- Жылға, сайда
дүбірлеп,
дүбірлеп,
Жылқы келді
сауынға.
сауынға.
«Ноқтаны әкел,
жүгір!»- деп
жүгір!»- деп
Айғай жетті
ауылға.
ауылға.
Базар күндер
ілгері
ілгері
Барлығын да
тыңдарсың,
тыңдарсың,
Барлығын да
білгелі,
білгелі,
Сен бармасаң,
кім барсын?!
кім барсын?!
Ахмет бөпем, ақ
бөпем,
бөпем,
Ақ бесікке жат,
бөпем...
бөпем...
Ұйқта, бепем,
әлдиім,
әлдиім,
Қасыңда өзім
қалғиын...
қалғиын...
Қой жақтағы
сыбызғы
сыбызғы
Қоя қойсын деме
сен,
сен,
Сабадағы қымызды
Санап пісті жеңешең.
Базар күндер ілгері,
Барлығын да
тыңдарсың,
тыңдарсың,
Барлығын да білгелі
Сен бармасаң кім
барсын?!
барсын?!
Ахмет бөпем, ақ
бөпем,
бөпем,
Ақ (бесікке жат
бөпем...
бөпем...
Ұйқта, бөпем,
әлдиім,
әлдиім,
Қасыңда езім
қалғиын.
қалғиын.
Ақжар басы
аулыңда
аулыңда
Күндіз барсың,
түн барсың.
түн барсың.
Базар күндер
алдында,
алдында,
Барлығын да
тыңдарсың.
тыңдарсың.
Ұйқтай тұршы,
әлдиім,
әлдиім,
Қасыңда өзім
қалғиын...
қалғиын...
Білігі бір
тайпыда биді сынар
тайпыда биді сынар
Қуанның аяулысы
Бибішынар,
Бибішынар,
Бұлайша ақ
бөпесін әлдилейді,
бөпесін әлдилейді,
Көзінде көптен
бергі ұйқысы бар.
бергі ұйқысы бар.
Риза Бибішынар
шаңыраққа,
шаңыраққа,
(Жалғанда жақ,
дейді ол,'тәңір аққа) -
дейді ол,'тәңір аққа) -
Жұбаннан Қуан
енші алған күні
енші алған күні
Қалған жоқ
қарттың үйі қаңырап та:
қарттың үйі қаңырап та:
Биібіден бес
нәресте бесік көрген,
нәресте бесік көрген,
Барлығы
бақ-ырыстан несіп терген.
бақ-ырыстан несіп терген.
Төрт қыздың
ортасында Құдайберген
ортасында Құдайберген
Құрметті құптап
еді есік, төрден.
еді есік, төрден.
- Жұбан жалғыз,
Жұбаннан Қуан жалғыз.
Жұбаннан Қуан жалғыз.
Екеуге енді, құдай,
куәң болғыз!-
куәң болғыз!-
Қуаннан Құдайберген
туған күні
туған күні
Соны айтып жат
жұрттағы қуанды он ,қыз.
жұрттағы қуанды он ,қыз.
Он қыздың
ойда-қырда зары - тілек!..
ойда-қырда зары - тілек!..
(Оларсыз жанды
қашан жарытып ек?!-
қашан жарытып ек?!-
Қызартып қыз
шығарар жарығыңды,
шығарар жарығыңды,
Оларсыз дүниенің
бәрі түнек!..)
бәрі түнек!..)
Білігі бір
тайпыда биді сынар
тайпыда биді сынар
Қуанның аяулысы
Бибішынар.
Бибішынар.
Елжіреп еңкейеді
бесігіне,
бесігіне,
Ол үшін отқа
салсаң, күйгісі бар...
салсаң, күйгісі бар...
Уа, әлди!
Көкірегіме еніп ал да,
Көкірегіме еніп ал да,
Енді сен, ақын
десең, мені қолда!-
десең, мені қолда!-
Ақжардан
аңыраған саз баласын,
аңыраған саз баласын,
Жаныма жалғамасаң,
мен ұғам ба?!
мен ұғам ба?!
Әлдиін ындатқаны
асыл үннің
асыл үннің
Алтыншы жылы еді
осы ғасырымның.
осы ғасырымның.
...Үйдегі саз
.баласын .көрейін деп,
.баласын .көрейін деп,
Үзііктің
жабығына жасырындым...
жабығына жасырындым...
Ей, заман, зар
илеген заты баяу -
илеген заты баяу -
Көрсеңші, ей,
өгіз мінген жарты жаяу!
