кемпірдің
Жылдам-жылдам
сүйді де,
сүйді де,
"Адалыма
кепілмін!" -
кепілмін!" -
Деген сөзді
айтты әрең
айтты әрең
Сыртқы есікке
барғанда.
барғанда.
Қолын жайып
қапты әжең
қапты әжең
Тоқтата алмай
арманда.
арманда.
Дереу бойын жиып
ап,
ап,
Қарады кеп
әйнектен.
әйнектен.
Жоқ болыпты құйын
нақ
нақ
Жаңағы бір
бойжеткен!
бойжеткен!
Он жетінші тарау
Облсовет
кеңсесі...
кеңсесі...
Орынбасар Мұзбаев:
-Комиссия бес
кісі,
кісі,
Я онда, я бізде
айып!
айып!
Онда болар
тегінде,
тегінде,
Кетер судың
түбіне.
түбіне.
Енді құлар
жерінде,
жерінде,
Көзге түсіп,
жүгірме!
жүгірме!
-Құп болады,
жездекем,
жездекем,
Мен өзім де ол
жағын
жағын
Байқамайтын ез
бе екем?
бе екем?
Күні бұрын
болжадым.
болжадым.
Материал
түп-түгел,
түп-түгел,
Жатыр бәрі
шатысып.
шатысып.
Берсе болды
күш-жігер
күш-жігер
Обкомнан біреу
қатысып.
қатысып.
Бар кінәсі
терілді -
терілді -
Ата-тегі, бұл
күні.
күні.
Справка берілді,
Тарс жабылды
түндігі.
түндігі.
Тек бір ғана кәдік
жай... -
жай... -
Деп Қыздарбек
мүдірді.
мүдірді.
-Айтсайшы енді,
ол не, ойбай!
ол не, ойбай!
-Қызы құрғыр
бүлдірді!
бүлдірді!
-Нені? Не деп
кеттің сен?
кеттің сен?
-Көнбей қойды
айтқанға,
айтқанға,
Арыз жазып
үстінен
үстінен
Бер деп едім
обкомға!
обкомға!
-Қайта сенің
үстіңнен
үстіңнен
Жаздым, - деді
арызды.
арызды.
Қолдап жүрген
кісіңмен
кісіңмен
Таптым, - деді,
- бар ізді!
- бар ізді!
Кісі көзін
көрместен,
көрместен,
Адам ісін
білместен,
білместен,
Қара жылан жол
кескен,
кескен,
Тікенексіңдер
уда өскен! -
уда өскен! -
Деді-ау және,
сол батты.
сол батты.
-Қап, тәңірі-ай,
не дедің?
не дедің?
Қызға тіпті
болмапты
болмапты
Көк тиындық
беделің!
беделің!
Әлдеқашан әйел
қып
қып
Алып ал сен,
демеп пе ем?
демеп пе ем?
Жоқ қылмысты дәлел
қып,
қып,
Қамыңды сенің
жемеп пе ем?
жемеп пе ем?
Алда, сорлы-ай,
нақ сорлы,
нақ сорлы,
Сен екенсің
жалғанда!
жалғанда!
Қайда қазір, тап
соны,
соны,
Алдыма әкел,
алданба!
алданба!
-Қазір онда! -
деп шапшаң
деп шапшаң
Тұра берді
Қыздарбек.
Қыздарбек.
-Әй, тұра тұр,
от бассаң,
от бассаң,
Қиын болар,
қызба дерт.
қызба дерт.
Сен жағадан
сүйретіп,
сүйретіп,
Ол шегінсе сор
дағы.
дағы.
Кетер істі
күйретіп
күйретіп
Сендей жігіт
ордаңы.
ордаңы.
Бармай-ақ кой,
Добрый
Добрый
Болысып жүр ол
қызға.
қызға.
Барар болса,
жолын қи,
жолын қи,
Кабинетте
болғызба?!
болғызба?!
Енді шара сол
ғана,
ғана,
Ей, бишара,
кұрттың-ау!
кұрттың-ау!
Ессіз туған бір
бала,
бала,
Кеудемдегі құрт
тымау!
тымау!
Қайыс алсам
жотаңнан
жотаңнан
Хақым менің бар әлі!
Қорқамын деп
апаңнан
апаңнан
Қор болмасам
жарады.
жарады.
Әлің жетпей бір
қызға
қызға
Әлі күнге
жүріпсің.
