Көп адам сонау төменде
Көпірге тіреу койып жүр;
Көп адам сонау тебеңде
Құдықтың тасын ойып жур.
Есеп емес аз-көбі,
Біреу сай, біреу жонда жүр.
Әйтеуір әркім өз тобы
Қайда болса, сонда жүр.
Табанның тыңдап тырсылын,
Жүре бермей қайқайып,
Тұтатып алып бір шылым,
Әңгіме аздап айтайық..
Қараңғы түнде қалғитын,
Күндіз де дайым мелшиген,
Басынан киік қарғитын,
Жақпарын жалғыз жел сүйген.
Дәуірдін талай қыртысын
Бүктеген суық бауырына,
Салмағын таудың бір түсін,
Арқаңды тосып ауырына.
Әзіл ғой, достым, ондайға
Арқаңды қайдан тосарсың?!
Мезозой яки сондайға
Қаныңды қайдан
қосарсың!
қосарсың!
Ертегі - «аңыз үгіттің»
Бос жолын қуып қайтерсің!
Шын жолын біздің жігіттің,
Одан да көзің жай көрсін.
Ілестің маған оқушым,
Құй
қарындас, құй аға...
қарындас, құй аға...
Бәрібір ғой оқу
үшін,
үшін,
Ап кеттім сені қияға.
Бір-екі тасқа аялдап,
Маңдайдың терін құрғатып,
Алқынып қайта аяңдап,
Өрмелей бердік қырға тік.
Машина жолы тым алыс,
Тауға да тура
өрледік;
өрледік;
Тағы да жолда.демалыс,
Тағы да жүрдік, терледік.
Осынша тауды үш күнде
Орынан жүлып алатын -
Десем мен: үлкен күш кімде?
Атайсың осы жол атын.
Атайсың оның геройын,
Атайсың бәлкім жырын да...
Асулы жолдың өр, ойын
Ескермей жылдам жүр онда!
..Шығыппыз солай екеуміз
Шүйделі таудың басына,
Екеуміз келген екенбіз
Құдықтың
колонкасына.
колонкасына.
- Жағалай құдық... Бұл құдық
Көмбесі ғой дәрінің.
Сірә да сірә бұл
қылық
қылық
Көкесі ғой
бәрінің.
бәрінің.
Жарылған кезде нетесің?
- Қарамайсың тау
жақка.
жақка.
Жан керек болса, кетесің
Тоғыз шақырым аулаққа.
- Осының бәрі көк тас па?
- Тезек қой деп
пе ең, достым-ау
пе ең, достым-ау
Өтпейді мұнда
оқ тасқа.
оқ тасқа.
- Ақыным, ептеп
бөстің-ау...
бөстің-ау...
Әңгіме - осы үзінді
(Оқушы, автор ермегі)
Алысқа бармай үзілді,
Басталды көздің көрмегі.
Жағалай құдық - жүз құдық,
Аралары бес метр;
Жағалап бәрін жылжыдық,
Жағалай сыртта бөшке тұр.
Сонау бір қалған бостардың
Кезі емес мөңірей
түсетін;
түсетін;
Бөшкеде
бүгін достардың
бүгін достардың
Сулары толы ішетін.
«Жеделкөмек» - автобус,
Оқысты о
да тұр күтіп;
да тұр күтіп;
Тұрсын ол
әрбір шақта бос,
әрбір шақта бос,
Қайтеміз оны зырғытып?
Мақтана
берсін сестра:
берсін сестра:
«Барлығын қамтып
жүрмін» деп,
жүрмін» деп,
Зиян жоқ одан
еш сірә,
еш сірә,
Мақтану
кейде бір міндет...
кейде бір міндет...
Бригадир яки прораб -
Бәрі де құдық маңында;
Әркімнің халін сұрап ап,
Айтып жүр тәртіп, заңын да.
Тізімдеп барлық
жұмысты,
жұмысты,
Жатпайық айтып түрін де;
Керегі бізге жұмысшы,
Жұмысшы - кұдық
түбінде.
түбінде.
