СССР Жоғарғы
Советінің депутаты,Ұлы Отан соғысының батыры, комиссар
Советінің депутаты,Ұлы Отан соғысының батыры, комиссар
Хаби
Хабиббуллинге ескерткіш
Хабиббуллинге ескерткіш
I
Орман, орман! Ұлы
орманы орыстың,
орманы орыстың,
Сан өртеніп, сан
көктедің, толыстың.
көктедің, толыстың.
Бақытты екен
Байтақ Русь сенімен,
Байтақ Русь сенімен,
Оның талай
тағдырына болыстың.
тағдырына болыстың.
Оның талай
болдың қорған, панасы,
болдың қорған, панасы,
Кетсе қызып
өмір-өлім таласы.
өмір-өлім таласы.
Жығылмады саған
сүйеп маңдайын,
сүйеп маңдайын,
Қансыраса қайран
елдің баласы.
елдің баласы.
Тостың үнсіз
өрт-түтінге денеңді,
өрт-түтінге денеңді,
Оқ мүжіді ерке
қайың, еменді.
қайың, еменді.
Таусылмадың, тамырыңды
нық сақтап,
нық сақтап,
Сүйдің біздей
махаббатпен сен елді.
махаббатпен сен елді.
Сүйдің асыл
топырағың - Русьті,
топырағың - Русьті,
Сенен бұрын
оқтың уын кім ішті?
оқтың уын кім ішті?
Сұрқия жау
табиғатты тонады,
табиғатты тонады,
Көрді ме жер
одан өткен қылмысты?
одан өткен қылмысты?
Сонда елімнің
шарт түйілген сертіндей,
шарт түйілген сертіндей,
Сен де берік
сенім жинап, серпілмей.
сенім жинап, серпілмей.
Жанып келіп құшақтаса
бір ұлың,
бір ұлың,
Бірге өртеніп
кете бардың өкінбей.
кете бардың өкінбей.
О, дариға, ойшыл
қария, орманым,
қария, орманым,
Ол күніңнің ойға
батып шол бәрін.
батып шол бәрін.
Тұрдың-ау бір
селдір шашың желбіреп,
селдір шашың желбіреп,
Жара-жара оң
қарың да, сол қарың!
қарың да, сол қарың!
Еске түссе
тебіреніп кетем мен,
тебіреніп кетем мен,
Сондай болар ұлы
борыш өтелген.
борыш өтелген.
Елестейді мықты
шалы орыстың
шалы орыстың
Қайыспастан
қасіретін көтерген.
қасіретін көтерген.
Орман, орман!
Болмас, сірә, ол ұмыт,
Болмас, сірә, ол ұмыт,
Көңілімде толы
қиял, толы үміт.
қиял, толы үміт.
Сол денеңе, сом
денеңе сүйеніп,
денеңе сүйеніп,
Тұрмын тағы мен
сенімен жолығып.
сенімен жолығып.
...Ауа мөлдір,
бір тыныштық айнала,
бір тыныштық айнала,
Сыбдырлайсың,
сыңғырлайсың жай ғана.
сыңғырлайсың жай ғана.
Тұр төгіліп
мейіріміңдей жемісің,
мейіріміңдей жемісің,
Сыртта сонау
көсілді бай дала.
көсілді бай дала.
Бала ағаштар
бауырыңа жарасқан,
бауырыңа жарасқан,
Тас төбеңде
кірбіңі жоқ ақ аспан.
кірбіңі жоқ ақ аспан.
Бәрі түгел -
емен жігіт, қыз қайың,
емен жігіт, қыз қайың,
Бой түзеген,
бойлап көкпен таласқан.
бойлап көкпен таласқан.
Кенет тағы неге
шулап жөнелдің,
шулап жөнелдің,
Тебіренер болды қандай
себебің?
себебің?
Не деп кеттің,
сөйлемек пе бір өмір,
сөйлемек пе бір өмір,
Орман, орман!
Қайталашы, не дедің?!
Қайталашы, не дедің?!
II
Шулайды орман.
Естімейді төңірек.
Естімейді төңірек.
Өз ішінде дауыл
соғып, жел үдеп.
соғып, жел үдеп.
Ол осылай
өксігін бір шығарып,
өксігін бір шығарып,
Дүр сілкініп,
ауыр ойдан серілмек.
ауыр ойдан серілмек.
Естіпті оны
жалғыз-ақ бір шал адам.
жалғыз-ақ бір шал адам.
Ол орманның
шулар кезін санаған.
шулар кезін санаған.