өгіз мінген жарты жаяу!
Құдайберген
көкештің жеткіншегі
көкештің жеткіншегі
Ахмет ақ,бесікте
жатыр ояу!..
жатыр ояу!..
Түбінде осы ұл
сені табалайды,
сені табалайды,
Тарттың деп тарысы
жоқ сабан айды.
жоқ сабан айды.
Көрдің бе,
бесігінде күліп жатып,
бесігінде күліп жатып,
Құндағын екі
қолмен сабалайды.
қолмен сабалайды.
Сен осы екі қолды
айғыздап шын,
айғыздап шын,
Өсіріп ап, өзіңе
жайғызбақсың.
жайғызбақсың.
Сен халыққа бұлбұлын
бұйыртпаған,
бұйыртпаған,
Қақсап қалған
қашанғы байғұз .басың.
қашанғы байғұз .басың.
Есінде ме, ел
босып қаңғырғасын,
босып қаңғырғасын,
Күйдің шөлін
күйікпен қандырғансың;
күйікпен қандырғансың;
Құрманды да
толқыны жұртты жұтқан
толқыны жұртты жұтқан
Жағадағы
жартаста қалдырғансың...
жартаста қалдырғансың...
Енді мынау өкі
қол таңылмаған
қол таңылмаған
Құл деп жатыр
қозғалсам тәңір маған:
қозғалсам тәңір маған:
Өтпек тәртіп
төсекте түні бойы
төсекте түні бойы
Тамсандырған
түсіңді таң ұрлаған...
түсіңді таң ұрлаған...
Қос титімдей осы
қол жел тіледі;-
қол жел тіледі;-
Жел дүниесін
сабалап жетіледі...
сабалап жетіледі...
...Доланадан
туғалы домбыра шер
туғалы домбыра шер
Жалғыз өскен
жапанда жетім өді.
жапанда жетім өді.
Уа, домбыра, сен
енді бұны сына!...
енді бұны сына!...
Суығы ,ма,
өмірдің жылысы ма,-
өмірдің жылысы ма,-
Бәрін ,құптап,
өнердің дирижері
өнердің дирижері
Бесігінен
кірісті жұмысына.
кірісті жұмысына.
Опа, шабыт
олжаға кенер бұны
олжаға кенер бұны
Бақжұлдызын бар
етсе келер күні;
етсе келер күні;
Тәңіріден
жеңілдік тіленбей-ақ,
жеңілдік тіленбей-ақ,
Тосып алар
тосқауыл, кедергіні!..
тосқауыл, кедергіні!..
БІРІНШІ БӨЛІМ
1. Көш-жөнекей
Жаралған жазы,
қысы тынбағалы
қысы тынбағалы
Өмірдің
«өлең-сазы» тым бағалы.
«өлең-сазы» тым бағалы.
Беймаза бала
Ахмет төңіректен
Ахмет төңіректен
Түйгені -құлағымен
тыңдағаны.
тыңдағаны.
Бітпейтін бірі
бәсең, бірі ұшқары
бәсең, бірі ұшқары
Таңбалы
табиғаттың дыбыстары.
табиғаттың дыбыстары.
Тиіссең, қара
тас та қарап жатпай,
тас та қарап жатпай,
«Тек!»-дейді...
Өміршінің дұрыс бәрі.
Өміршінің дұрыс бәрі.
Қойғанда қоңырау
да томсарады,
да томсарады,
Торғайлар толғап
жүріп «там» салады;
жүріп «там» салады;
Көлденен Темір
суы, көл суы да
суы, көл суы да
Ескекті тартып
алсаң тамсанады...
алсаң тамсанады...
Жабықтан жар
салады жаңбыр табы;
салады жаңбыр табы;
Байғұздың
жоқтауынан жан қорқады;
жоқтауынан жан қорқады;
Тұмсықпен
Толғанайдың тоқылдағы
Толғанайдың тоқылдағы
Күбісін күні
бойы жаңғыртады.
бойы жаңғыртады.
Көк есек күнде
жылап ышқынады,
жылап ышқынады,
- Үстінде күліп
шанқай түс тұрады.
шанқай түс тұрады.
У жылан қой
басынан қорыққанда
басынан қорыққанда
Қопалы
Қарағаннан ысқырады.
Қарағаннан ысқырады.