Біліп қой мұны, оқушым,
Түспей тұрып
төменге:
төменге:
Көп қынжылмай
оқу үшін,
оқу үшін,
Шек қоямыз өлеңге.
«Тауды бұзып, тас жарып,
Тамшылатқан
ащы тер»,-
ащы тер»,-
Осы өлеңге - бас әріп,
Осы бір терге - басшы тер.
«Солқылдата соғылсын
Бесжылдықтың балғасы»...
Жыр деген солай төгілсін,
Осы өлең - соның жалғасы.
Жалғасы деген өлеңнің
Басына қайта соқпайды;..
Басы боп жаңа сөйлемнің,
Нүктеге басқа тоқтайды.
Жақпар тас қалай бұзылды,
Қайткенде сүймен мұқалды,
Түймелер қалай үзілді,
Қай тасты жігіт мүкі алды?
Қай бір тас артық ойылды;
Қай жердің кердік тарлығын,
Кай тұстан басқыш қойылды
Жазған ғой оның барлығын.
Одан әрі ақындар
Алмайды техник міндетін;
Болғансып маман не ақым бар
Онсыз да жүк көп менде тым.
Түсейік еңді кұдыққа,
Көрейік одан Есболды;
Тау астың өлең қылып та,
Жазайық елу бес Жолды.
Жазайық елу бес жолды
Қараңғы үңгір туралы,-
Деп едім. Мұным кеш болды:
Өзгеріпті оның құралы.
Сүйменді бүгін жігітім
Колына тіпті алмапты;
Өзі қазған құдықтың
Ішінде мүлде болмапты.
Тетігін білсін-білмесін,
Ермегі - экскаватор,
Онысын достар білгесін,
- Хал нешік,-
дейді,- уа, батыр?
дейді,- уа, батыр?
- Хал жаман,-
дейді геройым,
дейді геройым,
Түрткілеп механизмді,-
Тағы бір қозғап көрейін,
Тегінде сүймен төзімді...
Сүйменім жақсы,-
деп алып,
деп алып,
Сүймейді оны тағы да;
Ойланса қайта дем алып,
Ұнамайды екі жағы да.
Тетікті жақсы
білмейді,
білмейді,
Сүйменді
лайық көрмейді.
лайық көрмейді.
Тегінде жаңа күралды
Көнеге ешкім бермейді.
Тағы да тетік бұралды,
Бұзылды, мотор жүрмейді,-
Бәрібір жаңа құралды
Көнеге ешкім бермейді.
Қайтадан келді механик,
Тәсілді кайта үйретті.
Моторға езін ие танып,
Тағы да тасты түйретті.
- Менікі қате, сөлекет...
Моторым мықты сүйменнен;
Бек сүйдім мұны, біле кет,
Шығады бәрі сүйгеннен.
Өскен соң сүю басталды,
Өскенше жыл мен ай өлді...
Сүйгесін киіп бас тонды,
Сүйгесін
алдық әйелді!..
алдық әйелді!..
Жігітім солай сампылдап,
Қарады тура маманға;
Механик кетті сәл тыңдап,
Қосты ма мұны жаманға?..
- Тілмәрсіма,
сөзді қой,
сөзді қой,
Көзіңе кара!-деп кетті.
Калжыңнан мынау озды ғой.
Қалжыңы
желге тек кетті.
желге тек кетті.
Механик - өзін
артықтау
артықтау
Ұстаған
әлде кеуде ме?
әлде кеуде ме?
Немесе айтып артық дау,
Ашуға тисем деуде ме?
Көп емес,
оның бәрібір,
оның бәрібір,
Бүйірден кәміл түртті ғой.
Ол сірә мені қайрап
жүр;
жүр;
Ол сондай кара мұртты ғой.
Дауласпай оны тындайын,
Мотордың тілін табайын.
Тамаққа дейін тынбайын,
Айыптың
бәрін жабайын.-
бәрін жабайын.-
Мұнысын ойлап тұтқаны,
Қаттырақ мығып қалғаны...
Tape етті, мотор тоқтады,
Қырсықтың әбден шалғаны.