жүріпсің.
Қай қызметке
тұрғызба,
тұрғызба,
Қайтара алмас
шіріксің!
шіріксің!
Не қылайын мен
саған,
саған,
Бар, бар енді,
тұрма көп!
тұрма көп!
Айтпақшы, әлгі
жақсы адам,
жақсы адам,
Жүсекеңнен бір
дәмет!
дәмет!
-Пенсияда ол
кісі!
кісі!
-Ойбай, солай
екен ғой!
екен ғой!
Бастықтардың
ірісі
ірісі
Бәрі қазір бөтен
ғой!
ғой!
Бәз-баяғы жалғыз
мен,
мен,
Қайда жолдас сан
кісім?
кісім?
Сорға біткен
балдыз ең,
балдыз ең,
Сорлатпасаң не қылсын!
-Бар, бар енді,
өзің біл!
өзің біл!
Есің барда қызға
жет! -
жет! -
Етті де ерні аз
күбір
күбір
Кетті шығып
Қыздарбек.
Қыздарбек.
Ойға шомды ал
мынау:
мынау:
-Кеш қалыппын ай
кейін!
кейін!
Шалудай-ақ
шалдым-ау,
шалдым-ау,
Жығылмаса,
қайтейін!
қайтейін!
Қырым түскен
кісімді
кісімді
Қырғи болып
жеуші едім.
жеуші едім.
Тоздырыппын
тісімді,
тісімді,
Қылғи берем
деуші едім.
деуші едім.
Қан карайып, қас
болсам,
болсам,
Қайыр етпес кісі
ем мен.
ем мен.
Қандай мықты тас
болса
болса
Үгітуші ем
тіземмен.
тіземмен.
Мынау бала бұлтыңдап
Шыға берді
тақымнан.
тақымнан.
Қатын сөзін бір
тыңдап,
тыңдап,
Таптым ақыр
жақыннан.
жақыннан.
Маңайыма өзгені
Үйіруім кем соқты.
Жығылмауы сөз бе
еді,
еді,
Қатар тисе он соққы?
Неге егестім
онымен?
онымен?
Есеп берер жоқ
шама!
шама!
Бастаған іс қолыңмен,
Жеңбей, көңіл,
тоқтама!
тоқтама!
Он сегізінші
тарау
тарау
Тексеру өтті...
Көп күндер
Көп күндер
Салмағын салған
иықка.
иықка.
Қамалды ойлар
таппай жер,
таппай жер,
Нелер бір қиын
тұйыққа!
тұйыққа!
Сандаған айып, мол
кінә
кінә
Әр күнді алып әр
жақтан.
жақтан.
Сарсаңға салып
болды да,
болды да,
Сартылдап тынды
сан қақпан.
сан қақпан.
Тісіне түк те
ілікпей,
ілікпей,
Азуын шауып ал
босқа.
босқа.
Түсірген жерге
сүліктей
сүліктей
Инемен шаншып дәл
басқа.
басқа.
Әділет - найза пәлені
Түйреді солай
біртіндеп.
біртіндеп.
Сырқаттың болмақ
бір емі
бір емі
Жүректің келген
түбін жеп.
түбін жеп.
Дәл солай бұлт
та сейіліп,
та сейіліп,
Көрсетер көктің
айнасын.
айнасын.
Шығады алып сені
үміт
үміт
Дегізіп:
"Күнім қайдасың?"
"Күнім қайдасың?"
Өзі де Мәжит тап
басып
басып
Ойламап еді
ешқашан?
ешқашан?
Жатыр деп бұлай
баттасып,
баттасып,
Жағылған оған құс
пен шаң.
пен шаң.
Осы бір күндер
жетелеп
жетелеп
Өткізді оны не
сақтан.
сақтан.
Шығарды уақыт
желкелеп
желкелеп
Талайды бұғып
тас атқан.
тас атқан.
Жас маман десе
қол сілкіп,
қол сілкіп,
Сенімсіз қарар
"жазғандар",
"жазғандар",
Қолында болмай
еш мүлтік
еш мүлтік
Қадалтып арыз
жазғандар,
жазғандар,
Күншілдер, ескі
дерттілер,
дерттілер,
Жағымпаз қулар, қорқақтар.
Жалғанға ерні
ептілер,
ептілер,
Жалқаулар, іске
шорқақтар.
шорқақтар.