Қыс желі қызыл
беттен ұрғыз дейді,
беттен ұрғыз дейді,
Үскірік жаман
итті үргізбейді;
итті үргізбейді;
Бораннан қашып
келген қар ыбырлап,
келген қар ыбырлап,
«Тентек ұл,
терезеден кіргіз!»- дейді.
терезеден кіргіз!»- дейді.
Күз тойлап қаз
бея аққу қайтар айды,
бея аққу қайтар айды,
Ақ,бұлттам әсем
әнді қайталайды.
әнді қайталайды.
...Басынан Айырықтың
«Бап!» дегенде
«Бап!» дегенде
Жан-жаққа
жаңғырығың жай тарайды.
жаңғырығың жай тарайды.
Қотанда қой
жамырап күн батқаны,
жамырап күн батқаны,
Төбеттер жағын
жаппай түн қаққаны...
жаппай түн қаққаны...
«Базарды» байқап
түйген Ахметке
түйген Ахметке
Аз емес алты
жастың тыңдатқаны.
жастың тыңдатқаны.
...Міне енді
жайлауына май айында
жайлауына май айында
Ел көшті... Көз
алдыңа жаяйын да.„-
алдыңа жаяйын да.„-
Көк-Нұра, Бестау
асқан даңғазаны
асқан даңғазаны
Ахмет құлағышан
аяйын ба?!.
аяйын ба?!.
Көші бар
қыз-келінді, бозбалалы
қыз-келінді, бозбалалы
Шолады жазғы
жасыл көз даланы.
жасыл көз даланы.
Ал көңіл - алғаш
рет тайға мініп,
рет тайға мініп,
Қалың көш
қапталында қозғалады.
қапталында қозғалады.
Ұланның ұғымын
сол қағытады,
сол қағытады,
Үйіріп, тұңғиыққа
тоғытады;
тоғытады;
Өмірдің сыры
терең сиқырынан
терең сиқырынан
Ұтады ол,
ұтылады, тағы ұтады.
ұтылады, тағы ұтады.
...Қой қалай
кеше ғана қоздағасын,
кеше ғана қоздағасын,
Шарқ ұрып
шақырмасын өз баласын,
шақырмасын өз баласын,
Жүк apтсаң
енесіне, екі көзі
енесіне, екі көзі
Жаутандап бота
қалай боздамасын?!.
қалай боздамасын?!.
Шалқалап,
шапалағы ұрып төсін,
шапалағы ұрып төсін,
Бір асау
бұғалыққа іліккесін,
бұғалыққа іліккесін,
Қысырақ қыл
құйрықты желге тігіп,
құйрықты желге тігіп,
Қалайша шыңғырықтан
үрікпесін?!
үрікпесін?!
Батан шал қара
саннан қамшыласа,
саннан қамшыласа,
Алмайды қомды
қоспақ қарсыласа,
қоспақ қарсыласа,
Бейшара бекер
жылап бақырғанша,
жылап бақырғанша,
Қайтеді ақтык
рет қансыраса?!.
рет қансыраса?!.
Бәріне құлақ
аспақ балаға заң...
аспақ балаға заң...
Байқамайсың
бақылап қарамасаң:
бақылап қарамасаң:
Ауған түйе
жүгінен құларыңда
жүгінен құларыңда
Құман, шелек,
қаңк, етті қара қазан...
қаңк, етті қара қазан...
Жас бала
ортасында жасыл әлем
ортасында жасыл әлем
Сиғызып
түйсігіне осыны әрең,
түйсігіне осыны әрең,
Дейді іштей:
«Даңғазаның тілін білсем,
«Даңғазаның тілін білсем,
Айғайлап адалына
қосылар ем!»..
қосылар ем!»..
...Бар сезім
басқа келіп үймеледі,
басқа келіп үймеледі,
Бір сезім:
«Білмесіңе күйме!»-деді.
«Білмесіңе күйме!»-деді.
«Қыраттан қына
теріп қайталық!»-деп,
теріп қайталық!»-деп,
Талай дос тай-құнанмен
кимеледі.
кимеледі.
Ахмет қайсыған
да елікпеді
да елікпеді
О баста
тумағандай еріккелі;
тумағандай еріккелі;
Қабағын түйе
қарап, түгел досқа
қарап, түгел досқа
Қасымнан кет
десе ерікті еді...
десе ерікті еді...
Айтқан жоқ,
қараған жоқ бір балаға...
қараған жоқ бір балаға...
Құрбылар кетті
шауып құр далаға.
шауып құр далаға.