Жақсы
ойлап, жаман еткені
ойлап, жаман еткені
Жанына батты жігіттің.
Ызаның әбден өткені:
Қарайып кетті жігіт тым.
Тетігін білсін-білмесін,
Ермегі экскаватор.
Мұнысын достар білгесін:
- Хал нешік, дейді,-уа батыр
Бұл кезде үнсіз отырды,
Көзі де түкті көрмейді.
Бәрібір үлкен моторды
Сүйменге әсте бермейді.
Ал, бірақ бүгін жігітке
Осының жайсыз жағы бар.
Артта қап қою үгіт пе?
Рапорт деген тағы бар...
«Экскаватор нормасы
Он есе»- деп жазыпты,
Сүймені бар жолдасы
Екі есе терең қазыпты.
Ендеше іштен тына ғой,
Жиырма есе кейін кетіпті ол.
Бұл деген шылғи күнә ғой!..
Амал жоқ, соған
жетіпті ол.
жетіпті ол.
Поповты көрсе не айтады,
Шегердім дей ме норманы?
He Попов келіп байқады,-
Құдайдың онда ұрғаны...
Қазылмай
қалса түк емес,
қалса түк емес,
Бес-алты тонна тас бұрын;
Осы бір сағат - бұл белес
Заманнын бұзды
дәстүрін.
дәстүрін.
Алатын күні осы еді
Армандай кепілдемені.
Үміттің оты өшеді,
Мұздатып
бәлкім денені.
бәлкім денені.
Моторды - үлкен норманны
Медгеріп болмай неге алды?
Тым жақын еді-ау арманы,
Жақсылық
бәлкім жоғалды...
бәлкім жоғалды...
Көпшілік деген күшті мен
Парторг берген дат қайда?..
Аспанның сонау үстімен
Ауылға кеткен хат қайда?
Беделін жігіт бір күнде
Өліктей көмсе - кім болды,
Мезгілден озып жүргенде,
Апыр-ау, қандай күн болды?..
Ең аяғы - кұрдасқа
Кұрдасша қарай алмаса,
Болады шығын кұр босқа
Кәдімгі нан мен колбаса...
Ойлады бәрін, ойлады,
...
...
Маңдайдан кетті мұздай тер;
Өнбойын суық жайлады,
Мұндайда қызыл жүз қайтер
Әрине, кұп-қу
болады,
болады,
Шығады көзден қажуын
Сызылып бетте
қалады,
қалады,
Ызаның дымқыл
жазуы.
жазуы.
Қабағы тарс
түйілді,
түйілді,
Кірпігі жиі
қағылды.
қағылды.
Сезбеді өткен
құйынды,
құйынды,
Бетіне тозан,
жағылды.
жағылды.
Өңі бұл оның,
түсі емес,
түсі емес,
Инженерді тұр
көріп.
көріп.
Инженер басқа
кісі емес,
кісі емес,
Өзіміз білген
парторг.
парторг.
...Көпірді, сайды
аралап,
аралап,
Биікке бастық
өрледі,
өрледі,
Қинала газик
жорғалап,
жорғалап,
Темір де болса
терледі.
терледі.
Шеткері кұдық
қасында
қасында
Дем алған адам - көп адам;
Тоқтамақ Попов осында,
Мақсаты мәлім сонадан.
Жұмысшы - кәрі, жастары
Ол жаққа қатты зер салды;
Алдынан барлық достары
Әдеппен күтіп, қарсы алды...
Анекдот оғаш
естілмей,
естілмей,
Тұрпайы әзіл жым
болды;
болды;
Себеппен күліп,
бос күлмей,
бос күлмей,
Әңгіме болса, шын
болды.
болды.
Аз ғана мақтап
жастарды,
жастарды,
«Қазбек» пен
сыйлап бір шалды,
сыйлап бір шалды,
Аралап кұдық
тастарды,
тастарды,
Достарын о да қарсы алды.
Ортада, шетте кей құдық,
Қазылса
қисық, не тайыз,
қисық, не тайыз,
Қатеден
болған бір күндік
болған бір күндік
Сыналды қатты ондай іс.