Бәрі де қалмай
көрінді
көрінді
Бір уыс арам шөп
құсап.
құсап.
Әділет, сүйем
қолыңды
қолыңды
Өртедің соны от
құсап!
құсап!
"Трудта"
шықты жарқырап,
шықты жарқырап,
Мәжиттің шыны,
аяны,
аяны,
Жеткізген бәрін
айтып-ақ,
айтып-ақ,
Еңбегі, өмірбаяны!
Мақала басы:
"Инженер
"Инженер
Досанов, неге
жазықты?".
жазықты?".
Сұрақты әділ
берген ел,
берген ел,
Жауабын да өзі
жазыпты.
жазыпты.
"Талантты,
іскер, инженер,
іскер, инженер,
Азамат біздің
жаңа адам,
жаңа адам,
Іздеген өзі
күнде өнер,
күнде өнер,
Сарсылған ақыл,
санадан!
санадан!
Бәрін де жақсы
не тапса,
не тапса,
Еліне арнап ұсынған.
Қиынға көнбей
жалтақша,
жалтақша,
Күреске жаны құлшынған!
Жігерге толы,
күшке бай -
күшке бай -
Бойында қайрат,
мол жастық.
мол жастық.
Ретін тауып ұстамай,
Қудалай берген
кей бастық.
кей бастық.
Қай жерге барса
іс тосып,
іс тосып,
Қайтемін енді
демеген.
демеген.
Арттағы қалған
участок
участок
Алдағыға әкеп
теңеген.
теңеген.
Тоң мойын кейбір
бассымақ,
бассымақ,
Сол істі жорып
өзінше.
өзінше.
Жамаған өсек бас
құрап,
құрап,
Кейде бір сыбыс
сезілсе!"
сезілсе!"
Осылай газет нық
талдап,
талдап,
Жазыпты бірін
қалдырмай.
қалдырмай.
Күйреді солай жұққан
дақ,
дақ,
Жуып бір өтті
жаңбырдай.
жаңбырдай.
Обкомның болмақ
бюросы,
бюросы,
Соңғы бір асу
ендігі. -
ендігі. -
Мәжитім жайраң
күйде осы,
күйде осы,
Көптен соң бойы
сергіді.
сергіді.
Есіктен кірген
кемпірге:
кемпірге:
-Хал қалай, апа?
- деп күлді.
- деп күлді.
Талайдан осы көп
тілге,
тілге,
Күлгені жаңа
секілді.
секілді.
-Жақсы ғой,
қалқам! - Қос қолдап
қалқам! - Қос қолдап
Бетінен сүйді.
Тамды жас.
Тамды жас.
-Халіміз енді
жақсармақ!
жақсармақ!
Жақсармақ, апа!
Ол рас!
Ол рас!
-Ашылшы, бәсе,
бір солай,
бір солай,
Не болып кетті
күн өзі?
күн өзі?
-Бар екен тұрар
жұмсармай,
жұмсармай,
Өмірдің кейбір
мінезі.
мінезі.
Өттік пе деймін
бір сонан,
бір сонан,
Жасай бер, апа,
тойыңды.
тойыңды.
Аурудан аман
болса ағам,
болса ағам,
Ауылдан алдыр
қойыңды.
қойыңды.
Жасашы тойды,
шіркін той,
шіркін той,
Күн болды сені
сағынар!
сағынар!
Жазылар солай
бір күн бой,
бір күн бой,
Жайраңдар көңіл
шағы бар!
шағы бар!
Диплом алдым деп
жүрсем,
жүрсем,
Бір диплом
неткен аз!
неткен аз!
Мектебің көп,
өмір, сен,
өмір, сен,
Екенсің ғалым
бір сабаз!
бір сабаз!
Оқытып алдың
сағы да,
сағы да,
Сынағың болды
тым қатал!
тым қатал!
Билетім серік
арыма
арыма
Кеудемде солар
бір жатар!
бір жатар!
Алып та қоям деп
еді-ау.
еді-ау.
Қайтемін соны
еске алып.
еске алып.
Алдағы күнге
денім сау
денім сау
Ұмтылам, тұрмай
жасқанып!
жасқанып!
Осындай ойда, бұрылды
ол:
ол:
-Мәзжан-ау! -
деген дауысқа.
деген дауысқа.
-Ана бір күнде мұңың
мол,
мол,
Қаптаған бәле
сол тұста.
