Дүние күңгірт
бейне шаң, тұмандай...
бейне шаң, тұмандай...
Апыр-ау, келер
күннің шарты қандай?
күннің шарты қандай?
Бір үйде Құрман
жатыр құс төсекте,
жатыр құс төсекте,
Денесін өз қызуы
шарпығандай.
шарпығандай.
Аздай-ақ өзегіне
өрті мұңсыз,
өрті мұңсыз,
Сөйлейді көзін
ашпай ол тынымсыз.
ашпай ол тынымсыз.
Еңкейіп тан
атқалы жастығына
атқалы жастығына
Орыстың ақсақалы
отыр үнсіз.
отыр үнсіз.
Жатсынып сыры жұмбақ
дәрігерді.
дәрігерді.
Оңаша таңсәріден
дәрі берді.
дәрі берді.
Бір ғана
тілегені:
тілегені:
«Сағырбаеш
Сауықса, алған
емі дарып енді».
емі дарып енді».
Науқастың кісені
жоқ кесетін де,
жоқ кесетін де,
Қылмыс жоқ
жазғыратын, кешетін де...
жазғыратын, кешетін де...
Ол жатыр
елестетіп әбігерді
елестетіп әбігерді
Өткерген өз
басынан кеше түнде.
басынан кеше түнде.
Оқушым, қоспасы
жоқ, мұны шын де,
жоқ, мұны шын де,
Бейуақыт бейнет
керек күн үшін де -
керек күн үшін де -
Әбігер болды
кеше, тас қараңғы
кеше, тас қараңғы
Мұз-нөсер қатты
жауған түн ішінде.
жауған түн ішінде.
Ол түнде
алай-түлей жел де күшті,
алай-түлей жел де күшті,
Байқады бір
ғаламат жендет істі:
ғаламат жендет істі:
Түрмеден, сонау
биік жоғарыдан
биік жоғарыдан
Салбырап жалғыз
адам жерге түсті.
адам жерге түсті.
Назалы
нағылмайды батыл барса,-
нағылмайды батыл барса,-
Жоқ болды алғаш
мылтық, атылғанша:
мылтық, атылғанша:
Қарауыл
қараңғыда жан ұшырып,
қараңғыда жан ұшырып,
Сабылды жаяуың
мен атыңқанша?!
мен атыңқанша?!
Алдырған неден,
сірә, тайсалады?-
сірә, тайсалады?-
Біреуге біреу
дереу ой салады;
дереу ой салады;
Жасақтар
төңіректі жарқылдатып,
төңіректі жарқылдатып,
Оқпен де тінтіп
жатыр сай-саланы.
жатыр сай-саланы.
Көкке де от
тізбегі сорғалады.
тізбегі сорғалады.
Андыздап ағаш
біткен ырғалады.
біткен ырғалады.
Қолдағы факел
жанып құрығанша
жанып құрығанша
Қуғыншы көзін
ашып бір қалады.
ашып бір қалады.
...Тағы жоқ...
Тағы нөсер тас қараңғы;
Тағы нөсер тас қараңғы;
Торлады
жан-жағынан тас қамалды.
жан-жағынан тас қамалды.
- Ол қалай осы тұстан ғайып болды?
- Жер жұтты?.. Әлде соны аспан алды?..
- Қап бәлем!.. Оққа жаның болса құмар...
Көрерміз... Анық
тауың бір шағылар...
тауың бір шағылар...
- Қарашы тәңірінің жаңбырын да
Кезіңді
ағызардай бұршағы бар.
ағызардай бұршағы бар.
Бұлайша айғай
салып атырапқа,
салып атырапқа,
Қарауыл қамшы
басып жатыр атқа.
басып жатыр атқа.
Ал, сонау қызыл
қайың бұтағында
қайың бұтағында
Оранып қашқын
отыр жапыраққа.
отыр жапыраққа.
Қайыңның қашқын
бүгін өз қонағы,
бүгін өз қонағы,
Жат көзден
жалғыз оны қызғанады.
жалғыз оны қызғанады.
Басына бұл
ағаштың ұя салған
ағаштың ұя салған
Бір кезде
Мұғаджардың мұзбалағы.
Мұғаджардың мұзбалағы.