-Сын тура, жолдас инженер!
-Сын тура, жолдас парторг!
-Кінәны ертең күн жеңер,
Арналар соған әр жорық.
- Келінге яки
жеңгейге
жеңгейге
Жазбай-ақ
хатты қоялық.
хатты қоялық.
- Айтпай-ақ
Шымкент, Семейге,
Шымкент, Семейге,
Өзіміз ептеп «соялық».
Жеке адам жайлы барлық жұрт
Былайша толқып тұрғасын,
Төбеден тарқап
қалын. бұлт,
қалын. бұлт,
Күн шалды бейне қыр басын...
- Жүріндер бұған
нәр беріп,
нәр беріп,
Піспеген
бұл да бір егін!-
бұл да бір егін!-
Жүктеді солай парторг
Біреуге біреу жүрегін.
- Есболды білген
жан жоқ па?
жан жоқ па?
- Ол сабаз арғы
шетте еді.
шетте еді.
...Бұл жақтан жазу
ол жаққа
ол жаққа
Парторг жаңа беттеді.
Жақындап қалды парторг -
Жақындап қалды жақсы көз.
Жігіт тұр
одан жалтарып,
одан жалтарып,
Осы кез бе әлде жақсы кез?..
Адамды адам зерттеуге
Осы кез нағыз жақсы кез.
Жолықты олар. «Ләм» деуге
Іздемей қойды жалғыз сөз.
He керек, бәсе, сөз теріп,
Мезгілді шығын етіп құр.
Жүзінен онын, парторг
Жан күйін кәміл оқып тұр.
Безіпті мүлде алаңынан
Қуақы тілі, күлкісі;
Өзінің қатал
заңынан
заңынан
Алыпты үкім
бұл кісі.
бұл кісі.
Қатты
айтып, жанын не қыздыр,
айтып, жанын не қыздыр,
Мейлің бер оны сотыңа -
Бәрібір жүзін тосып түр
Жалынды көздің отына.
-Жалынмен күйдір, аяма
Темірше балқыт, бүк мені!..
Жазылса жақсы поэма,
Осыған қойсын нүктені!..
Осы бір сәтте ұятты
Анамдай ұғып
қалайын!-
қалайын!-
Деп тұрған
адам сияқты,
адам сияқты,
Кім білген мұның
бұлайын!
бұлайын!
Үйренді мұны ортадан -
Өзгерген Бетпақ
даладан...
даладан...
Тағы да қақты
арқадан
арқадан
Жұп-жұмсақ таныс алақан.
- Бүгін сен ауқат
жеп пе едің?
жеп пе едің?
(Әуелі солай калжыңдап),
-Оп-оңай жетілмек пе едің?..-
Деді де, Попов қалды ымдады
- Тасыңды мен де қазғанмын,
Сәтсіздік болмай қалмайды,
Мынаны кеше жазғанмын,
Бул да тез дайындалмайды.
Ол солай, достым, солай!- деп
Парторг күліп тұрғасын,
- «Ол солай»
сонда қалай?- деп,
сонда қалай?- деп,
Зерттеді жігіт бір басын.
Сүрінген жерін ар көріп,
Жаңартқаны үшін көнені,
Ұсынды
оған парторг
оған парторг
Екінші кепілдемені.
Армандай кепілдемені
Бүктемей ұстап
Есболым,
Есболым,
Табжылмай қалды...
Бұл менің
Тілеген елу бес жолым.
- Мынаусын өзің
жөнде!-деп,
жөнде!-деп,
Көрсетті
Попов қатесін.
Попов қатесін.
- Басқасын айтам
мен не деп?
мен не деп?
- Басқасын тілеп
қайтесің!
қайтесің!
Тетікті Есбол жөндеді,
Тетіктен тапты қуаныш;
Жігітті солай өңдеді
Ертеден кешке қуған іс...
Бір кесе суды бір жұтты,-
Тұрған жоқ
одан су алыс.
одан су алыс.
Сергітті солай
жігітті
жігітті
Ертеден кешке қуған
іс.
іс.
- 296 просмотров