1. Интервью сағаты
Жауға (ат-жөні
тізілген)
тізілген)
Өлім жазасы
оқылды.
оқылды.
Өмірдің (көп
тіні үзілген)
тіні үзілген)
Өрмегі қайта
тоқылды:
тоқылды:
Окопты жапырақ
жапса да,
жапса да,
Түрендер түгел
жыртты оны.
жыртты оны.
Қала жер болып
жатса да,
жатса да,
Тірілтті қайта жұрт
соны.
соны.
Тастамай заңын
тасаға,
тасаға,
Жарқын жаз келді
баянды,
баянды,
Талайлар туған
босаға
босаға
Ұйқыдан боздап
оянды.
оянды.
Ерлікпен өлген ұл-қыздар
Енді тұғырға
бекінді;
бекінді;
«Сөнді-ау, деп,
сондай жұлдыздар!»-
сондай жұлдыздар!»-
Тірілер ғана
өкінді.
өкінді.
Тірілер ғана
жыртығын
жыртығын
Жақсы докторға
жаматты;
жаматты;
Жесір, дертіне
жер тығын,-
жер тығын,-
Жалғыздар төсек
жаңартты.
жаңартты.
Жо-жоқ, бәрі
емес!.. Біздегі
емес!.. Біздегі
Адалдық атты құс
аппақ.
аппақ.
Нелер жас жесір
бірді-екі
бірді-екі
Жетімді қалды құшақтап.
Таланттар (тәнін
жер алған)
жер алған)
Жатса да дөңде
шық үнсіз,
шық үнсіз,
От пен су кешіп
оралған
оралған
Ән-күйлер -
әскер шығынсыз...
әскер шығынсыз...
Ән-күйлер кан мен көз жастан
Әлде бір қанша үн алған,
Бірде біреуі
тозбастан
тозбастан
От пен су кешіп
сыналған.
сыналған.
Өнер ғой досы
шын елдің
шын елдің
Қашанғы жаны пәк
оның.
оның.
Ән-күйлер енді
шинельдің
шинельдің
Сандыққа салды
погонын...
погонын...
Ән-күйлер енді
әр үйде
әр үйде
Тойларда, сахна,
бақтарда;
бақтарда;
Жүргені де бар,
әрине,
әрине,
Жұмыспен бөтен
жақтарда.
жақтарда.
Күн мен жел,
боран, бұршақ та
боран, бұршақ та
Бұза алмас
берік, зор ұя -
берік, зор ұя -
Алматыдағы бұ
шақта
шақта
Асқақ консерватория!
Бұза алмас
дауыл, бұршақ та
дауыл, бұршақ та
Алматыдағы кең ұя
-
-
Муза мехрабы бұ
шақта -
шақта -
Армандай Академия.
Көрген жоқ
гүлдеп сан бағың
гүлдеп сан бағың
Жемістен мұнша
жүк алып:
жүк алып:
Екеуінің де
салмағын
салмағын
Егіз көтерді Жұбанов.
Композитор да,
ғұлама,
ғұлама,
Атақты халық
артисі;
артисі;
Оған жеңілдік
қыла ма
қыла ма
Ауыр міндеттің
әр тұсы.
әр тұсы.
Жаңа бір дабыл
қағылды-ақ,
қағылды-ақ,
Жан-тәні неге
тыншысын,-
тыншысын,-
Ол отыр міне
қабылдап
қабылдап
Неше газеттің
тілшісін.
тілшісін.
Т і л ш і:
Өнер тынысы -
ендігі үн
ендігі үн
Артынбақ қалай
ел жүгін?
ел жүгін?
Ж ұ б а н о в:
Өнер деген
күресте, ұрыста да
күресте, ұрыста да
Жүректіге
жүктелген борыш қана.
жүктелген борыш қана.
Өнер - шағым, өтініш,
арыз да емес,
арыз да емес,
Қоя алмайсың
үстінен бұрыштама.
үстінен бұрыштама.
Өнер жолы
асфальтты қаламайды,
асфальтты қаламайды,
Қиынға ол
қиналып қарамайды;
қиналып қарамайды;
Арба да емес
жүрмейтін күпшегіне
жүрмейтін күпшегіне
Баттастырып
жақпасаң қара майды...
жақпасаң қара майды...
Жататұғын
жаланың үстеп үстін
жаланың үстеп үстін
Сиясы емес
қиянат істегіштің.
қиянат істегіштің.
Қант емес ол
тәп-тәтті бүгінгілер
тәп-тәтті бүгінгілер
Қаймақ-шаймен
дейтұғын, тістеп ішсін...
дейтұғын, тістеп ішсін...
Айтпақ парыз
уақыт сұрағасын:
уақыт сұрағасын:
Арзан бізде бояу
мен сыр бағасы...
мен сыр бағасы...
Өнер деген
кәдімгі нан-тұзыңдай
кәдімгі нан-тұзыңдай
Ащы-тұщы
тірліктің сыбағасы.
тірліктің сыбағасы.
Ол - һәм қиял
бұйрығын орындаушы,
бұйрығын орындаушы,
Табынбайды тағдырға
оның даусы.
оның даусы.
Оған түк те
қылмайды шалғыныңды
қылмайды шалғыныңды
Ору үшін
жаралған «өлім-*баушы».