сол тұста.
Бір адам келді
осы үйге,
осы үйге,
Уылжып тұрған
бойжеткен.
бойжеткен.
Болғанмен нұрлы,
түсі игі
түсі игі
Өзі бір ауыр
ойда екен.
ойда екен.
Жаңылмасам,
әлбетте,
әлбетте,
Кәрілік кейде
жеңеді-ау!
жеңеді-ау!
Мына бір тұрған
суретке
суретке
Келбеті соның
келеді-ау!
келеді-ау!
-Не дедің, апа!
Келді ме,
Келді ме,
Келді ме, сонда
не деді?
не деді?
-Сасып та қалдым
мен мүлде,
мен мүлде,
Көре сап мені,
жөнелді!
жөнелді!
-Әй, апа-ай,
неге отыр, - деп,
неге отыр, - деп,
Күтші, - деп, -
мені айтпадың?!
мені айтпадың?!
-Үлгірмей
қалдым, соңғы рет
қалдым, соңғы рет
Естідім есік
жапқанын!
жапқанын!
Жоқ еді үйде
ешкім де,
ешкім де,
Сыртынан қарап тұрдым
мен.
мен.
Столдың анау
үстіне
үстіне
Байқадым түрін
үңілген.
үңілген.
Өзі де Мәжит
байқамай
байқамай
Жүгіріп барды
столға.
столға.
Отырмады онда ай
талай
талай
Басында қауырт
іс барда.
іс барда.
Қараса, жатыр
бір конверт
бір конверт
Аузын ешкім
ашпаған.
ашпаған.
Менде де қызық
сыр бар деп,
сыр бар деп,
Тұрғандай сонау
хат саған!
хат саған!
Ашып кеп қалды:
"Ардақты
"Ардақты
Мәжит пен Дина -
кешіңдер!
кешіңдер!
Кінәм бар менің
салмақты,
салмақты,
Амал жоқ, соны
естіңдер!
естіңдер!
Сөзіне ердім бір
қудың,
қудың,
Түсірді алдап
бір залым.
бір залым.
Жандарыңа у құйдым,
Хаттарыңды ұрладым.
Араларың көп
суып
суып
Кетсе - кінә тек
менен.
менен.
Жар жүрегі - жас
үміт
үміт
Қадіріне
жетпеген.
жетпеген.
Өмірімде ең
үлкен
үлкен
Қатты қылмыс
болды бұл.
болды бұл.
Неге жаным ерді
екен,
екен,
Қалай батты қол
құрғыр,
құрғыр,
Өзімді өзім
жегідей
жегідей
Үңгіп жеумен күн
өтті.
өтті.
Тоздыруға мен
бірдей
бірдей
Екі аппақ
жүректі.
жүректі.
Ұмтылыппын, масқара,
Мен сонымды кеш
білдім.
білдім.
Жол таба алмай
басқаға,
басқаға,
Алаяқты дос
қылдым!
қылдым!
Ол опасыз
оп-оңай
оп-оңай
Өмірімді жер
қылды.
қылды.
Отқа түстім
байқамай,
байқамай,
Жаза таптым сол
құрлы!
құрлы!
Өзім бақыт
дегенге
дегенге
Оп-оңай-ақ жетем
- деп.
- деп.
Ол алдаған кезеңде,
Сендім ісім
бекер, - деп.
бекер, - деп.
Кешер қуат болса
егер,
егер,
Тату болса
жандарың!
жандарың!
Енді мені
кешіңдер,
кешіңдер,
Өз ісімді
қарғадым.
қарғадым.
Отыра кетті ол
диванға
диванға
Өкініш, қайғы
қат-қабат
қат-қабат
Жүрекке келіп құйғанда,
Аяқсыз сонау
махаббат.
махаббат.
Есіне түсті
қайтадан
қайтадан
Қайырсыз күндер
сілтісі.
сілтісі.
Тұнығын бұзып
шайқаған
шайқаған
Адамда залым бір
кісі.
кісі.
Көзінің келді
алдына
алдына
Түлкідей жылмаң
сол адам.
сол адам.
Жылатып талай
жанды да,
жанды да,
Жүрегін жастың
тонаған.
тонаған.
Өз жүрегін тот
басқан
басқан
Махаббаттың ұрысы...
Жіптері әбден
шатасқан
шатасқан
Түйіннің шықты
бір ұшы!..
