Ықылас
Жатқанда жер құпиясы құлпын ашпай,
Хақ тәңірі
пендесімен сыр сырласпай,
пендесімен сыр сырласпай,
Тылсымын көк пен
жердің шешу үшін
жердің шешу үшін
Дүниеге келді
біреуі Ықыластай.
біреуі Ықыластай.
Құдайдың ықыласын кетті аударып,
Аңырап шыққан бір
үн көкті жарып,
үн көкті жарып,
Азынап жердің мұңы,
күңіренісі,
күңіренісі,
Алланың құлағына
жетті барып.
жетті барып.
Жер-ана Ықылас деп қойған атын,
Жайғанда бар ұлысқа
күй қанатын,
күй қанатын,
Оятты ол он
ғасырды аттап түсіп,
ғасырды аттап түсіп,
Баяғы Қорқыт-ата
аманатын.
аманатын.
Шанағын шаңнан сілкіп көн қобыздың
Қаптаған
терісімен көк өгіздің,
терісімен көк өгіздің,
Оятты ол дабылдарын,
дауыстарын
дауыстарын
Баяғы Қыдыр
қыпшақ, көне Оғыздың.
қыпшақ, көне Оғыздың.
Баяғы баба түрік саздарынан
Сыр тартып,
самаладай маздады жан,
самаладай маздады жан,
Оянды сар даланың
батырлары
батырлары
Жеңімпаз жалауына
жазған ұран.
жазған ұран.
Түріктің
шаңырағын ұстап қалған
шаңырағын ұстап қалған
Бар ма екен
қазақта арман, қыпшақта арман?
қазақта арман, қыпшақта арман?
Бар ма екен, о,
дүние, Ықыласта арман
дүние, Ықыласта арман
Қобызын
Қорқыт-ата құшақтаған!
Қорқыт-ата құшақтаған!
Сол үшін Ықыласқа
табынам мен,
табынам мен,
Күй санап, сөз
көбейтіп не ғылам мен?
көбейтіп не ғылам мен?
Тірілтер
ата-баба, ел мұрасын
ата-баба, ел мұрасын
Тағы бір сондай
ерді сағынам мен!
ерді сағынам мен!
2. Ықластың қобызы
(Аңыз-шындық)
I
Білмеймін тегі қай ағаш -
Әлде шындық, әлде
аңыз,
аңыз,
Бейне жүрек
жалаңаш
жалаңаш
Күрең шанақ
шал-қобыз.
шал-қобыз.
Алдымда жатыр үн-түнсіз,
Үзілген қылы-ыспасы.
Жатыр ма сөйлеп
ың-шыңсыз
ың-шыңсыз
Көне бір заман нұсқасы.
Бізде ықылас болғанмен
Ықыласы
жоқ,- иесі.
жоқ,- иесі.
Ол қоштасып жалғанмен,
Қобызда қалған
киесі.
киесі.
Зал тым-тырыс, Мұражай.
Жағалай қобыз әулеті.
Қиқымы қалған шұғадай,-
Тұғымы Ықаң -
Дәулеті.
Дәулеті.
Сөз алды бір кез толғанып,
Кірпікте жасы
жылтырап.
жылтырап.
- Уа, инабат,
сенім мол халық,
сенім мол халық,
Атамнан қалған бір шырақ.
Жүз жылдай жанып келіп ед
Біздің үйдің
ішінде,
ішінде,
Шешем байғұс
еңіреп
еңіреп
Ұстатпайтын кісіге.
- Әкемнін көзі -
өзі,- деп,
өзі,- деп,
Қалды жылап
ауылда.
ауылда.
Баладан артық
көріп ед,
көріп ед,
Басып келген
бауырға.
бауырға.
Бәрін несін айтайын,
Таусылмайды ертегім.
Мен солардың,
ағайын
ағайын
Бірін ғана
шертемін.
шертемін.
II
Отыз екінші - жыл қырсық,
Ел қазаққа батқан жұт.
Жолдың бойы
ыңырсып
ыңырсып
Құлап-сұлап
жатқан жұрт.
жатқан жұрт.
Сарысудан көк суға
Көтеріле ауған
ел,
ел,
Баяғыда шөп шыға
Мал емшегін
сауған жер.
сауған жер.
Енді мал да, жан да жоқ,-
Ағайын да, туыс та.
"Талма, өзегім,
талма" деп,
талма" деп,
Қуырып жеп құмырсқа.
Қоңыз терген, шөп қаузап,
Босқан жайы белгілі,
Омыраудан жас саулап
Еске түсіп
шер күні.
шер күні.
Шешем байғұс шертетін
Сол бір жылдар
апатын,
апатын,
Өзегіңді өртейтін
Хикаялар айтатын.
- Бір күндері,-
дейді анам,
дейді анам,
Әлі келмей
сөйлеуге.
сөйлеуге.
- Еш қауһар да
қалмаған
қалмаған
Сүйегімізді сүйреуге.
Сонда әкеңнің айтқаны:
- Қажытты ғой жол
бізді,
бізді,
Қажатпашы арқаңды,
Таста мынау қобызды!
Өкпелемес әулие,
Қарғысына
шалдырмас,
шалдырмас,
Қараң қалғыр
дүние
дүние
Кімді жолда
қалдырмас.
қалдырмас.