Осы адам
Атырауда тірі қалған
Атырауда тірі қалған
Бүгін сол батыр
құстың бірі болған,-
құстың бірі болған,-
Бұл-дағы тас
қараңғы жоғарыда
қараңғы жоғарыда
Шеңгелдеп қу
тұғырды бүріп алған.
тұғырды бүріп алған.
Ат пен оқ
баяғыша ұшқыр әлі,
баяғыша ұшқыр әлі,
Төменде ажал
мейлі ысқырады;
мейлі ысқырады;
Қырандай асыл
адам қиялына
адам қиялына
Жапырақ
жамырасып іс қылады.
жамырасып іс қылады.
Бәрі де
көбелектің қанатындай,
көбелектің қанатындай,
Енді-енді ер
үстіне қонатындай;
үстіне қонатындай;
Көрінсе
жасырғаны жат көзіне,
жасырғаны жат көзіне,
Күллісі қазір өліп
қалатындай.
қалатындай.
Сыбырлап
жапырақтар құлағына,
жапырақтар құлағына,
Құпия сыр айтады
қонағына:
қонағына:
«Армандай биік
шырқап кетті, дейді,
шырқап кетті, дейді,
Бүркіт те бұл
ағашқа қона-қона.
ағашқа қона-қона.
Ол құста осал
болып жаралмаған -
болып жаралмаған -
Тұзақшы тұғырына
бара алмаған.
бара алмаған.
Темір тор, түрме
ғана салынған соң.
ғана салынған соң.
Ер сұңқар енді
қайтып оралмаған.
қайтып оралмаған.
Орын жоқ жерде
бәлкім оған әлі,
бәлкім оған әлі,
Қалайша оны
көктен оқ алады?..
көктен оқ алады?..
Тірлікте шырқау
үшін, бұл арадан
үшін, бұл арадан
Асыл зат, әне
солай, жоғалады.
солай, жоғалады.
Біржола безбес
еді ол да кеше
еді ол да кеше
Азғындар «Ажал
оғын ал!» демесе;
оғын ал!» демесе;
Бұл сырды
қараңғыда қайталады
қараңғыда қайталады
Құлаққа қызыл
қайың әлденеше.
қайың әлденеше.
Әрине, кету
керек бұл арадан.
керек бұл арадан.
Әрт қойса,
бәйтерек те құлар одан...
бәйтерек те құлар одан...
Қош енді
қасиетті қызыл қайың,
қасиетті қызыл қайың,
Жақсылық
өзіндей-ақ қылар адам.
өзіндей-ақ қылар адам.
Үмітсіз қуғыншылар
тынышталған -
тынышталған -
Оларға опынардай
жұмыс болған;
жұмыс болған;
Ертең-ақ сөз
кетеді ел аузында
кетеді ел аузында
«Бұл үшін шайтан
менен жын ұсталған»
менен жын ұсталған»
Қуғыншы дейтін
шығар: «дала бездік,
шығар: «дала бездік,
Шапқылап түні
бойы қала кездік».
бойы қала кездік».
Ал, мұнда кісен
ашты кешегі бір
ашты кешегі бір
Қалашқа
жасырынған қара кездік.
жасырынған қара кездік.
Манағы қуғыншыға
жол ашпаған
жол ашпаған
Қатулы қара
нөсер толастаған.
нөсер толастаған.
Оған да
айтылады: «пәруар деп,
айтылады: «пәруар деп,
Бақытын бір
адамның тонаспаған».
адамның тонаспаған».
Қайыңнан қашқын
төмен сырғанады,
төмен сырғанады,
(Одан да аңыз
болып сыр қалады) -
болып сыр қалады) -
Түн бойы етке
тиіп еріген мұз
тиіп еріген мұз
Жыландай суық
күйде сорғалады.
күйде сорғалады.
Ол кетті сол
бетімен қала жаққа.
бетімен қала жаққа.
Жолшыбай
ұшырайды әлі азапқа:
ұшырайды әлі азапқа:
Денесі
қалтырайды... Қатал тағдыр
қалтырайды... Қатал тағдыр
Тағы да одан
өшін алашақ па?!
өшін алашақ па?!
Баршасы
денесінің дірілдейді,
денесінің дірілдейді,
Дыбысқа құлағы
да түрілмейді.
да түрілмейді.
Мұз бұршақ түні
бойы тоңазытқан
бойы тоңазытқан
Жотасы уқаласа
тірілмейді.
тірілмейді.