Айнытпастан айы,
күнін, сағатын
күнін, сағатын
Айтар еді, аян
еді бәрі оған.
еді бәрі оған.
Орман шуын
бастағалы не замат!
бастағалы не замат!
Бүгін сонша
кешікті екен неге қарт?
кешікті екен неге қарт?
Енді аздан соң
тыйылмақ па мына күй,
тыйылмақ па мына күй,
Естілусіз қалғаны
ма бұл ғажап!
ма бұл ғажап!
Келе жатыр!
Естілді, әне, шеттен үн,
Естілді, әне, шеттен үн,
Қария адам
бермес, сірә, серт тегін!
бермес, сірә, серт тегін!
Келе жатыр
оқымысы орманның,
оқымысы орманның,
Сол оқиды оның
қалың беттерін!
қалың беттерін!
Бар өзінің
үйреншікті соқпағы,
үйреншікті соқпағы,
Естілді, әне,
емен таяқ "тақ-тағы".
емен таяқ "тақ-тағы".
Ер еңсесін
еңкейтпеген әлі де,
еңкейтпеген әлі де,
Өмірінің боран,
аяз, аптабы.
аяз, аптабы.
Кең жауырыны, ер
қапсағай денесі,
қапсағай денесі,
Миығында екі мұрттың
жебесі,
жебесі,
Сап құрыштан құйылғандай
тұлғасы,
тұлғасы,
Қарт буынның
босамаған шегесі.
босамаған шегесі.
Ұзын қабақ
астында көз қырағы,
астында көз қырағы,
Азбай қарап,
өткір күйі түр әлі.
өткір күйі түр әлі.
Омырауға
төгілген ақ сақалы
төгілген ақ сақалы
Желмен аунап,
қайта толқып, тынады.
қайта толқып, тынады.
Кірген бойда
кетті бойлап әрі асып,
кетті бойлап әрі асып,
Қарт орманға
қарт мейманы жарасып,
қарт мейманы жарасып,
Алдында оның кәрі
терек шоқтары,
терек шоқтары,
Содан әрі
кішкене алаң бар ашық.
кішкене алаң бар ашық.
Келді соған,
шешті белін, жайланды,
шешті белін, жайланды,
Орман шулап, шал
тебіреніп ойланды.
тебіреніп ойланды.
Бірте-бірте
кішірейіп, иді бас,
кішірейіп, иді бас,
Еңкеймеген ер тұлғасы
қайда әлгі?!
қайда әлгі?!
Бір уақытта бас
көтерді асығып,
көтерді асығып,
Қойған жандай
қазынасын жасырып.
қазынасын жасырып.
Тізесімен жылжып
шөптің үстімен
шөптің үстімен
Сипады жер,
саусақтары шаншылып.
саусақтары шаншылып.
Неге үңілді,
ақтарды ағаш жаңқасын,
ақтарды ағаш жаңқасын,
Неге және ұзақ
тінтті қалтасын?
тінтті қалтасын?
Жоғалтты ма
жалғыз ұлдың хатын ол,
жалғыз ұлдың хатын ол,
Әлде ұмытып
қалдырды ма балтасын?
қалдырды ма балтасын?
Тағы тұрды, тағы
кезді сол маңды,
кезді сол маңды,
Жапырылған жасыл
шөпте жол қалды.
шөпте жол қалды.
Енді бір сәт, тұр
көзін сап қалыңға,
көзін сап қалыңға,
Іздегендей ескі
таныс "шалдарды".
таныс "шалдарды".
Аңтарылып
қарағанша бұл бірақ,
қарағанша бұл бірақ,
Қарт қайыңдар
қалды үнсіз тұнжырап.
қалды үнсіз тұнжырап.
Талып орман
көмейінен келеді үн
көмейінен келеді үн
Көне құлақ
естуіне тым жырақ!
естуіне тым жырақ!
Қайтты ол кері,
іздегені табылмай,
іздегені табылмай,
Тағы да орман
алдады ма, танылмай,
алдады ма, танылмай,
Тыңдап, іздеп,
тыңдап, іздеп - күн өтті,
тыңдап, іздеп - күн өтті,
Арман алыс - бұлдырайды
сағымдай...
сағымдай...
III
Екі балта
жаңғыртып тұр орманды,
жаңғыртып тұр орманды,
Әлде біреу қоса
айтады ойлы әнді.
айтады ойлы әнді.
Жорық әні, елге
мәлім сонау ән
мәлім сонау ән
Көк орманның
төбесінде айналды.