жаралған «өлім-*баушы».
Өнер жұрттын.
өзіндей бағалысы,
өзіндей бағалысы,
Қанаттыға
қақтырмай бағар ісі...
қақтырмай бағар ісі...
Құдіретті
өнердің құлы ғана
өнердің құлы ғана
Ендігі ойдың
биік, жоғарысы!
биік, жоғарысы!
Азбайды енді
шынар мен емен шөлден.
шынар мен емен шөлден.
Азықтанбақ немен
қыс, немен шілдең?
қыс, немен шілдең?
Өнерімен!..
Жүрекке жүгірген қан
Жүрекке жүгірген қан
Бүгін соны
сұрайды лениншілден!
сұрайды лениншілден!
...Осы сөзден
Жұбанов әрі аспады:
Жұбанов әрі аспады:
Көп сұрақпен
көңілі жараспады.
көңілі жараспады.
Қиял ұшқыр!..
Оның да қанаты бар,
Оның да қанаты бар,
Оның да бар
өзінше жер, аспаны.
өзінше жер, аспаны.
Ахмет үнсіз.
Кезекпен сыр ағыла,
Кезекпен сыр ағыла,
Жұрт жауап күтіп
жатты сұрағына.
жатты сұрағына.
Ал, ақын
бұзып-жарып осы арада
бұзып-жарып осы арада
Бір шама
қызынбаса, сірә күнә...
қызынбаса, сірә күнә...
...Ей, тілшілер,
өтінемін: Біз ғана
өтінемін: Біз ғана
Білейік те
біліктіні қызғана,-
біліктіні қызғана,-
Бұл адамды
күнделікті сұрақпен
күнделікті сұрақпен
Тұмшасын деп
тумаған ғой ізгі ана.
тумаған ғой ізгі ана.
Кешпек әлі неше
кедір-бұдырды.
кедір-бұдырды.
Сол себепті
жауаптан тез кідірді;
жауаптан тез кідірді;
Жылы жүзбен
жымиса да біздерге,
жымиса да біздерге,
Оның ойы басқа
жақта қыдырды.
жақта қыдырды.
Бір кезде ол бір
тыныштық білместен
тыныштық білместен
Өткен-кеткен
бабалармен тілдескен;
бабалармен тілдескен;
He заманғы көне
тарих түбінде
тарих түбінде
Неше түрлі
сарыны бар түн кешкен.
сарыны бар түн кешкен.
Яки сол бір
қап-қараңғы үңгірден
қап-қараңғы үңгірден
Құлағына үлкен
күйлер үн берген;
күйлер үн берген;
Сол үңгірді
шарлағанда шам ұстап,
шарлағанда шам ұстап,
Сан силуэт
'беріп үлгерген.
'беріп үлгерген.
Сол дыбыстар кек
пе, күйік-жанық па -
пе, күйік-жанық па -
Барлығын бұл
алып шыққан жарыққа.
алып шыққан жарыққа.
Ал, бүгін-ше?..
Бүгінгімен бойдағы
Бүгінгімен бойдағы
Ыстық қаны бірге
аттанған жорыққа.
аттанған жорыққа.
Бүгінгі ауа -
онын. да өз тынысы,
онын. да өз тынысы,
Өз бейнеті, өз
жанының тынышы.
жанының тынышы.
Оны айтқызып
бекер уақыт ұтпаңдар,
бекер уақыт ұтпаңдар,
Онсыз жоқ, қой
күні яки түн іші.
күні яки түн іші.
Үңгірі емес
ызаның,
ызаның,
«Жаңбыры» емес
қазаның,
қазаның,
Дерті де емес
музаның,
музаның,
Ауыры емес
жазаның,-
жазаның,-
Қымбат оған
тыныштық
тыныштық
Асқақ үні тым
ыстық:
ыстық:
Үн серпіні
өзгерек
өзгерек
Терең толғау тез
керек.
керек.
Оның ойы енді
шырқап басқаша,
шырқап басқаша,
Дейді:- Мейлің
мүсін жаса, тас қаша,
мүсін жаса, тас қаша,
Күйлер шығар
-бәрі бір ол бағасыз,
-бәрі бір ол бағасыз,
Ойшылық ұрпақ
сені алдыңнан тоспаса...
сені алдыңнан тоспаса...
Тартыс жанға
тимесе де тым жайлы,
тимесе де тым жайлы,
Ертенгі үшін
қиналудан тынбайды:
қиналудан тынбайды:
Бүгінгінің асан-бәсең
дыбысын
дыбысын
Туылмаған
шөберең боп тыңдайды.
шөберең боп тыңдайды.
Сенен тапса сұлу
өнер серісін,
өнер серісін,
Шөберең боп пір
тұтады сені шын,
тұтады сені шын,
Таба алмаса,
күні бұрын (көзіңше)
күні бұрын (көзіңше)
Шөберең боп
қызарады сен үшін.
қызарады сен үшін.
Ал, шөберең
бәлкім нанда, жемісте,
бәлкім нанда, жемісте,
, Нан, жемісті
қарыз демей жеп-ішпе:
қарыз демей жеп-ішпе:
Көркем үннен көп
сыйлықтар даярлас
сыйлықтар даярлас
Бізден соңғы
көздер көрер жеңіске.