Жотасы жұдырыққа
тірілмейді,
тірілмейді,
Көйлектің жағасы
да бүрілмейді.
да бүрілмейді.
Зіркілдеп катты
ауырған зілді басы
ауырған зілді басы
Қай жаққа
қараңғыда бұрыл дейді?!
қараңғыда бұрыл дейді?!
Ол болды әр бұрышқа
қағытылған,-
қағытылған,-
Каңғиды. Көздің
алды тағы тұман.
алды тағы тұман.
Түзейді
бейуақытта бетін қайта,
бейуақытта бетін қайта,
Жаңылып жаңа
ғана бағытынан.
ғана бағытынан.
Апыр-ау, жаудың
түспей қақпанына,
түспей қақпанына,
Ерліктен осы
ғана тапқаны ма?..
ғана тапқаны ма?..
Осы да алыс
шырқап жөнелетін
шырқап жөнелетін
Мұғаджар
бүркітіне тартқаны ма?..
бүркітіне тартқаны ма?..
«Бақытқа кең
ашармын есікті де»,-
ашармын есікті де»,-
Деп еді.
Шынымен-ақ кешікті ме?..
Шынымен-ақ кешікті ме?..
Баяғы бала кезде
теріп жеген
теріп жеген
Бұршақ та бүгін
бұған өшікті ме?..
бұған өшікті ме?..
Осы ма өз қолынан
жасағаны
жасағаны
Тағдырдың
бұғауынан босағалы?-
бұғауынан босағалы?-
Досының ене
беріп есігіне,
беріп есігіне,
Құшақтап қатып
қалды босағаны.
қалды босағаны.
- Жарқыным,
көгершінім!.. Тірісің бе?..
көгершінім!.. Тірісің бе?..
Бұған да жауабы
жоқ тірі сүлде...
жоқ тірі сүлде...
Төрдегі төсегіне
жеткізе алмай
жеткізе алмай
Ентікті егде
кісі түн ішінде.
кісі түн ішінде.
...Жылынды жаны
кеткен жалаң аяқ,
кеткен жалаң аяқ,
Қымталды бар
денесі баладай-ақ.
денесі баладай-ақ.
Ақ пейіл ата
кісі жаны қалмай
кісі жаны қалмай
Қасына әлденеше
барады аяп.
барады аяп.
Осы еді оған
туыс сол күндері
туыс сол күндері
Суретші Лавочкин
сүргіндегі.
сүргіндегі.
Құрманға құпиясын
ашқан өзі;
ашқан өзі;
Түрмеде
айтылмайды сыр кімдегі?..
айтылмайды сыр кімдегі?..
«Тыңшыға құпиямды
түсін!»- депті,-
түсін!»- депті,-
Патшаны тәлкек
етіп мүсіндепті.
етіп мүсіндепті.
Сол күні ұсталыпты...
содан бері
содан бері
Өмірі абақтының
ішінде өтті.
ішінде өтті.
Өсірген өжет
қылып жүрегін ой,
қылып жүрегін ой,
Шіркін, бұл
абақтыда жыр еді ғой!..
абақтыда жыр еді ғой!..
Мұңы жоқ құдіретті
мұның ғана
мұның ғана
Қасында
көтеріңкі жүреді бой.
көтеріңкі жүреді бой.
Түнімен
түгесілмес сыбыр көбі
түгесілмес сыбыр көбі
Баршаға
бағышталды Сібірдегі.
бағышталды Сібірдегі.
Неғажап
өлеңдерді осы кісі
өлеңдерді осы кісі
«Оңаша сусыныңа
сімір»,- деді.
сімір»,- деді.
«Дариғай-ай,
орысшаның түбі терең!..
орысшаның түбі терең!..
Ер елең,
еңіреген жігіт өлең.
еңіреген жігіт өлең.
Жеті қат
мағанаңды жетіп ұқсам
мағанаңды жетіп ұқсам
Жүз мәртә
жүрегімді жібітер ең!»
жүрегімді жібітер ең!»
Осынша Құрманғазы
опынатын,
опынатын,
Сонда да соған
өлең оқылатын.
өлең оқылатын.
Ақсақал аңызды
да неше түрлі
да неше түрлі
Ұзақ түн ұғындырып
отыратын.
отыратын.
Ол әсте таңды
тегін атырды ма,
тегін атырды ма,
Ол «сусын», ішер
асты батырды ма?