Көш басы -
қыздың әні, қырдың сәні -
қыздың әні, қырдың сәні -
Ат үсті
ойын-сауық .құрған аға.
ойын-сауық .құрған аға.
Бұған да елтіп
еді біздің ұлан;
еді біздің ұлан;
Базардың
барлығын да бұзды бір «ән»-
барлығын да бұзды бір «ән»-
Бейшара жесір
қатын көш соңында
қатын көш соңында
Жоқтаудың жұтады
ащы тұздығынан.
ащы тұздығынан.
Елсізде енді
қалып бара жатқан
қалып бара жатқан
Көз алмай сорлы
қатын мола жақтан,
қатын мола жақтан,
Зарлайды; біздің
ұлан жас жүрегін
ұлан жас жүрегін
Келеді құтқара
алмай тол a3aптан
алмай тол a3aптан
- Базарым едің,
.қалдың-ау,
.қалдың-ау,
Басыма қара
салдың-ау!..
салдың-ау!..
Шаңырақ түйе
соңында
соңында
Шаршадым да,
талдым-ау!..
талдым-ау!..
Өріті те жүрген
мал мынау,
мал мынау,
Өлмей де жүрген
шал мынау,
шал мынау,
Қырыққа ,жетпей
қырқылып,
қырқылып,
Қызығым, артта
қалдың-ау!..
қалдың-ау!..
Қара бір шашым
жаяйын,
жаяйын,
Қара бір көзді
ояйын,
ояйын,
Қызықсыз қалған
жүзімді
жүзімді
Қызыл да қанға
бояйын!
бояйын!
Жаратқан құдай
алмаған
алмаған
Жанымды қайда
қояйын?!
қояйын?!
Уаһ, ой-ба-ай,
жанымды қайда қояйын?!.
жанымды қайда қояйын?!.
Бұл саздан бала
Ахмет у ішкендей...
Ахмет у ішкендей...
Адамның көкірегі
қуыс нендей?!.
қуыс нендей?!.
Өмірдің
сиқырынан сыр ашпаған
сиқырынан сыр ашпаған
Балаға сірә жат
пен туыс теңдей:
пен туыс теңдей:
«Жесірді, дейді
ол, біреу жұбатпай ма?!.
ол, біреу жұбатпай ма?!.
Жалғаннан тапсын
дей ме жылап пайда?!.
дей ме жылап пайда?!.
Қалған жұрт
қайғы-шерден ездеріне
қайғы-шерден ездеріне
Тең бөліп түйе
құрлым жүк артпай ма?!.
құрлым жүк артпай ма?!.
Бұл саз тек екі
көздің мол жасы ма?!.
көздің мол жасы ма?!.
Жоқ әлде
жылағанның олжасы ма? .
жылағанның олжасы ма? .
Неліктен арбайды
екен адамды саз
екен адамды саз
Алғашқы
жеткізбей-ақ он жасына...
жеткізбей-ақ он жасына...
Дауысқа жер де
сыбай, көк те сыбай...
сыбай, көк те сыбай...
Дауыссыз
көкіректен кетпес ылай...»
көкіректен кетпес ылай...»
..Ахмет әлгі
саздық әлегімен
саздық әлегімен
Қалың көш
қапталында кетті осылай.
қапталында кетті осылай.
2. Б а л а қ а ш т ы
Ақпан дейтін «Ақ
үлекті»
үлекті»
Бұрқылдатты қыс
қатты;
қатты;
Талай көктем
тағы да өтті,
тағы да өтті,
Жылдарды жыл қысқартты.
Неке жар-жар,
«бәдік» сарнап,
«бәдік» сарнап,
Нелер апта, ай
тынды.
тынды.
Жатқан сұлап
өлікке арнап
өлікке арнап
Жаназалар
айтылды.
айтылды.
Сәбиге ат қоя
қалса,
қалса,
Салып айғай сан
азан,
азан,
Құрбанға мал соя
қалса,
қалса,
Сазбен айтпақ -
сара заң...
сара заң...
Абақтыдан ән
толғанып,
толғанып,
Шешек, оба
шертті күй;
шертті күй;
«Жаңа сазға»
аң-таң қалып,
аң-таң қалып,
Ақша тікті шекті
Би.
Би.
Зар мен сауық
бәрі де саз
бәрі де саз
Сарнаған да,
сайраған;
сайраған;
Әрі жемтік, әрі
жемпаз
жемпаз
Қырдағы күй, сайдағы
ән...
ән...