көздер көрер жеңіске.
Ахмет ойы
қыдырып жүр со жақта.
қыдырып жүр со жақта.
Ендеше, ол
-бүгін жалғыз өзі-ақ па?..
-бүгін жалғыз өзі-ақ па?..
Ол - көп буын...
Үлкен сұрақ жөн енді,
Үлкен сұрақ жөн енді,
Көкірегі көп
буынды қазаққа.
буынды қазаққа.
...Әлде не бір
уақыттан соң ол тұрды.
уақыттан соң ол тұрды.
Бал қымызға бір
фужерді толтырды.
фужерді толтырды.
Жұрттан түскен
қағаздарды жинап ап:
қағаздарды жинап ап:
- Міне,- деді ол,- көп сұрақтан том тұрды.
- Бірақ,- деді ол,- бұл сұрақтар
шындықтан
Әлде қашан жауап
алған... Сондықтан...
алған... Сондықтан...
...Бір сұрақты
жеке тықты жилетке.
жеке тықты жилетке.
Ол не сұрақ?
Біреуміз жоқ соны ұққан...
Біреуміз жоқ соны ұққан...
Ауызша соңғы
сұрақ:
сұрақ:
Кешірім бұл
сұрақты сұрағанға:
сұрақты сұрағанға:
Ептеп кеше бір
газет сынаған ба?
газет сынаған ба?
Жұб а нов:
Сізше қалай?..
Зейнеттен табылатын
Зейнеттен табылатын
Бар болғаны
бал-шырын сыбағам ба?..
бал-шырын сыбағам ба?..
Жөндерің бар
маған сын тағатұғын:
маған сын тағатұғын:
Тікеннен де қарақат
қағатұғын.
қағатұғын.
Мен қалақай
емеспін, жазатайым
емеспін, жазатайым
Тиіп кетсең,
күйдіріп шағатұғын.
күйдіріп шағатұғын.
...Әрі-сәрі
әзілдің бүкпесі бай
әзілдің бүкпесі бай
Интервью
күлкімен бітті осылай.
күлкімен бітті осылай.
2. Домбыраға қол соқты
Арғы жағына ақ бұлттың
Жарқырап шыққан
«ТУ» лайнер,
«ТУ» лайнер,
Аңыз бен көне
дақпырттың
дақпырттың
Күн жағын ала
зулай бер!
зулай бер!
Тасқыннан күшті
талапқа
талапқа
Басқадан бетер
бас куә!
бас куә!
Алматың әлгі
тарапта,
тарапта,
Маңдайың алды -
Москва.
Москва.
Біреулер жайлы
салонда
салонда
Шалқая түсіп
қалғиды.
қалғиды.
Пульканы соққан
сол, оңда
сол, оңда
Қарташыларда хал
күйлі.
күйлі.
Жұбанов жалғыз
тынымсыз
тынымсыз
Иллюминатордан
қарайды.
қарайды.
Қалдырып өтті
тіл-үнсіз
тіл-үнсіз
Іле мен Балқаш, Қараойды,
Оларды қойшы, ой
терең...
терең...
Тереңде қанша
үйірім?!-
үйірім?!-
Өзің шарласаң
қайтер ең
қайтер ең
Талай заманның
шиырын?!
шиырын?!
Жан-жақтан
келген ғалымдар
келген ғалымдар
Зерттемек күйдің
аспабын.
аспабын.
Жанатын отта
жалын бар,-
жалын бар,-
Алаудан ыстық
асқақ үн!..
асқақ үн!..
Антрополог,
этнограф
этнограф
Білімсіздікті
дерт дейді;
дерт дейді;
Аспаптың сүйек,
етіне кіріп,
етіне кіріп,
,3epгep өнерді
зерттейді.
зерттейді.
Домбыра! Күйші
тарихтың
тарихтың
Күмбірлеп тұрған
көзі едің.
көзі едің.
Сан жұрттар салуа
танитын
танитын
Сарапқа түспек
кезегің.
кезегің.
Долана басты
домбыра!
домбыра!
Қашанғы жырдың
серігі ең.
серігі ең.
Ұғымтал миға
қондыра
қондыра
Баяндау қажет
сені кең.
сені кең.
Арқалап едің
халықтың
халықтың
Қашанғы зарын,
шаттығын,
шаттығын,
Халықтан нелер
хал ұқтың -
хал ұқтың -
Сөйлемек соны
шарт бүгін.
шарт бүгін.
Осынау бір ой
мазасыз
мазасыз
Бұлттар үстімен
көшкен-ді.
көшкен-ді.
... Жыр толғау
етіп жазасыз
етіп жазасыз
Келесі күнгі
кешті енді.
кешті енді.
* * *
Москва.
МГУ залында,
Аспанға шатыр
көтерген.
көтерген.
Осында мұң мен
зарың да,
зарың да,
Өкінішің де
өтелген.
өтелген.
Конгресс бүгін
осында...
осында...
Прожектор жаппай
жағылсын...
жағылсын...
Осында негр,
орысың да,
орысың да,
Араб пен испан,
ағылшын.
ағылшын.
Жұпар гүл исін
жұтты әр кім...