асты батырды ма?
Сыр қылып
сыбырлайтын осы кісі,
сыбырлайтын осы кісі,
Балтаға басын
тосқан батырды да.
тосқан батырды да.
Асылдың
айнымасқа серт етуін
айнымасқа серт етуін
Бұл адам бұғып
жатып шертетұғын.
жатып шертетұғын.
Бұл адам тауып
алып ағытатын
алып ағытатын
Басынан
жүрегінің шер тетігін.
жүрегінің шер тетігін.
Елі бар мұның
Еділ іш жағында,
Еділ іш жағында,
Біреу тұл, біреу
онда ұшпағында.
онда ұшпағында.
Жартылай кеше
ғана босатылып,
ғана босатылып,
Қалды бұл
Орынбордың пұшпағында.
Орынбордың пұшпағында.
Осынау абзал
кісі ақсақалды
кісі ақсақалды
Ау жамап, күн
көріске мақсат алды.
көріске мақсат алды.
Алданыш қорадағы
алмасымен,
алмасымен,
Мәпелеп
баласындай бақса талды.
баласындай бақса талды.
Паром да
жүргізеді кешкілікте;
жүргізеді кешкілікте;
Тыңшылар жол
таппайды еш күдікте,
таппайды еш күдікте,
Сүгірет жұрт
көзінше салынбайды,
көзінше салынбайды,
«Ықылас бітті,
дейді, ескіріп те».
дейді, ескіріп те».
«Кенеріп қалды
дейді, көз бүгінде»,
дейді, көз бүгінде»,
Астыртын бояуларын
'езді күнде.
'езді күнде.
Осы ғой кешегі
бір жексенбіде
бір жексенбіде
Қалашқа тығып
берген кездігін де.
берген кездігін де.
He түрлі
көрсе-дағы қазаматты,
көрсе-дағы қазаматты,
Осылар құрметтейді
адам атты.
адам атты.
Бұл ғана империя
бұғауынан
бұғауынан
Босатып алып
отыр азаматты.
отыр азаматты.
Ал, бірақ, кім
үрейден қазір ада?..
үрейден қазір ада?..
Адамға өзінше
бір құзыр о да,-
бір құзыр о да,-
Сощиктен
Лавочкин сескенеді
Лавочкин сескенеді
Оңаша қорадағы
құжырада.
құжырада.
Сол үшін
Лавочкин осы күнде
Лавочкин осы күнде
Сыртынан құлыптайды
есігін де,
есігін де,
Он сағат Құрманғазы
оянбады
оянбады
Баладай
балбыраған бесігінде.
балбыраған бесігінде.
Ел жата көзін
ашты шошығаннан,
ашты шошығаннан,
Құтылды «кара
жылан шоршығаннан».
жылан шоршығаннан».
Ақсақал дәм
үстінде басын иіп
үстінде басын иіп
Ұсынды осыған
түз, осыған нан.
түз, осыған нан.
Болар ма бұдан
тәлім оқымасқа?-
тәлім оқымасқа?-
Нан мен тұз
пәрмен дейді бүкіл асқа.
пәрмен дейді бүкіл асқа.
Сергіді Кұрманғазы,
екі көзі
екі көзі
Бір тойды
төңірекке, ықыласқа.
төңірекке, ықыласқа.
Қоянның ақ
сорпасы бұрышталған
сорпасы бұрышталған
Будақтап бұған
келді бір столдан.
келді бір столдан.
Тағамның танымайды
бағзы бірін,
бағзы бірін,
Алдына неше
түрлі ырыс толған.
түрлі ырыс толған.
Табақта казақ
білген «отуарнай»
білген «отуарнай»
«Жапырақ» жасаң
қозы отығардай.
қозы отығардай.
Ликері мадьярдың
шамға таяу,
шамға таяу,
Оның да жанып тұрған
оты бардай.
оты бардай.
Таңырқап карай
берді қонақ ұдай;
берді қонақ ұдай;
Бұрышта
жарқырайды «дана құдай».
жарқырайды «дана құдай».
Бар жиһаз қозғалмайды
-
-
аспан жерге
Түспейді
төңкеріліп манағыдай.
төңкеріліп манағыдай.
- Азатпын, кісендегі кешегі мен...