Түйді Ахмет
түнерді де
түнерді де
Ойлап бәрін оңаша;
Күн соңынан түн
ерді де,
ерді де,
Берді белес, дөң
аса...
аса...
Абдолладан, Құсайыннан
Оқып өспек борыш
та...
та...
Санап үш жыл қыс
айынан
айынан
Сабақ білді
орысша.
орысша.
Ақжардағы осы
мектөп
мектөп
Әке Қуан
салғызған;
салғызған;
«Енді түзік осы
бет» деп,
бет» деп,
Ескі салтты сан
бұзған...
бұзған...
Кұдайберген
құтты жолға
құтты жолға
Ұшқан асы
ұядан;-
ұядан;-
Ол оқуды кетті
жалғап,
жалғап,
Хат-хабардар үй
одан...
одан...
...Көктің отын
енді үрлеген
енді үрлеген
Ойда-қырда
ой-арман;
ой-арман;
Жылда жиын, ел
дүрбелең,
дүрбелең,
Ендігі жұрт
оянған...
оянған...
Он алтыншы жыл
өртеніп,
өртеніп,
Күйдің сазын өзгерткен.
Жігіт қанға
жігер толып,
жігер толып,
Жалын атты сөз
дерттен.
дерттен.
Паш етіп өз
парызын ақтаған-ды,
парызын ақтаған-ды,
Ақыры сол күндер
де артта қалды.
де артта қалды.
Далаға Ақыраптың
даңқы тарап,
даңқы тарап,
Өзгеше өмір алға
аттаған-ды.
аттаған-ды.
Өтпейтін
дабырасыз күні босқа
дабырасыз күні босқа
Ендігі ел ішінің
үні басқа.
үні басқа.
Ендігі жыл бақьгтын
жыр етеді
жыр етеді
Ардагер аға кісі
іні жасқа.
іні жасқа.
Ахмет сапында
сол ерөсектің,
сол ерөсектің,
Күткені -
келешек күн, келешек түн:
келешек күн, келешек түн:
Депті ол
достарына:- Алдағыны
достарына:- Алдағыны
Арманның ақ
желкенді кемесі еттім!..
желкенді кемесі еттім!..
Осынау ойлы
жастың бір қызығын
жастың бір қызығын
Ал бүгін Жұрын,
Шалқар, Ырғыз ұғын!
Шалқар, Ырғыз ұғын!
...Тойына Сырға
қыздың қазақ, ноғай,
қыздың қазақ, ноғай,
Қалдырмай
шақырыпты қыр мұжығын.
шақырыпты қыр мұжығын.
Жұттан соң кұт
қонақтап, ел байысқан,-
қонақтап, ел байысқан,-
Бақ-бейне қой
үстінен торғай ұшқан...
үстінен торғай ұшқан...
Белқұдық
жазығында ат шаптырып,
жазығында ат шаптырып,
Жиналған дүйім
жұрттан жер қайысқан.
жұрттан жер қайысқан.
Сүт беріп,
шалғын орып шал жаратқан
шалғын орып шал жаратқан
Көз алма сонау
бөлек шабдар аттан;
бөлек шабдар аттан;
Жануар жалын
құшып Ахмет сол
құшып Ахмет сол
Арттағы аламанға
шаң қаратқан.
шаң қаратқан.
Бақыт қой ат
үстінде шіркін желік!..
үстінде шіркін желік!..
Оқпанды жерден
бейне секірді елік;
бейне секірді елік;
Жігіттің жібек
сары бөкебайы
сары бөкебайы
Барады аққан жұлдыз
секілденіп.
секілденіп.
Ағады ат созылып
арғы жақтан,
арғы жақтан,
Бөтен бір бөліне
алмай арғымақтан.
алмай арғымақтан.
Ахмет құлағына
құпияны
құпияны
Құяды жел сарыны
әр құлақтан.
әр құлақтан.
Жал, кекіл
жаппай шулап жалбарынға,
жаппай шулап жалбарынға,
Әулеттің, дейді,
сонау жандарын ұқ:
сонау жандарын ұқ:
Қарап тұр Бибішынар,
түгел туыс,
түгел туыс,
Сен-ақ деп бақ-талайы
жанған ұлық.
жанған ұлық.
Сыйлайсың жас
туысты, кәрі ағаны
туысты, кәрі ағаны
Сен болсаң сенгені
мен қалағаны...
мен қалағаны...