бір ұшы!..
Он тоғызыншы
тарау
тарау
Күндер-ай,
күндер тізбегі,
күндер тізбегі,
Бөлеміз
"кеш" деп, "ерте" деп
"кеш" деп, "ерте" деп
Алысқа сүйреп
біздерді,
біздерді,
Келесің алға
жетелеп.
жетелеп.
Осынша күндер,
өмірде
өмірде
Үлесің үлкен бар
шығар.
шығар.
Кетпесе керек,
тегінде,
тегінде,
Маңдайдан аққан
тамшылар.
тамшылар.
Сонда да күн бар
ерекше,
ерекше,
Жаным бір
сүймек, ұнатпақ.
сүймек, ұнатпақ.
Ол күнді қазір
газетте
газетте
Шешуші күн - деп
жүр атап
жүр атап
Тынымы болмақ
бар істің,
бар істің,
Қай кезде,
кімде, қайда да.
кімде, қайда да.
Күттірген осы
алыс күн
алыс күн
Сырғып бір жетті
жай ғана!
жай ғана!
Обкомның үлкен
бюросын
бюросын
Суреттеп шығу
болар күш.
болар күш.
Аз сөзді маған
қи, досым,
қи, досым,
Әлі де біздің
жол алыс.
жол алыс.
Жол алыс десем,
шошыма,
шошыма,
Дастаны ұзап
кетер деп.
кетер деп.
Ұзамас енді ол,
сірә,
сірә,
Бітірдік ақыр
екеулеп.
екеулеп.
Сонау бір мықты
жиылыстан
жиылыстан
Үзінді берсек
болар да:
болар да:
- Ұядан тұңғыш
бірге ұшқан,
бірге ұшқан,
Ұяға қайтып
соғар да.
соғар да.
Сондай-ақ, бүгін
мені ешкім
мені ешкім
Шақырмай мұнда
келіппін.
келіппін.
Жиылысқа құмар
емеспін,
емеспін,
Келген жоқ және
желіккім.
желіккім.
Жетелеп келді ар
мені,
мені,
Коммунист деген
атым бар.
атым бар.
Жетпесе сөздің дәрмені,
Адалдық үшін
антымды ал! -
антымды ал! -
Деді де тоқтап,
Жүсекең,
Жүсекең,
Толқыған көңлін
бір басты.
бір басты.
-Адам да көппен
кісі екен,
кісі екен,
Сағынар серік,
жолдасты.
жолдасты.
Алексей Иваныч,
мен сені
мен сені
Сағынам қазір -
неліктен?
неліктен?
Көріп те жүріп
сағыну -
сағыну -
Дегенді естіп,
біліп пе ең?
біліп пе ең?
Сағынам сені -
сенімен
сенімен
Істес боп жүрген
күндерді.
күндерді.
Серіксіз жалғыз
серуен,
серуен,
Салтанат құрып
кім көрді?
кім көрді?
Пенсия дедің, ол
дедің,
дедің,
Бұл дедің де - құтылдың.
Шаршадың - деміңді
ал дедің,
ал дедің,
Ағыздың майын
бір тілдің.
бір тілдің.
Демалғыш болсаң
сен неге
сен неге
Деміңді мендей
алмайсың?
алмайсың?
Қарамай кәрі
кеудеңе
кеудеңе
Жасарып тұрған
жандайсың? -
жандайсың? -
Дегенде жұрт ду
күлді,
күлді,
Бюрода күлу әбес
пе?
пе?
Жүсекең солай
күлдірді,
күлдірді,
Күлдірем - деген
жоқ есте.
жоқ есте.
-Жолдастар, сізден
кешірім,
кешірім,
Арызымды айтсам
көлденең.
көлденең.
Қаралып жатқан мәселе
Басқа ғой -
десең, - мен көнем.
десең, - мен көнем.
Алайда, соған
арыздың
арыздың
Тікелей бар бір
қатысы.
қатысы.
Соны да айту
парызым,
парызым,
Өкінді деме қарт
кісі.
кісі.
Алексей Иваныч, құрбым
ең,
ең,
Мендегі саған
жай мәлім.
жай мәлім.
Баяғы біздің
бұрғы мен
бұрғы мен
Қалғанын ескі
қайланың.
қайланың.
Ұғынсам жаңа,
шарам не?
шарам не?
Кетті ғой бізден
кемшілік.