төбесінде айналды.
Қатты шықпай,
қалқып қана еседі,
қалқып қана еседі,
Ел тағдырын
елестетіп кешегі.
елестетіп кешегі.
"Қумашы,
жел, ән тыңдайын" дегендей
жел, ән тыңдайын" дегендей
Көкте ақша бұлт
баяу ғана көшеді...
баяу ғана көшеді...
Анау шетте аңтарылып
бір жігіт,
бір жігіт,
Жолдасының жақсы
әніне тұр жібіп...
әніне тұр жібіп...
Неге кенет
қақпай қалды ән қанат,
қақпай қалды ән қанат,
Неге бітпей,
үзілді тез тұншығып?!
үзілді тез тұншығып?!
Қара ағашқа
қатты қадап балтасын,
қатты қадап балтасын,
Жүгірді анау,
күнге тосып арқасын.
күнге тосып арқасын.
Кетті кіріп
көңіліне бір күдік:
көңіліне бір күдік:
"Ойда жоқта
бейнет-жазым таппасын!".
бейнет-жазым таппасын!".
Келсе, жігіт
отыр жерге үңіліп,
отыр жерге үңіліп,
Қаза көрген
қарындастай бүгіліп.
қарындастай бүгіліп.
Алақанда
жарқырайды бір нәрсе,
жарқырайды бір нәрсе,
Бетінде оның күн
сәулесі жүгіріп.
сәулесі жүгіріп.
Кенет досы
оянғандай ұйқыдан,
оянғандай ұйқыдан,
Секілді бір есіп
жаңа күй тынған,
жаңа күй тынған,
Соза берді
жарқыраған оң қолын,
жарқыраған оң қолын,
Жаңа өркендей
жарық күнге ұмтылған.
жарық күнге ұмтылған.
Әлгі затқа қалды
көздер жабысып,
көздер жабысып,
Теуіп жүрек, өне
бойда қаны ысып.
бойда қаны ысып.
Тұрды сол зат
ішті нұрға толтырып,
ішті нұрға толтырып,
Әрі қымбат,
қасиетті, әрі ыстық.
қасиетті, әрі ыстық.
О, ғажайып,
қателеспей жанары
қателеспей жанары
Таныды оны, сол
емес пе жан ары.
емес пе жан ары.
От боп жанып,
жалын күйін сақтаған
жалын күйін сақтаған
Туған елдің
кіп-кішкене жалауы.
кіп-кішкене жалауы.
Өзі қызыл, ақ
болаттан құйылған,
болаттан құйылған,
Келді қайдан,
жақыннан ба, қиырдан?
жақыннан ба, қиырдан?
Жатты қанша күн
астында жарқырап,
астында жарқырап,
Болып артық
тозғыш не бір бұйымнан?
тозғыш не бір бұйымнан?
Қалдырды екен
омыраудан кім үзіп?
омыраудан кім үзіп?
Ұрлады ма
әкесінен "бір бұзық?"
әкесінен "бір бұзық?"
Төрт әріпті
туған отан есімі
туған отан есімі
Бетінде оның күн
нұрына тұр жүзіп.
нұрына тұр жүзіп.
Кім жоғарғы
советке бұл депутат?
советке бұл депутат?
Аударды олар,
бастапты арғы бетін тат.
бастапты арғы бетін тат.
Тұр жарқырап,
сайрап айтып нөмірі,
сайрап айтып нөмірі,
Естілгендей
болды бұйрық: "Иесін тап!"
болды бұйрық: "Иесін тап!"
Зерттеді олар
сол орынды, сол маңды,
сол орынды, сол маңды,
Куә қылып мына
жасыл орманды.
жасыл орманды.
Значок табылған
шөп астында
шөп астында
Иесі де
жатқандығын аңғарды.
жатқандығын аңғарды.
Туған дала жібек
шөппен ораған,
шөппен ораған,
Үстен орман
қарауылдап қараған.
қарауылдап қараған.
Кім болды екен,
кім болды екен сонау ер,
кім болды екен сонау ер,
Кім болды екен,
о дариға, сол адам?
о дариға, сол адам?
Қалды балта,
қалды ағаш кесілген,
қалды ағаш кесілген,
Бірде жиып,
бірде ажырап есінен.
бірде ажырап есінен.
Екі жігіт тұра
ұмтылды селоға,
ұмтылды селоға,
Мынау тосын істі
бастан кешірген.
бастан кешірген.
Білді ме олар
тірілткенін бір ерді
тірілткенін бір ерді
Келді-дағы, елге
жар сап жіберді.