Ал бірақ, улайды
ғой осындайда
ғой осындайда
Қиылып қыз
алыстан қарағаны;
алыстан қарағаны;
Ұмыт боп күні
кеше бала кезі,
кеше бала кезі,
Сәз салған бір
тайпыдан қалып өзі,
тайпыдан қалып өзі,
Тіл қатқан жазғы
түнде жалғыз ауыз
түнде жалғыз ауыз
Қарап тұр қалқа
Науат қара көзі.
Науат қара көзі.
Қасында- жаңа
бешпет, көне көйлөк -
бешпет, көне көйлөк -
Жеңгесі тұр-ау
«күнім, көре ғой!..» деп.
«күнім, көре ғой!..» деп.
Қарап тұр қалқа
Науат, қара көзін
Науат, қара көзін
Көк торғын
орамалы көлегейлеп.
орамалы көлегейлеп.
He ойлап тұр
аттың барып, қайтысынан?..
аттың барып, қайтысынан?..
Қарайды ол қалың
топтың қай тұсынан?..
топтың қай тұсынан?..
Білмек шарт
шуылдаған мына көкіл,
шуылдаған мына көкіл,
Мына жал, мына
желдің айтысынан.
желдің айтысынан.
...Бәйгені бұ
қазақ та кім жазбаған?!
қазақ та кім жазбаған?!
Қазақтың қай
жүйрігі күнде озбаған?!
жүйрігі күнде озбаған?!
Айта алсам саз
баласы естігенді,
баласы естігенді,
Сол мәңгі
көтерілген күмбез маған...
көтерілген күмбез маған...
Шапағат содан
маған жауады шын...
маған жауады шын...
Сын сағат, ат
зымырап, ауа түссін...
зымырап, ауа түссін...
Бір дыбыс жел
шулатқан жал, кекілден
шулатқан жал, кекілден
Құлаққа сыбырлады
Науат үшін:
Науат үшін:
- Жаным Ахмет,
ентікпеші,
ентікпеші,
Аты құрсын
озбаса да,
озбаса да,
Өзге сиқыр ертіп
келші,
келші,
Соған жұрт қол созбаса
да...
да...
Жаның соның
шарпуынан
шарпуынан
Жанып күйе
жаздаса да,
жаздаса да,
Сол сиқырдың
шартты уынан
шартты уынан
Шариғатта жазбаса
да...
да...
Күйік қала күйін
жасарт,
жасарт,
Тобыр тойдан тез
босан да,
босан да,
Қызық та сол,
қиын да шарт,
қиын да шарт,
Жүйрік түспек
көзге сонда...
көзге сонда...
Өнер айып төлемес
те...
те...
Ән-күй азат
лағынеттен!
лағынеттен!
Арман-дертің сол
емес пе
емес пе
Айы түнде маған
айтқан?!
айтқан?!
Аты құрсын озбаса
да,
да,
Жаным Ахмет,
ентікпеші...
ентікпеші...
Шариғатта
жазбаса да
жазбаса да
Шабытыңды ертіп
келші!..
келші!..
Бұл сенім
жүйріктейін жүгенделмей,
жүйріктейін жүгенделмей,
Тасытты тал
бойынан жігер нендей?!
бойынан жігер нендей?!
Науат қыз аттың
жалы азғырсын деп,
жалы азғырсын деп,
Желді осы
жеңгелікке жібергендей...
жеңгелікке жібергендей...
Көп болса шарт
сынғандай шаңырағы,
сынғандай шаңырағы,
Шал сейіс
күйіп-пісіп даң ұрады;
күйіп-пісіп даң ұрады;
Бәйгіден басын
алып қашқан болып,
алып қашқан болып,
Жануар ай далаға
аңырады:
аңырады:
Тәрк етііп аттан
келер бір атақты,
келер бір атақты,
Ахмет сол
бұрғаннан бұра тартты;
бұрғаннан бұра тартты;
Шабдардай шаң көтеріп
озбаймын деп,
озбаймын деп,
Өзіне езге биік
мұрат артты...
мұрат артты...
Даланың заулап
қалып жатты қыры;
қалып жатты қыры;
Ендігі тыңдағаны
ат дүбірі;
ат дүбірі;
Шапқан ат тұяғының
бірі дүмпу,
бірі дүмпу,
Сарт еткен қара
тасқа қатты бірі:
тасқа қатты бірі:
Алдында не күтіп
Тұрса да бақыт
ұқ!..
ұқ!..
Топасты көкітіп,
Сопыға зекітіп,-
Екеуін екі ұтып,
Кете бер, кете
бер...
бер...