кемшілік.
Комбайн десе -
маған не?
маған не?
Қарамай жүрдім
менсініп.
менсініп.
Қазірде қолға
таяқ ап,
таяқ ап,
(Әлі де бар ғой
бойда күш!)
бойда күш!)
Шахтаға барсам
аяңдап,
аяңдап,
Жағалай бәрі
жаңа әдіс!
жаңа әдіс!
Түсіндім бәрін
кеш қалып,
кеш қалып,
Күшейте бердім
күдікті.
күдікті.
Бауырға тартып,
басқарып
басқарып
Жүрмедім мына жігітті.
Жазығы мұның:
"Жүсекем,
"Жүсекем,
Қолдайық соны
біз!" - деген.
біз!" - деген.
Мұзбаев залым
кісі екен
кісі екен
Арадан пәле іздеген.
Ақ көңіл, аңқау
басымды -
басымды -
"Кәрілерміз"
деп соқты қу.
деп соқты қу.
Қылығы қазір
ашылды,
ашылды,
Кәсібі - жұртты
өрт қылу.
өрт қылу.
Өзгені әсте көре
алмау,
алмау,
Өн бойы толы
күншілдік.
күншілдік.
Құлатпай соны
дем алмау
дем алмау
Өзгеге тұрса күн
шығып!?
шығып!?
"Кәрілер
ғана дұп-дұрыс"
ғана дұп-дұрыс"
Деген бір пікір
алдапты.
алдапты.
Айтылған сөздер
- шындық іс,
- шындық іс,
Қозғаман енді ол
жақты.
жақты.
Арттағы нашар
шахтыны
шахтыны
Таңдап-ақ маған
беріңдер.
беріңдер.
Әшейін айтты
қарт мұны
қарт мұны
Демеңдер, сөзге
сеніңдер.
сеніңдер.
Кадрды білмей
кеткен бір
кеткен бір
Кінәмді солай
жуайын.
жуайын.
Мен қазбаған жоқ
көмір
көмір
Тағы да аңсап
шығайын.
шығайын.
Бұл Досанов
қайтадан
қайтадан
Келсін маған -
кел деймін.
кел деймін.
Бір сүрініп
байқағам,
байқағам,
Ендігіге
көнбеймін! -
көнбеймін! -
Осылай қартың
сөйледі,
сөйледі,
Тыңдады бюро
түп-түгел.
түп-түгел.
Мәжиттің жаңа
кірді өңі,
кірді өңі,
Құйылып бойға
күш-жігер.
күш-жігер.
Көзінде ойнап
бір жалын
бір жалын
Көрсетті жарқын
бейнені:
бейнені:
"Әділет,
саған ырзамын,
саған ырзамын,
Ырзамын
саған!" дей берді.
саған!" дей берді.
Қуылды барлық зұлымдық,
Жабысқан ылас,
сызды лай.
сызды лай.
Өмірдің дерті -
жұлын жұрт,
жұлын жұрт,
Қыздарбек, сонау
Мұздыбай.
Мұздыбай.
Мәжитке таныс ой
келді
келді
Жадырап шыққан
шағында:
шағында:
"Осылай
таулар сөйлейді,
таулар сөйлейді,
Сөйлейді таулар
тағы да!".
тағы да!".
Жиырмасыншы
тарау
тарау
Штрек бойлап
келеді,
келеді,
Келеді біреу
асығып.
асығып.
Түнекке қазір
енеді,
енеді,
Тұлғасын дереу
жасырып.
жасырып.
Лаваға міне жол
жатыр
жатыр
Тұтқиыл, қисық,
бұралаң.
бұралаң.
Шамыңды қолға
ал, батыр,
ал, батыр,
Мекенің осы сұраған.
Сүңги бер енді,
кімсің сен?
кімсің сен?
Әйтпесе мейлі
кім болсаң.
кім болсаң.
Әлде бір таныс
кісімнен
кісімнен
Айнымай тұрсың -
сен нансаң.
сен нансаң.
Мейлі ғой, бірақ
көрерміз
көрерміз
Ал, қане, алға
баса бер.
баса бер.
Алда бар
шыңырау, нелер құз,
шыңырау, нелер құз,
Аңырма тоқтап,
аса бер.
аса бер.
Еңкею, бұғу,
бауырлау,
бауырлау,
Сусыған аста
тайғақ тас.