жұтты әр кім...
Оттың көп қызыл,
жасылы;-
жасылы;-
Осында бүкіл
жұрттардың
жұрттардың
Ақ, қара, сары
нәсілі.
нәсілі.
Ертеден бері -
сөз дәйім...
сөз дәйім...
Бандура, дутар,
қобыздар
қобыздар
Баяндап жатты өз
жайын;
жайын;
Жұрттарда көне
көп із бар...
көп із бар...
Бір сәтте
ағы меңдеген
Самайын сипап
байсалды,
байсалды,
Жұбанов жұртқа
мінбеден
мінбеден
Ойлана тұрып ой
салды.
салды.
Жан-жақтан
фотообъектив
фотообъектив
Жарқылдап жатты
кешқұрым;
кешқұрым;
Оларда жоқ қой
сабыр етпек...
сабыр етпек...
Залдағы жұртта -
еш бір үн...
еш бір үн...
- Даласы дарқан
жұртым...- дегі,
жұртым...- дегі,
Бастады менің
мақтаным;
мақтаным;
Бал қымыздай
біртіндеп
біртіндеп
Балқытты жұртты
мақпал үн.
мақпал үн.
* * *
Домбыра!
Сені қораш
көргендердің,
көргендердің,
Күпсіген
көкірегі құр кең (дердік)
көкірегі құр кең (дердік)
Күллісін жинап
алып тығар ма еді
алып тығар ма еді
Астына атам
барып кірген жердің!..
барып кірген жердің!..
Жақ жаппай
қақсар еді жан шығарда,
қақсар еді жан шығарда,
Үстінен ескі
лахат жаншығанда;-
лахат жаншығанда;-
Шыңғырып айтар
еді домбыраның
еді домбыраның
Шындығын
қадірлегіш жансып онда.
қадірлегіш жансып онда.
Сотқарлар көзі
алақтап, тіл салақтап,
алақтап, тіл салақтап,
Түнекте күй
аспабын тұрса мақтап,
аспабын тұрса мақтап,
Бабаның сонда жатқан
қу басы да
қу басы да
Лажсыз күлер еді
ырсалақтап...
ырсалақтап...
Ұлы күй, ұлы
терме, үлы әніңді
терме, үлы әніңді
Таратқан
тамырына ұланыңды
тамырына ұланыңды
Қай заман танып білген
домбырасыз,
домбырасыз,
Білсең айт
домбырасыз ұраныңды.
домбырасыз ұраныңды.
Сөйлеттің
домбыраға көшіп жүріп
домбыраға көшіп жүріп
Ақыры қонысыңа
қонарыңды.
қонарыңды.
Ленинді
домбыраға мадақтаттың
домбыраға мадақтаттың
Қандырып қашанғы
бір құмарынды.
бір құмарынды.
- Қольща Ленин
туын нық ұста да,
туын нық ұста да,
Бара бер
арпалысқа, жығысқа да!-
арпалысқа, жығысқа да!-
Деп еді бұл
домбыра комсомолға
домбыра комсомолға
Баяғы алыс Қиыр
Шығыста да.
Шығыста да.
Күйшіні бұғаулатып
қара саннан,
қара саннан,
Бір кезде аспаны
да аласарған
да аласарған
Үркітке,
Сахалинге жақсы күнде
Сахалинге жақсы күнде
Жасарып, домбыра
да қала салған.
да қала салған.
...Жиналып отыр
міне зиялылар
міне зиялылар
Ғарыштай түпсіз
терең қиялы бар.
терең қиялы бар.
Мінбеден Ахаң
түсіп аңыратқан
түсіп аңыратқан
Құлақта «Ақсақ
құлан»- күйі әлі бар.
құлан»- күйі әлі бар.
Жұрттардың
алыс-жақын өкілдері -
алыс-жақын өкілдері -
Замана залға
толы секілді еді:
толы секілді еді:
Бірлесіп
домбыраға қол соққанда
домбыраға қол соққанда
Талайы ақ бас
шалдың селкілдеді.
шалдың селкілдеді.
Даналар,
айналайын алтын баған!
айналайын алтын баған!
Сыйлады қасиетті
салтын маған:
салтын маған:
Осылай отырып ап
домбыраны
домбыраны
Бір кезде
Пушкин, Тарас, Даль тыңдаған.
Пушкин, Тарас, Даль тыңдаған.
Жемқорлар бай,
болыс пен ишан атты
болыс пен ишан атты
Өмірде күй
санамай, үй санапты...
санамай, үй санапты...
Ал, біздің
Александр Затай-Әбіш
Александр Затай-Әбіш
Күркеден күткен
ыстық ишаратты.-
ыстық ишаратты.-
Қысылма
қымыз-саумал бере алмасаң,
қымыз-саумал бере алмасаң,
Шайқа да,
тостағанға құй шалапты.-
тостағанға құй шалапты.-
Дейтұғын зәкүні
бар Затай-Әбіш
бар Затай-Әбіш
Мың сауып,
сарқа, алмаған күй шанақты.
сарқа, алмаған күй шанақты.
Үстінен талай
шыққан ірі көштің,
шыққан ірі көштің,
Торғыншы,
тонаушы мен ұры қостың,
тонаушы мен ұры қостың,
Атақты
Затай-Әбіш аруағы
Затай-Әбіш аруағы
Бұл залда ісін
қылды ұлы достың.