Қөңілді лекітіп,
Толқытып,
бекітіп,
бекітіп,
Жүректі
жетілтіп,
жетілтіп,
Оқытып, тоқытып,
Жаңаны жаратып,
Жүлдеге
жүгіртіп,
жүгіртіп,
Досыңа дұшпанның
Бетінен
түкіртіп,
түкіртіп,
Кете бер, кете
бер
бер
Жаңаны жүгіртіп,
Ескіні тұқыртып,
Тұқыртып... Тұқыртып...
Осылай
дүбірлетіп озды еркіне;
дүбірлетіп озды еркіне;
Жан сазы жатар
деме өзгертіле...
деме өзгертіле...
Бұл сазды тұлпар
тұяқ күй-табақтай
тұяқ күй-табақтай
Жапанның жазып
берді өз бетіне...
берді өз бетіне...
Калың топ алыс
қалды қарауытып,
қалды қарауытып,
Жарыста тоқ
ұтылды, жарау ұтып...
ұтылды, жарау ұтып...
Амал не, ұзап
кеткен Ахметтің
кеткен Ахметтің
Шалғайда шалы
қалды жан ауыртып..
қалды жан ауыртып..
Қарт жиен мейлі
осылай қан жыласын
осылай қан жыласын
Шарам жоқ, кессе
мейлі қанжығасын..
мейлі қанжығасын..
Ол анық осы жолы
ақ сақалын
ақ сақалын
Жұлды да,
жұдырықтап қалды басын.
жұдырықтап қалды басын.
«Ұланға ұмыттырған
шаңырақты,
шаңырақты,
Осы да бір
күштінің әмір-ақ-ты...»
күштінің әмір-ақ-ты...»
Сағынған саз
мектебін «сары желкен»
мектебін «сары желкен»
Ақтөбе қайдасың
деп аңыратты.
деп аңыратты.
3. Сапар алдында
- Басы да, аяғы да жалаңаш-ты,
Ақжардан
Ақтөбеге бала қашты.
Ақтөбеге бала қашты.
- Ойбай-ау, ат сатқызып жынды неме
, Жинапты сым
ішекті бар ағашты.
ішекті бар ағашты.
Бір нақыл білуші
едім мен ескіден:
едім мен ескіден:
Бекер сөз тумақ
деген ер өстіден;
деген ер өстіден;
Қыста да қыл
байлаған шыбығынан
байлаған шыбығынан
Шайтанның
шулағанын ел естіген.
шулағанын ел естіген.
- Дариға-ай, тірі болса Қуан аға,
Бір тиым салар
еді дуанаға!..
еді дуанаға!..
Енді жоқ ел
ішінде осындайды
ішінде осындайды
Оқитын ауыз лебі
дуалы аға...
дуалы аға...
Жай емес,
жадыгер боп сауаттанған
жадыгер боп сауаттанған
Сайтанға қыз
бергені сауап болған;
бергені сауап болған;
Ахмет жазда
келіп, жадылатып,
келіп, жадылатып,
Қалыңсыз қайын
жұрттан Науатты алған.
жұрттан Науатты алған.
Заманға бастады
ғой ылаң кіре,
ғой ылаң кіре,
Аздырар әлі
талай ұланды не!..
талай ұланды не!..
Жұртына Жұрын,
Темір, Борлы таудың
Темір, Борлы таудың
Талай шақ
тарағалы бұл әңгіме.
тарағалы бұл әңгіме.
Сопылар санатта
жоқ, санда тірі,
жоқ, санда тірі,
Таусылды
тақуаның соңғы ақылы.
тақуаның соңғы ақылы.
Ахмет Орқашына
оралғанда
оралғанда
Өсектің өрті
қаулап сөнді ақыры.
қаулап сөнді ақыры.
Бас домбыра,
балалайка,
балалайка,
Скрипка
сұңғыла!..
сұңғыла!..
Естігендер
барады айта
барады айта
Естімеген
соңғыға.
соңғыға.
Бас домбыра,
балалайка,
балалайка,
Қосшы ұйымға -
мандолин!
мандолин!
Жаратылсын дала
қайта -
қайта -
Жалба тұмақ
малды әлем!
малды әлем!
Кел қобыз, кел
сырнай,
сырнай,
Ұйымдас
жалшымен!
жалшымен!
Дауласып көрсін
бай
бай
Дабылшы,
жаршымен!
жаршымен!