тайғақ тас.
Құласаң, болар
ауырлау,
ауырлау,
Кім болсаң да
байқап бас!
байқап бас!
Алдағы тарсыл
немене?
немене?
Көрінді әне бір
топ от.
топ от.
Тиеді бұл жер
төбеңе,
төбеңе,
Тізеңді аз-маз
бүктеп өт!
бүктеп өт!
Қалдың сен неге
іркіліп?
іркіліп?
Жасқанба деймін,
тарт алға!
тарт алға!
Енді бір кетсең
жұлқынып,
жұлқынып,
Жетесің мына
жалтаңға!
жалтаңға!
Мына бір шойын
тап-тапал,
тап-тапал,
Шығарар кемір
жәукемін.
жәукемін.
Сүйегін жердің
қақсатар,
қақсатар,
Осы ғой нағыз
дәу-перің!
дәу-перің!
Болат бір арқан
зуылдап
зуылдап
Астында жатыр
нақ соның.
нақ соның.
Қабатты қиып,
қырындап,
қырындап,
Шашады қалай от
шоғын!
шоғын!
Шақырлап тісі
жөнелсе,
жөнелсе,
Қап-қара тозаң
қап-қалың.
қап-қалың.
Күйеге қосып
күйе сен,
күйе сен,
Кезіңді майлап
жатқаның.
жатқаның.
Оң жақта астау
зыр қағып,
зыр қағып,
Қақшиды көмір
қабатын.
қабатын.
Бункерге ілез
мың барып,
мың барып,
Қағады талмай қанатын.
Төменнен, сонау
етектен
етектен
Өрмелеп шапқан
комбайн.
комбайн.
Алдағы шығып бір
шеттен
шеттен
Қайтадан түссе,
дап-дайын.
дап-дайын.
Оюлы орны тұрар
сай,
сай,
Жата қап тағы,
сілтейді-
сілтейді-
Қап-қара тозаң құрымдай
Бетіңді ілез
бүркейді.
бүркейді.
Цикл деп соны
атаған,
атаған,
Жоқ мұнда тыным
қол байлау.
қол байлау.
Баяғы Мәжит
мақтаған
мақтаған
Жаңашыл әдіс сол
мынау.
мынау.
Айтпақшы, менің
серігім,
серігім,
Жаңағы кісім
қайда екен?
қайда екен?
Көрді ме ерлер
ерлігін,
ерлігін,
Келгені мұнда
жай ма екен?
жай ма екен?
Сірә, бір жазым
болмасын,
болмасын,
Осында өзі шақ
келді? -
келді? -
Дегенше әлгі
жолдасым
жолдасым
Құшақтап жатыр
шахтерді!
шахтерді!
Кім болды бұлар
соншама,
соншама,
Құшағын ашқан
мол жайып.
мол жайып.
Жер астын кезіп
ол сонда
ол сонда
Туысын тапса бар
ма айып?
ма айып?
Оқушым, кешір,
егер мен
егер мен
Танымай қалсам мұндайда.
Шахтерша бәрі
киінген,
киінген,
Көзіңді алдап тұрмай
ма?
ма?
От қазып жатқан
мекенде
мекенде
Кездесті оттай
махаббат!
махаббат!
Дариға, соған
жетер ме
жетер ме
Жайдағы уәде,
айтқан ант!
айтқан ант!
Манағы серік -
Дина екен,
Дина екен,
Жүз таныс жансың
- деп едім.
- деп едім.
Ендігі сөз бен
күй бөтен,
күй бөтен,
Шахтаның ең бір
тереңін.
тереңін.
Тапқандай болдым
өзім де
өзім де
Адамнан - адам
жанынан.
жанынан.
Көрінді достар
кезіме
кезіме
Талайдан іздеп
сағынған.
сағынған.
Дәл қазір үн де,
тіл де жоқ
тіл де жоқ
Тұр әлі құшақ
жазылмай.
жазылмай.
Кешігіп жолдан,
бүгін кеп
бүгін кеп
Оралған өмір
жазындай,
жазындай,
Арада тасқа
соқтығып,
соқтығып,
Қосылған қайта
толқындай.
толқындай.
Өкініш деген
дерт буып,
дерт буып,
Босанған үміт
отындай.
отындай.
Арасын түнек қақ
бөліп,
бөліп,
Табысқан таңда
күн, айдай.
күн, айдай.