қылды ұлы достың.
Осы зал оның
«Бес жүз», «Мыңын» көрді.
«Бес жүз», «Мыңын» көрді.
(Көрген жоқ он
мың атан, мың інгенді).
мың атан, мың інгенді).
Ағылшын, испан,
неміс, араб, эстон
неміс, араб, эстон
Түсінді түгел
шаттық, мұңымды енді.
шаттық, мұңымды енді.
Александр
Затаевич ел аузында осылай да аталған.
Затаевич ел аузында осылай да аталған.
He деген ел
намысы еңселі еді;-
намысы еңселі еді;-
Қозғалса жер мен
көкті еңсереді!..
көкті еңсереді!..
«Қызғалдақ қыз
басымен композитор,
басымен композитор,
Шығыстың
Шолпанымен сол тең еді:
Шолпанымен сол тең еді:
Мәскеудің
аспиранты Ғазиза да
аспиранты Ғазиза да
Осы зал
ортасында теңселеді;
ортасында теңселеді;
Осындай
көктеміңді көпсінгенше,
көктеміңді көпсінгенше,
' Қу құдай,
баяғыда-ақ берсең еді!..
баяғыда-ақ берсең еді!..
Жалынды жас
жүректің бар сенімі:
жүректің бар сенімі:
- Күй сөнсе, күн көзімен бір сөнеді?..
Ендеше, бүгінгі
сыр, бұрынғы аңыз -
сыр, бұрынғы аңыз -
Домбыра.
Домбыраға ұрынбаңыз!..
Домбыраға ұрынбаңыз!..
Ол әсте
жақтырмайды даңғыраны;
жақтырмайды даңғыраны;
Ол әсте
нан-тұзыңнан дәм құрады.
нан-тұзыңнан дәм құрады.
Ат мінгіз
қонағыңа, шапаның жап,
қонағыңа, шапаның жап,
Ал бірақ, сыйға
тартпа домбыраны:
тартпа домбыраны:
Домбыра бөтен
үйде тұншығады:
үйде тұншығады:
Өлгені домбыраның,
- тыншығаны.
- тыншығаны.
Екі шек
сайрағанда сағат сайын
сайрағанда сағат сайын
Тірліктен
қайталанбас тіл шығады.
қайталанбас тіл шығады.
Дүниеде үн
өшпейді тірлік тұрып,
өшпейді тірлік тұрып,
Тізеңді қояды
сол бір бүктіріп!..
сол бір бүктіріп!..
...Жұбанов
лекциясын аяқтады
лекциясын аяқтады
Осынша дүниені дүрліктіріп.
3. Керуен көшкен, ит үрген...
- Алматыда аспанмен астасыппын.
Қашан сірә
көшеге босқа шықтым?!
көшеге босқа шықтым?!
Бағып жүріп
білмеппін, тоқал тамның,
білмеппін, тоқал тамның,
Қой тастардың
бәрімен қоштасыппын.
бәрімен қоштасыппын.
Тал мен терек
талайғы қара ағаштар
талайғы қара ағаштар
Жапырағын
жамылып қос ғашықтың,
жамылып қос ғашықтың,
Әзіл айтты
әлгіде:
әлгіде:
- Ей, Ахмет,
Бар болғаны бір
алпыс жасқа шықтың.
алпыс жасқа шықтың.
Кешіп жүріп не сұлу
қыз қаласын,
қыз қаласын,
Әншейін-ақ
егдесіп қозғаласың;
егдесіп қозғаласың;
Айтпасаң да
білеміз, іштей бізді,
білеміз, іштей бізді,
Баяғыша басқадан
қызғанасың?
қызғанасың?
Тал мен терек,
талайғы қара ағаштар -
талайғы қара ағаштар -
Екі ғасыр
жасаған кәрі ағаштар -
жасаған кәрі ағаштар -
Осылайша
сыбырлап тағы-тағы
сыбырлап тағы-тағы
Жан-жағымнан
әлгіде қағытады.
әлгіде қағытады.
Қалай ғана
қарттыққа жүгінейік;-
қарттыққа жүгінейік;-
Науатқа айттым:
- Біз де бір жүгірейік!
Ал, достар!
Албырт-тентек шампандарды
Албырт-тентек шампандарды
Жастықтың
арқалатқан жүгі дейік!..
арқалатқан жүгі дейік!..
* * *
Жаңғырықты күлкі
залда.
залда.
Қызына бер
қылқып ал да!..
қылқып ал да!..
(Бұл бір шаңқай
шақ еді ғой!
шақ еді ғой!
Найзағай мен
күркіл алда).
күркіл алда).
Алматы. Жаңа
ресторан.
ресторан.
Бесінші банкет
залында.
залында.
Үш күннен бері
дос-жаран
дос-жаран
Өнерші, малшы,
ғалым да.
ғалым да.
Жұбановтың
жұртқа жайған
жұртқа жайған
Дастарқаны
дарқан бүгін.
дарқан бүгін.
Арқадағы жүк те
азайған...
азайған...