Өзгенің мазағы
мен өсегінен!-
мен өсегінен!-
Ол солай ашып
тастап омырауын,
тастап омырауын,
Көйлекшең атып
тұрды төсегінен.
тұрды төсегінен.
Биікте бір
ғажайып сахнадан
ғажайып сахнадан
Сейлеп түр өзі
бейне ақын адам;
бейне ақын адам;
Ағат та жібереді
айтпағынан,
айтпағынан,
Сұрама бұл
сағатта ақыл одан.
сағатта ақыл одан.
- Мен,- дейді - қарап алға, артыма да,
Бас идім бүтінге
де, жартыға да,-
де, жартыға да,-
Тарбақа сасық
көлде шуылдаса,
көлде шуылдаса,
Азғынның
өсегінен артық о да.
өсегінен артық о да.
Ал, бірақ,
әлмисақтан түбі зирек
әлмисақтан түбі зирек
Дұшпанның
азаматқа көбі керек:
азаматқа көбі керек:
Қолпаштың ортасында
құдай атып,
құдай атып,
Оларсыз түк
бітірмей, көмілер ек...
бітірмей, көмілер ек...
Құмартпай олар
саған жолыққалы,
саған жолыққалы,
Айқастан бар ма,
сірә, жалыққаны?..
сірә, жалыққаны?..
Бетіңде қаның
бекер ойнағанша,
бекер ойнағанша,
Жақсы ғой
жүрегіңде жаныққаны!..
жүрегіңде жаныққаны!..
Үлкен жау
жақсылықты сездіреді:
жақсылықты сездіреді:
Үлгерсең ажалынан
бездіреді;
бездіреді;
Айқаста құдіретің
асып түссе,
асып түссе,
Ол ғана
шықшытынан ездіреді.
шықшытынан ездіреді.
Өмірде оңға,
солға із кетеді;
солға із кетеді;
Түспейсің жоқ
қарамай ізге, тегі...
қарамай ізге, тегі...
Ал, сенің асыл
досың алыс жүрсе,
досың алыс жүрсе,
Жау ғана соны
соған іздетеді.
соған іздетеді.
Міне, мен солай
таптым асылымды,
таптым асылымды,
Өзімнің езегі
бір нәсілімді.
бір нәсілімді.
Заманым! Өлгенімше
қарғамаймын
қарғамаймын
Әзелден маған
жаны қас ұлыңды.
жаны қас ұлыңды.
Жау маған істеп
бақты жат қылығын.
бақты жат қылығын.
Ұмытпан оның осы
жақсылығын...
жақсылығын...
Айнымас еті
қатты жүрегімде
қатты жүрегімде
Ескірмей оған
деген жатсын ұғым.
деген жатсын ұғым.
..Ағатай!.. He
деп барам?.. Түзікпін бе?
деп барам?.. Түзікпін бе?
Қиял да құбылады
қызық күнде.
қызық күнде.
Қарашы, білегімде
ізі қалған,
ізі қалған,
Тастаппын
кісендерін үзіппін де.
кісендерін үзіппін де.
...Ем-дәрі?..
Қоя тұршы оны ұсынбай
Қоя тұршы оны ұсынбай
(Ертең-ақ
емделетін өрісім бай...)
емделетін өрісім бай...)
Одан да құшақтатшы...
Сағындым ғой
Сағындым ғой
Сары бас
Самардағы орысыңдай.
Самардағы орысыңдай.
Науқас жан айтты
мұны ентігіп-ақ
мұны ентігіп-ақ
Ойда жоқ ендігі
cop, ендігі бақ,-
cop, ендігі бақ,-
Түкті де
елемейді енді көзі,
елемейді енді көзі,
Түкті де
естімейді енді құлақ.
естімейді енді құлақ.
Жармасты жаны
ғашық қарындастай,
ғашық қарындастай,
Тынбайтын
көкірекке жалын баспай...
көкірекке жалын баспай...
Қапсыра құшақтасқан
екеуінің
екеуінің
Құшағы енді
қайтып айрылмастай.
қайтып айрылмастай.
Мезгіл жоқ
ауруға да ентігетін,
ауруға да ентігетін,
Жөн де жоқ
сабыршылық етілетін,-
сабыршылық етілетін,-
Теңіздің тентек
ұлы сүйе берді.
ұлы сүйе берді.
Алмадай ағасының
екі бетін.
екі бетін.
- 90 просмотров