жар сап жіберді.
Қолдан қолға
кешті жалау кішкене,
кешті жалау кішкене,
Тасытқандай әр
көңілге жігерді.
көңілге жігерді.
Ұстады жұрт,
мәпеледі құр қалмай,
мәпеледі құр қалмай,
Мұнда ғажап
ашылмаған сыр бардай.
ашылмаған сыр бардай.
Бейне мейрам
күндеріндей кәдімгі
күндеріндей кәдімгі
Болды бәрі ту
көтеріп тұрғандай.
көтеріп тұрғандай.
Кетті сол ту
биіктен соң биікке,
биіктен соң биікке,
Қарады жұрт
құрметтеп те, сүйіп те.
құрметтеп те, сүйіп те.
Кейбір көздің
құлап түсіп моншағы,
құлап түсіп моншағы,
Ауыр оймен алды
қабақ түйіп те.
қабақ түйіп те.
Осынау ел тұрды
бір сәт тым-тырыс,
бір сәт тым-тырыс,
Шығармастан,
ішке бүгіп үн-дыбыс.
ішке бүгіп үн-дыбыс.
Алды басып
құдіретті тыныштық,
құдіретті тыныштық,
Артынан бір
болатындай бұлқыныс.
болатындай бұлқыныс.
Құрмет еді,
қадір еді бұл тұтқан,
қадір еді бұл тұтқан,
Сөз айтқызбай
түгел құлап, жұрт ұққан.
түгел құлап, жұрт ұққан.
Кім еді ол, кім
де болса ер еді,
де болса ер еді,
Ел көңлінің
төбесінен бір шыққан!
төбесінен бір шыққан!
Бас киімдер енді
ғана киілді,
ғана киілді,
Тағы, тағы, тағы
да жұрт жиылды...
да жұрт жиылды...
Ел ішіне бір
қадірмен келгендей,
қадірмен келгендей,
Кетті хабар
кезіп шалғай қиырды...
кезіп шалғай қиырды...
Елеңдейді,
елегзиді жұрт мынау,
елегзиді жұрт мынау,
Бәрі осында
бурыл сақал, мұрт қырау.
бурыл сақал, мұрт қырау.
Тұрды айналып
төбесінде елімнің
төбесінде елімнің
- Тез біл -
деген, бұл кім? - деген бір сұрау.
деген, бұл кім? - деген бір сұрау.
Алғы топтың
ішінде анау шалдың да
ішінде анау шалдың да
Көзінде жас, не
жұмбақ сыр бар мұнда:
жұмбақ сыр бар мұнда:
"Іздеп
едім, іздеп едім?" дей берді,
едім, іздеп едім?" дей берді,
Кінәлідей бір
мықтының алдында.
мықтының алдында.
Жалт қарады
үнсіз тұрған жұрт оған,
үнсіз тұрған жұрт оған,
Шал жоқ бұл сәт
ол назарды байқаған.
ол назарды байқаған.
Көз жұмулы...
бір оқиға тізбегін
бір оқиға тізбегін
Көңілінде көріп
шықты қайтадан...
шықты қайтадан...
IV
Село жым-жырт.
Аспан алыс. Жау жақын.
Аспан алыс. Жау жақын.
Мазасыз түн.
Ортасынан ауған түн.
Ортасынан ауған түн.
Үңірейген үрейлі
бір тыныштық,
бір тыныштық,
Білгізбеген,
сездірмеген алды-артын.
сездірмеген алды-артын.
Өтті күндер,
өтті түндер бейне зіл,
өтті түндер бейне зіл,
Ажалменен
арпалыстық беймезгіл.
арпалыстық беймезгіл.
Әрбір минут
ерлік тосып, тұрды өтпей,
ерлік тосып, тұрды өтпей,
Ондай күннен тез
өтеді кейде жыл.
өтеді кейде жыл.
Батальон,
батальон, шаршадың,
батальон, шаршадың,
Сен айқасып
жаттың мұнда қанша күн!
жаттың мұнда қанша күн!
Мандайыңның ысын
сүртіп, бір сағат
сүртіп, бір сағат
Мызғып алар
тыныштықты аңсадың!
тыныштықты аңсадың!
Байқашы өзің,
жағдайыңмен таныс сәл,
жағдайыңмен таныс сәл,
Сен азайдың,
көбейді кек, намыс, ар.
көбейді кек, намыс, ар.
Бір-ақ уыс,
бір-ақ уыс болатсың,
бір-ақ уыс болатсың,
Отыз солдат,
командир мен комиссар.