Азамат-ау,
арқанды ұғын;
арқанды ұғын;
Адамбысың арқан
сенің
сенің
Жайшылықта
жаншылмаса,-
жаншылмаса,-
Іске кетіп бар
қан-сөлің,
қан-сөлің,
Шоқтық шығып,
жал сынбаса?
жал сынбаса?
Шыдам яки
тағатың да
тағатың да
Шылым құрлы
шегілмесе?..
шегілмесе?..
Салтанатты
сағатында
сағатында
Дос-жараның
егілмесе?..
егілмесе?..
Осы кештен үш
күн бұрын
күн бұрын
Операның
сарайында
сарайында
Жұрт ақтарған іштің
сырын,
сырын,
Тізіп бәрін
санайын ба?..
санайын ба?..
Санап қайтем
тізімдерін
тізімдерін
Мезгіл туған
мекеменің.
мекеменің.
- Мені сүй!-деп тізілді ерін,-
Сүйді Ахмет
мекен, елін!..
мекен, елін!..
Жұбановты
баяндаған
баяндаған
Мәшһүр ұлы
Мүсірептің.
Мүсірептің.
Бар шындығы
аян-ды оған
аян-ды оған
Алтын діңгек,
мыс тіректің...
мыс тіректің...
- Ахаң,- деді ол,- алтын діңгек
Айдын көлде
жарқыраған;
жарқыраған;
Көп сатыға
артылдым деп,
артылдым деп,
Айтпаған бұл
жарқын ағаң.
жарқын ағаң.
Арзан баққа
колқа салып,
колқа салып,
Күндері жоқ
сайрандаған;
сайрандаған;
Қолдан әсте
қолпашталып,
қолпашталып,
Дәрежеге
сайланбаған.
сайланбаған.
Табиғаттың сыйын
құптап,
құптап,
Жүгін артқан
жүрегіне.
жүрегіне.
...Тасқын су да
қиындықта
қиындықта
Қиыр кешкен жүре
біле...
біле...
Тасқын кешпек құмайтты
да,
да,
Ірі тасты, ұсақ
тасты!
тасты!
...Мәшһур Ғабит
мұны айтты да,
мұны айтты да,
Жұбановпен құшақтасты.
Терең залды
тербетті де,
тербетті де,
Екі перзент -
егіз тағдыр;
егіз тағдыр;
Кірпіктерді
терлетті де,
терлетті де,
Кеудем тарих
кешті тағы бір.
кешті тағы бір.
Терең залда тұрған
ұйып
ұйып
Мені де сөз
дедектетті,-
дедектетті,-
Осы Хамит
Ерғалиев
Ерғалиев
Сол жиында не
деп кетті:
деп кетті:
- Жыр - деді ол
- өзін істе той қамдарын
- өзін істе той қамдарын
Қайда әлгі ұзақ
сақтап қойғандарың?..
сақтап қойғандарың?..
Күз емес, көктем
келіп мадақтап тұр
келіп мадақтап тұр
Өнердің
өлкемдегі пайғамбарын.
өлкемдегі пайғамбарын.
Сезім шырқап,
іркілсін ақыл ептеп,-
іркілсін ақыл ептеп,-
Көктем бүгін құсын
да ақын етпек.
да ақын етпек.
Алатаудын
самалы, бұлағы да
самалы, бұлағы да
Сыбырлап тұр құлақка
Ахмет деп.
Ахмет деп.
Мезгіл! Саған
мен айтам:
мен айтам:
- Рахмет!- деп.
Жақсылыққа
жаршылық ақын етпек.
жаршылық ақын етпек.
Талғар жақта
азаннан ат қойдым мен
азаннан ат қойдым мен
Бүгін туған бір
ұлға Ахмет деп,
ұлға Ахмет деп,
Ол перзент те
өнердін тұнық ойшыл
өнердін тұнық ойшыл
Пірі болсын!
Ұйқысыз түні болсын!..
Ұйқысыз түні болсын!..
Ол перзент те
Ахаңның ақ құсындай
Ахаңның ақ құсындай
Шырқап шығар
шығыстың үні болсын!
шығыстың үні болсын!
...Бұл сөзді
тойға сол түні
тойға сол түні
Торалғы санап
тоқтағам.
тоқтағам.
...Тотайлар
қанша шолпылы
қанша шолпылы
Алтыннан түйме тақты
оған!..
оған!..
Арада үш-ақ күн
озды;
озды;
Банкетте енді ел
шешен;-
шешен;-
Енді жөн түрлі
мінезді
мінезді
Безбенге тартып
өлшесең...
өлшесең...
Біреулер бар-ау
«тез көргіш»,-
«тез көргіш»,-
Мінезді қолдан
жасағыш;-
жасағыш;-
Ауамен бірге
өзгергіш
өзгергіш
Айласын бұзып-жарса
күш...
күш...
Басқалар басқа...
Анау-ше?..
Анау-ше?..
Ахаңды мақтайды
ұялмай...
ұялмай...
Сол еді-ау кеше
«тонаушы»...
«тонаушы»...
Сұңқылдап кетті,
ой-аллай!..
ой-аллай!..
«Дос едік,
дейді, бастан-ақ
дейді, бастан-ақ
Бір кешкен қиын
күндерді»
күндерді»
...Сендіріп жұртты
тастамақ...