Алдың - бел, құз
да тау,
да тау,
Аспандат
алаутып,-
алаутып,-
Қыз дарқан -
қызыл отау,
қызыл отау,
Жапанға жалау
тік!
тік!
Кел, шырқа
кезекпен,
кезекпен,
Өрге бас, өлең,
саз!
саз!
Қыс қыстау,
күзек пен
күзек пен
Жаз жайлау -
өнерпаз!..
өнерпаз!..
Жағасында
Шалқардай қанша көлдің,
Шалқардай қанша көлдің,
Қайран өнер,
азаттық аңсап елдің?
азаттық аңсап елдің?
Жұрт білмеген
Жұбанов Ахметтей
Жұбанов Ахметтей
От-жалыны онда
жоқ комсомолдың.
жоқ комсомолдың.
Еркін сілте,
енді бар аңсағаның;
енді бар аңсағаның;
Күні туды күйші
мен әнші ағаның.
мен әнші ағаның.
Шалқып тасып
Шалқарға құйылатын
Шалқарға құйылатын
Әні қайта
жаралды әр сағаның.
жаралды әр сағаның.
...Міне жайлау,
айлы түн, маздаған шам,
айлы түн, маздаған шам,
Мандайыңа
лауқылда жазбаған шам,
лауқылда жазбаған шам,
Ендігіден сый
осы саған, ауыл,
осы саған, ауыл,
Қашан болса
қанаттас жазда қонсаң.
қанаттас жазда қонсаң.
Ел жиналған
жан-жақтан күн батарда,
жан-жақтан күн батарда,
Түгел жарлы-жақыбай
түнгі отарда;
түнгі отарда;
Малдас құрып,
жантайып жатқаны бар
жантайып жатқаны бар
Қызыл отау
қызығын тыңдатарда.
қызығын тыңдатарда.
... Шағын жігіт,
шашы бұйра қомақты,
шашы бұйра қомақты,
Саз ойнайды
салбыратып қабақты.
салбыратып қабақты.
Баба күйін басса
темір пернеден
темір пернеден
Кемпір-шалдың
көзден жасы көп ақты.
көзден жасы көп ақты.
Мандолинге, бар
болғаны жіліктей,
болғаны жіліктей,
Арық қолы
қадалады сүліктей.
қадалады сүліктей.
Оны тастап,
гитар алса, заңғарың
гитар алса, заңғарың
Күмбірлейді
күрең бесті күліктей.
күрең бесті күліктей.
Оны тастап,
скрипка қолға алса,
скрипка қолға алса,
Қыз дауыстан қыл
жіңішке толғанса,
жіңішке толғанса,
Еліктіріп дала жұртын
дамылсыз,
дамылсыз,
Жер түбіне
жетектейді ол қанша!..
жетектейді ол қанша!..
«Қысқы кеш» пен
қайран «Дунай толқыны»
қайран «Дунай толқыны»
Толтырады
Орқаштағы олқыны.
Орқаштағы олқыны.
Жапандағы
жарлы-кедей жалпыға,
жарлы-кедей жалпыға,
Өмір басқа
сөйлеп кетті ол күні.
сөйлеп кетті ол күні.
Тынған сәтте
біздің осы жаршы аға,
біздің осы жаршы аға,
Күліп тұрып бас
иеді баршаға.
иеді баршаға.
Түңғыш қазақ әзі
төккен өнерін,
төккен өнерін,
Қолқа салмай
тайыншаға, наршаға...
тайыншаға, наршаға...
Қосшы ұйымға
бағыштады қол-құтын,-
бағыштады қол-құтын,-
Қосшы ұйымга -
жиырма тиын, сом бүтін...
жиырма тиын, сом бүтін...
Ленинград
оқуының алдында
оқуының алдында
Солай бітті
ауылдағы соңғы түн.
ауылдағы соңғы түн.
Жұртты көрсең:
Жамырасқан қой қандай...
Жамырасқан қой қандай...
Қол соқпайды
Бейсембай мен Тойғанбай,
Бейсембай мен Тойғанбай,
Лақтырылған
бөрік, тұмақ, тақия,
бөрік, тұмақ, тақия,
Құдай көктен
жаудырып-ақ қойғандай...
жаудырып-ақ қойғандай...
- Тілеу, қабақ, назар, шүрен, таманың
Сақта, құдай
жұдырықтай жаманын!..
жұдырықтай жаманын!..
- Оң сапарға!..
- Жолың болсын, қарағым!..
- Маңдайыңнан жарылқасын заманың!..
- 165 просмотров