командир мен комиссар.
Келе жатыр
әшкередей таң атып,
әшкередей таң атып,
Бұл селоның
бетін жауға қаратып.
бетін жауға қаратып.
Алқына кеп,
"аһ" деді бір гаубица,
"аһ" деді бір гаубица,
Сол соғысты алды
шапшаң оятып.
шапшаң оятып.
Әне келді...
Мотоцикл дүр етті,
Мотоцикл дүр етті,
Қаптады жау...
қардай оқты үдетті.
қардай оқты үдетті.
Бір мезгілде
тоқтату ма ойы оның
тоқтату ма ойы оның
Отпен орап отыз
екі жүректі?
екі жүректі?
- Баста, ерлер!
- деді сонда командир. -
- деді сонда командир. -
Ерлік ортақ,
елің үшін ажал бір!
елің үшін ажал бір!
Біз ақтадық,
ақтаймыз біз борышты,
ақтаймыз біз борышты,
Қапта жауым,
тастан туған тажал тіл! -
тастан туған тажал тіл! -
Деді де ол,
алдыңғы бір шоғырға
алдыңғы бір шоғырға
Қалды сілтеп
гранатын. - Шомыл да
гранатын. - Шомыл да
Жат жалынға,
иттер өңшең! - Қап, әттең,
иттер өңшең! - Қап, әттең,
Жорғалап қан
жүре берді жонында!
жүре берді жонында!
Туған жердің
топырағына бет басып,
топырағына бет басып,
Ол келместің
сапарына кетті асып.
сапарына кетті асып.
Команданы алды
қолға комиссар, -
қолға комиссар, -
- Батальон! Атыс
салып, сыртқа шық!
салып, сыртқа шық!
Шеп, бұзылма! Шегініңдер
орманға!
орманға!
Қатар атыс, тағы
шегін, соң қалма!
шегін, соң қалма!
...Жау - бір
тасқын, тойтарумен толқынын
тасқын, тойтарумен толқынын
Кірді орманға
күн сәске түс болғанда.
күн сәске түс болғанда.
Қалған бесеу...
Оның бірі жаралы,
Оның бірі жаралы,
Азға ұмтылып,
ашылды жау араны.
ашылды жау араны.
Батальон,
батальон... бес адам,
батальон... бес адам,
Батальон әлі
атысып барады.
атысып барады.
Орман, орман,
туған жердің орманы
туған жердің орманы
Болды олардың ең
ақырғы қорғаны.
ақырғы қорғаны.
Осыншама оқ
жаудырды, бітпеді,
жаудырды, бітпеді,
Қырсықты жау,
ала алмады, болмады...
ала алмады, болмады...
Жаңғырады,
қаңғырады мың сан оқ,
қаңғырады мың сан оқ,
Жау ентігіп, әлгі
орынға барса - жоқ.
орынға барса - жоқ.
Қайран біздің
қасиетті, туған жер,
қасиетті, туған жер,
Қорғайсың-ау
қолдан келсе, сонша көп!
қолдан келсе, сонша көп!
...Екеу өлді...
қалды екеу жаралы...
қалды екеу жаралы...
Онан сайын
ашылды жау араны.
ашылды жау араны.
Батальон...
батальон - бір адам,
батальон - бір адам,
Батальон әлі
атысып барады...
атысып барады...
...Туған жердің
аспанынан көз алмай,
аспанынан көз алмай,
Сөйлеп тынып,
айтылмаған сөз қалмай.
айтылмаған сөз қалмай.
Ойға батқан,
тыныс тапқан кісідей,
тыныс тапқан кісідей,
Бір жауынгер
жатыр ұзақ қозғалмай.
жатыр ұзақ қозғалмай.
Маңдайыңда,
кескінінде дөңгелек,
кескінінде дөңгелек,
Ойнайды ылғи күн
сәулесі еркелеп.
сәулесі еркелеп.
Шаштарына жасыл
шөптер жабысып,
шөптер жабысып,
Сүйеді оны,
аймалайды жел де кеп.
аймалайды жел де кеп.
Қатты шаршап, қалжырап
кеп жығылған,
кеп жығылған,
Әлі жатыр,
қайтар емес тынымнан.
қайтар емес тынымнан.
Қара кірпік
айрылмастай айқасып,
айрылмастай айқасып,
Қара көзі қалт
етпестен жұмылған.
етпестен жұмылған.