тастамақ...
Сол сұмға сөзді
кім берді?..
кім берді?..
* *
Достар деймін!..
Кешегіден ендігің
Кешегіден ендігің
Жарқынырақ!..
Еңселірек ел бүгіп!
Еңселірек ел бүгіп!
Күйіп кетсін
күйкі-жеке тіршілік,
күйкі-жеке тіршілік,
Ардақтайық
мезгіл артқан ер жүгін!..
мезгіл артқан ер жүгін!..
Келер мезгіл -
ортамызда бір бесік,
ортамызда бір бесік,
Тербетейік!..
Тербетейік бірлесіп!..
Тербетейік бірлесіп!..
Өзгеде жоқ
езімізде бар бақыт,
езімізде бар бақыт,
Өтейік те
рақатын бір кешіп!..
рақатын бір кешіп!..
Бұл күндерде
тәттіге сын, тұзға сын...
тәттіге сын, тұзға сын...
Соны ұғуға
өзгелерден біз басым.
өзгелерден біз басым.
Сол себепті, сенің
қара бояуың
қара бояуың
Менің қызыл
бояуымды бұзбасын!
бояуымды бұзбасын!
Құрып кетсін
күйкі мезгіл күйесі!..
күйкі мезгіл күйесі!..
Төрт құбыла төрі
жаннат үй - осы!..
жаннат үй - осы!..
Алақанға
аялап-ақ отыр ғой
аялап-ақ отыр ғой
Адамдағы үлкен
жүрек иесі!..
жүрек иесі!..
Ей, дос!..
Сенсіз бақыт мені нағылсын?!
Сенсіз бақыт мені нағылсын?!
Сол үшін де
сорым емес, бағымсың!
сорым емес, бағымсың!
Бағы жанған мына
біздің Отанда
біздің Отанда
Барлық бояу сұлулыққа
бағынсын!
бағынсын!
Таразыға тартсын
сені, мені сын,
сені, мені сын,
Әр кісінің әжімі
мен меңі шын...
мен меңі шын...
Бірақ бар-ау,
айналайын ақ досым,
айналайын ақ досым,
Сенің орнын.
мехраб қой мен үшін!..
мехраб қой мен үшін!..
4. Қ a р а л ы к ү й г e қ a p c ы л ы қ
«Қарты кімнін
жоқ болса,
жоқ болса,
Жасы болар
диуана!
диуана!
Бір сынаған
жаманды
жаманды
Екінші кайтып
сынама
сынама
Тіріде
сыйласпаған ағайын,
сыйласпаған ағайын,
Құм құйылсын
көзіңе
көзіңе
Өлгенде бекер
жылама!»
жылама!»
*(Махамб ет)
Қасірет-ай,
қаныңды шағып емген!..
қаныңды шағып емген!..
Ей, тағдыр-ау,
шошындым тағы неңнен?..
шошындым тағы неңнен?..
Тақсіретін
ажалдың тартпақ үшін
ажалдың тартпақ үшін
Неше бұршақ
мойныма тағып ем мен?..
мойныма тағып ем мен?..
Қайда менің
кейінгі, бұрынғы ағам?..
кейінгі, бұрынғы ағам?..
Күнім қайсы
күйікке бұрылмаған?..
күйікке бұрылмаған?..
Қаныш, Мұхтар,
Күләштар қазасында
Күләштар қазасында
Өрт шашқан-ды
өкіріп бір үн маған.
өкіріп бір үн маған.
Сол үн тағы
жанымды шарпығандай.
жанымды шарпығандай.
Аяй білмес
азаның шарты қандай?!-
азаның шарты қандай?!-
Жастар өксіп, көз
жасын тимаған соң,
жасын тимаған соң,
Орамалын отыр
ғой шал тыға алмай...
ғой шал тыға алмай...
Менің көңлім
шөккен бір қыр басындай
шөккен бір қыр басындай
Қас-қабағым
шойын мен қорғасындай;
шойын мен қорғасындай;
Қанқам бейне қарағай
бір жеңілдік
бір жеңілдік
Сұрапылдан сұраған
зорға сынбай.
зорға сынбай.
...Ескі таныс
рояль күмбірлеген.
рояль күмбірлеген.
Оған сәлем берем
деп кім кірмеген?!
деп кім кірмеген?!
Махаббат пен
ерлікті мадақтап ол,
ерлікті мадақтап ол,
Кектің отын
дауылдай күнде үрлеген!..
дауылдай күнде үрлеген!..
Ел жатқанда
рояль құр жатпаған,
рояль құр жатпаған,
Бізге таныс қақпағын
бір жаппаған;
бір жаппаған;
Сертке берік
сексен бес тілі сайрап,
сексен бес тілі сайрап,
Он орамды
саусақтан сыр жаттаған.
саусақтан сыр жаттаған.
Он саусағы - оқылғыш
әзір дастан
әзір дастан
Сан ажалмен
айтысып, ажылдасқан.
айтысып, ажылдасқан.
Ойнатып-ақ отырып
соңғы жылдар
соңғы жылдар
Сол саусақтың
барлығын әжім басқан.
барлығын әжім басқан.
Уа, бәйтерек
осынша құлағыш па?
осынша құлағыш па?