Сексеуілдің ішіне,
Құм астына көмейік,
Бір алланың ісіне
Шара бар ма, не дейік!
Сонда шешем күңіренген:
- Бұл сөзіңе көнбеймін,
Мен әкемді бір
көмгем,
көмгем,
Екінші рет
көмбеймін.
көмбеймін.
Онан дағы таста де,
Мынау сәби
балаңды.
балаңды.
Енді амал басқа не
Мал да, жан да таланды.
Аман болсақ, мал бітер,
Бала бітер
бойыма,
бойыма,
Бола бермес мәңгі
шер,
шер,
Балам жоқ деп
мойыма.
мойыма.
Бірақ... бірақ қазақтан
Енді Ықылас тумайды.
Бұл қобызды
жоғалтсаң,
жоғалтсаң,
Жеті жұртың
шулайды.
шулайды.
Не дер ұрпақ
ендігі,
ендігі,
Не дер бізге келер күн?
Өлсем дағы мен мұны,
Құшақтап жатып
өлермін!
өлермін!
Дегенім әлі есімде,
Көп қой мұңым,
қапам да
қапам да
Құмға батып
бесігі
бесігі
Бала қалған
жапанда.
жапанда.
Бәрі қалды не керек,
Тірі қалдық
аман-сау,
аман-сау,
Сол қалуға бір
себеп
себеп
Қобыз шығар
осынау.
осынау.
III
- Мен осылай шығарда
Қолға қобыз
өңгеріп,
өңгеріп,
Халы келмей
жылауға,
жылауға,
Тек ішінен күңіреніп.
Қалды байғұс сол анам,
Қалмасына жоқ шыдам.
Кейін тағы
оралам,
оралам,
Кейін әкеп
тапсырам.
тапсырам.
Мұражайдың
төрінен
төрінен
Орын алар бұл
қобыз.
қобыз.
Атам аты берілген
Бұл да үйім ғой
бір егіз.
бір егіз.
Көз қандырып қалыңдар,
Көру үшін әкелдім.
Анам айтқан сөзі
дәл:
дәл:
"Көзі еді
деп әкемнің".
деп әкемнің".
Ол да мауқын бір бассын,
Апарайын қайтадан.
Сөзімді екі кылмаспын
Сертке басым шайқаман".
Деді Дәулет - ойлы ағаң,
Біз отырмыз қия
алмай,
алмай,
Бір тылсым күш
байлаған,
байлаған,
Еркімізді жия
алмай...
алмай...
3. Қызыл талша - қыз Раушан
Алтын үкі былғақтап,
Былғақтаса, күй
қаптап,
қаптап,
Ақ саусағы бұлдырап,
Ақ моншағы
сылдырап,
сылдырап,
Қара көзі
мөлдіреп,
мөлдіреп,
Кекіл шашы
желбіреп,
желбіреп,
Қыпша белі бұралып,
Қиғаш қасы - бір
әліп,
әліп,
Қыз Раушан -
қызыл тал,
қызыл тал,
Өзі сері, өзі
сал,
сал,
Ықыластың
күйлерін
күйлерін
Қар суындай жүлгенің
Жүйкіткенде,
жүйенің
жүйенің
Бәрі босап, балқыды-ау,
Шабыт шіркін
шалқыды-ау!
шалқыды-ау!
Көздің алды - көк
аспан,
аспан,
Көк аспанға ұласқан,
Ақша бұлттай
зымырап,
зымырап,
Етек-жеңін жиып
ап,
ап,
Күй көшеді
шалғайға,
шалғайға,
Шақыра ма, арбай
ма,
ма,
Еңірей ме, жылай
ма,
ма,
Шағым айтып құдайға,
Боз інгендей
боздай ма,
боздай ма,
Қоңыр қойдай қоздай
ма,
ма,
Шаншыла ма
сүңгідей,
сүңгідей,
Қанды жорық
күнгідей,
күнгідей,
Бір күйден соң
бір күйге
бір күйге
Үйрек саусақ
сүңги ме,
сүңги ме,
Қайта көктем
оралып,
оралып,
Жер жібекке
оранып,
оранып,
Ояна ма махаббат,
От сезімдер
анталап,
анталап,
Сонда мына қызыл тал -
Бірде қымыз,
бірде бал
бірде бал
Жұтқыза ма
көмейге,
көмейге,
Біз секілді
кедейге!
кедейге!
Қызыл талша - қыз Раушан,
Бұл дүниеде сен
болсаң,-
болсаң,-
Қобыз болса, күй
болса,
болса,
Хақтан келген сый
болса,
болса,
Қайран баба
Ықылас
Ықылас
Өлмейтіні
ып-ырас.
ып-ырас.
Қыз - өріс те, ұл
- мирас.
- мирас.
Әулет жолы қып-қиғаш,
Алысқан қол
айтқан серт -
айтқан серт -
Дүние деген бір
концерт,
концерт,
Мәз боламыз - боп
аң-таң,
аң-таң,
Көп соғамыз
алақан,
алақан,
Өмір көшсе
алаңсыз,
алаңсыз,
Ақырғы рет бір
шолып,
шолып,
Сонда біздер
қалармыз,
қалармыз,
Қол емес-ау сан
соғып...
соғып...
Наурыз, 1993 жыл
- 788 просмотров