Денесін жалын оқ
сөгіп,
сөгіп,
Біріккен егіз
шынардай.
шынардай.
Тұр әлі олар қозғалмай,
Құрыштан жаңа құйғандай.
Айтылса, бітпес
сөз бардай,
сөз бардай,
Шертілсе, шексіз
сыр бардай.
сыр бардай.
Сонау бір өткен
жылдардың
жылдардың
Қызығын қайтып
бер - деген.
бер - деген.
Жүрекке біткен құмардың
Қызуын қайтып
бер - деген.
бер - деген.
Өмірге бардай
бір асыл
бір асыл
Өтініш, қолқа,
тілегі.
тілегі.
Жақыны, жары,
жаны ашыр
жаны ашыр
Айнымай қалған
жүрегі.
жүрегі.
Қайта да қайта
елжіреп
елжіреп
Ырзалық етіп қос
көңіл.
көңіл.
Екі де бірдей ер
жүрек
жүрек
Қызығын алдан
тосты өмір.
тосты өмір.
Сәлден соң әне
екеулеп
екеулеп
Еңкейіп лава
жолымен.
жолымен.
Бір-бірін алға
жетелеп,
жетелеп,
Жабысып қолы қолымен.
Жарыққа кетіп барады,
Жарқырап маңдай
жұлдызы.
жұлдызы.
Алда да талай
бар әлі,
бар әлі,
Өмірдің өрі,
шың, құзы...
шың, құзы...
Оқушым, көрсең
ал міне
ал міне
Шықты олар
жердің бетіне!
жердің бетіне!
Жуылды жаңа шаң,
күйе,
күйе,
Қарай бер енді
көркіне!
көркіне!
Баяғы балғын
Динаңыз,
Динаңыз,
Жанады-ау жүзі
балбырап.
балбырап.
Өзі де әсем күй
нағыз
нағыз
Тыңдай бер енді,
сал құлақ!
сал құлақ!
Құшақтап алған
Мәжитін
Мәжитін
Табылған қайта
жоғалып.
жоғалып.
Хош иіс бұрым -
қою түн
қою түн
Білекте жатыр
оралып.
оралып.
-Үйге ме? -
деді, қыз сонда,
деді, қыз сонда,
Жарына көптен
тіл қатып.
тіл қатып.
-Әрине,
үйге!Баста алға!
үйге!Баста алға!
Үйіміз болу -
бір бақыт!
бір бақыт!
Деді де Мәжит білектен
Құлшына ұстап,
кетті алға.
кетті алға.
Сонау бір найза
кірпіктен
кірпіктен
Жас құлай жаздап
жатқанда.
жатқанда.
Барады білек ұстасып,
Жазылмас енді
сол білек.
сол білек.
Аспаны мөлдір,
үсті ашық,
үсті ашық,
Табаны тегіс жол
жүрдек!
жүрдек!
Жетеле, солай,
жетеле
жетеле
Жарыққа жеткіз
жарыңды!
жарыңды!
Еркеле, сұлу,
еркеле,
еркеле,
Тәтті сөз жаның
сағынды!
сағынды!
Табыстың жердің
астында
астында
Самсаған оттың
ішінде.
ішінде.
Ілесіп көмір
тасқынға
тасқынға
Шықтың ғой
жердің үстіне.
жердің үстіне.
Ілесіп өмір
тасқынға
тасқынға
Ақ толқын болып
ағарсың.
ағарсың.
Бақыт құс ұшып
басыңда
басыңда
Талусыз қанат
қағарсың.
қағарсың.
Өткен бір күнге
салауат,
салауат,
Өмірдің таптың өз
кілтін.
кілтін.
Алғы күн саған
аманат
аманат
Аяулы досым,
Мәжитім!
Мәжитім!
Өзің де ылғи
айтқандай;
айтқандай;
"Әділет
күні сөнбейді!
күні сөнбейді!
Көмірдің тауы
сөйлейді,
сөйлейді,
Өмірдің тауы
сөйлейді!".
сөйлейді!".
Сермеші құлаш,
серпіліп,
серпіліп,
Дәуірдің ұлы -
жаңа адам.
жаңа адам.
Мен де бір тағы
желпініп
желпініп
Бастайын дастан
жаңадан.
жаңадан.
Наурыз - шілде,
1960 ж
1960 ж
Қарағанды - Алматы
- 146 просмотров