Сол саусақтар
соңғы рет клавишка
соңғы рет клавишка
Батты-дағы
тоқтады - құлап түсті
тоқтады - құлап түсті
Көз алдымда
айналып қола, мысқа...
айналып қола, мысқа...
Ал, қаралы үн,
еңіре, тағы тынба!
еңіре, тағы тынба!
Жаңғырқтыр ауаны
таңғы тұнба:
таңғы тұнба:
Алпыс екі
көктемнің, ақырында...
көктемнің, ақырында...
Тал бесіктің,
перзенті табытында...
перзенті табытында...
Көмеміз деп көп
адам Жұбановты,
адам Жұбановты,
Зират жаққа иықтап
жүк алыпты.
жүк алыпты.
Көп адамның
көзінен жылы шырай
көзінен жылы шырай
Көктем шақтың
сонында жоғалыпты.
сонында жоғалыпты.
Көктем! Қалай
осыдан азық, алдың?..
осыдан азық, алдың?..
Айтылмаған
артында жазы қалдың...
артында жазы қалдың...
Жо-жоқ!.. Көктем
күнәсіз... Сорлы басым
күнәсіз... Сорлы басым
Көктем зарын
көшіріп жазып алдым!..
көшіріп жазып алдым!..
«Оттығы жоқ құр
кеуек көне шырпым!
кеуек көне шырпым!
Босағада бос қалды-ау
деме сыртым!»
деме сыртым!»
Қайран Ахаң
қалдырған сөз еді бұл,
қалдырған сөз еді бұл,
Білсең соны,
сұп-суық дене шіркін!..
сұп-суық дене шіркін!..
Ахаң талай
азапка төзе тұрған,
азапка төзе тұрған,
Өмір үшін
дабылды өжет ұрған:
дабылды өжет ұрған:
Аз күн бұрын
Науаттың лахатына
Науаттың лахатына
Ер кеудесін
еңкейтіп өзі отырған.
еңкейтіп өзі отырған.
...Енді бүгін
құр дертті жұтынамыз,
құр дертті жұтынамыз,
Түк айта алмай
Аханның жұртына біз.
Аханның жұртына біз.
Ордендерін
қоршаған қара мақпал
қоршаған қара мақпал
Секілденіп қалайша
жыртыламыз?!
жыртыламыз?!
Қақсама, сен,
қашанғы қаралы күй!..
қашанғы қаралы күй!..
Сен-ақ ақты
шеш-тағы, қараны ки!.
шеш-тағы, қараны ки!.
Достар!.. Қазақстаннын
ауылы мен
ауылы мен
Рояльға
қалдырмай қаланы жый!
қалдырмай қаланы жый!
Тірілердің
тыңдағыш құлағы үшін
тыңдағыш құлағы үшін
Өнер өршіл
қызметін қылады шын;
қызметін қылады шын;
Ақ сүйріктей он
саусақ әжімі жоқ
саусақ әжімі жоқ
Сөйлетті, әне,
рояль клавишын.
рояль клавишын.
Рояльдың жиналып
нақ тұсына,
нақ тұсына,
Біздер айттық:
- Ғазиза, бақты
сына!-
сына!-
Бізге таныс
рояль бір-ақ күнде
рояль бір-ақ күнде
Тұғыр болды
Ахаңнын Ақ құсына!
Ахаңнын Ақ құсына!
Айналайын,
шағала..! Шағаласың!..
шағала..! Шағаласың!..
Мөлдір аспан,
мөлдір су шекарасын
мөлдір су шекарасын
Саған ғана бұйырткан
бұл табиғат,
бұл табиғат,
Сол пейішке сен
ғана шыға аласың!..
ғана шыға аласың!..
Пейіш емес!..
Сұрапыл ауыр сынын
Сұрапыл ауыр сынын
Сұрап алған
қанатын - қауырсының!..
қанатын - қауырсының!..
Төңбекшіген
төбеде сен болмасаң,
төбеде сен болмасаң,
Барлай алмас
жолаушы дауыл сырын!..
жолаушы дауыл сырын!..
Бсйуақытқа
бетіңнен сыбатпассын.!-
бетіңнен сыбатпассын.!-
Ажал мейлі ақ құсты
сынап бақсын!..
сынап бақсын!..
Қара киім сен үшін
тігілмеген,
тігілмеген,
Қанат, бауыры
қашанғы сен аппақсың!..
қашанғы сен аппақсың!..
...Бірде, мейлі,
ішерсің «тақсыр» асын,
ішерсің «тақсыр» асын,
Бірде, мейлі,
маңдаймен тасты ұрасың,-
маңдаймен тасты ұрасың,-
Кұрманғазы,
Ахмет арман-мүлкім
Ахмет арман-мүлкім
Өлгеніңше өмірге
тапсырасың!
тапсырасың!
Бұйрық осы,
шағала! Дастан бітті.
шағала! Дастан бітті.
Бабам өзі
жалғасын жастан күтті...
жалғасын жастан күтті...
Ұмытпа тек,
Дүниеде жау бар әлі,
Дүниеде жау бар әлі,
Жабырқамай
қарсыла қастандықты!
қарсыла қастандықты!
1968-дың жазы - 1969-дың күзі.
- 181 просмотр