Өтті жылдар,
өтті күндер, өтті айлар,
өтті күндер, өтті айлар,
Сол баяғы көкте
күн бар, көкте ай бар.
күн бар, көкте ай бар.
Сол баяғы ойшыл
қара орман бар,
қара орман бар,
Әлі ұйқыда,
оянбайды комиссар...
оянбайды комиссар...
Бірте-бірте
кішірейіп, азайып,
кішірейіп, азайып,
Бойындағы жүктен
ада, тазарып.
ада, тазарып.
Туған жердің
топырағына сіңді ол,
топырағына сіңді ол,
Артта жылдың
қысы қалып, жаз қалып.
қысы қалып, жаз қалып.
Артта қайран, құтқарылған
ел қалып,
ел қалып,
Туған дала,
қоңыр салқын бел қалып,
қоңыр салқын бел қалып,
Жас сәбиін, жаңа
ұрпағын жан жарын
ұрпағын жан жарын
Бәлкім, аңсап
көз алдына келді алып.
көз алдына келді алып.
Сөйлесті ме
сонда олармен соңғы рет,
сонда олармен соңғы рет,
Тек еріні
қалыпты ашық үлбіреп.
қалыпты ашық үлбіреп.
Көтеріпті
биігірек кеудесін
биігірек кеудесін
Ақтық рет қатты
соққан сол жүрек.
соққан сол жүрек.
Сол күнде де
соңғы сәтте қалтырап,
соңғы сәтте қалтырап,
Қалды ма екен
сонау сары жапырақ.
сонау сары жапырақ.
Туған елдің
жығылмайтын жалауы
жығылмайтын жалауы
Омырауда жата
берді жарқырап.
берді жарқырап.
V
...Шал кеңесі жұрт
ынтасын суырды,
ынтасын суырды,
Жиналыста
салтанат бар бүгінгі.
салтанат бар бүгінгі.
Шал сөйлеп тұр,
еске алып тұр өткенін,
еске алып тұр өткенін,
Тағы, тағы соған
құлақ түрілді.
құлақ түрілді.
- Сол бір түнде
қатты ұйқтадым неге мен,
қатты ұйқтадым неге мен,
Әлі өкінем,
бейбақ едім не деген.
бейбақ едім не деген.
Шошып тұрсам, қасымда
жоқ зым-зия
жоқ зым-зия
Қойнымдағы
жатқан жалғыз немерем!
жатқан жалғыз немерем!
Көше у-шу,
шығыста тұр қызыл күн,
шығыста тұр қызыл күн,
Ішім құйын, бұлтты
аспандай бұзылдым.
аспандай бұзылдым.
Шаң мен түтін,
көктің жүзі қара ала,
көктің жүзі қара ала,
Шырлап қайда
кеттің ұшып қызығым? -
кеттің ұшып қызығым? -
Дедім дағы тұра ұмтылып,
жүгірдім,
жүгірдім,
Әл азайып,
әлденеше сүріндім.
әлденеше сүріндім.
Әзер жетіп шет
жағына селоның,
жағына селоның,
Сәл ес жиып,
орман жаққа үңілдім.
орман жаққа үңілдім.
О, ғаламат,
кетті денем түршігіп,
кетті денем түршігіп,
Өрт-топанға
бірде батып, бір шығып,
бірде батып, бір шығып,
Басы жалын, аяғы
шоқ ажалмен
шоқ ажалмен
Арпалысып бара
жатты тіршілік.
жатты тіршілік.
Батальон,
қорғанышым, талай күн,
қорғанышым, талай күн,
Айқасына ақтық
рет қараймын.
рет қараймын.
Шығып алып сорлы
село шетіне
село шетіне
Деп пе едім мен
тынысыңды санаймын.
тынысыңды санаймын.
Сол баяғы
екпінің де соғысың,
екпінің де соғысың,
Сен бе ерліктің
әлсіретер соңғысын!
әлсіретер соңғысын!
Білер ме еді,
білер ме еді Россия
білер ме еді Россия
Іздеп келіп
сүйер еді-ау сол үшін.
сүйер еді-ау сол үшін.
Командир жоқ,
комиссарды таныдым,
комиссарды таныдым,
Жарқ ете қап өзіндей-ақ
жалынның.
жалынның.
Қол сермеді,
ұшып келіп от үсті
ұшып келіп от үсті
Ортасына бергі
мынау қалыңның.
мынау қалыңның.
Орман шаң-шұң,
көк жаңғырды жеті қат,
көк жаңғырды жеті қат,
Арт жағында
алау-жалау өрті қап.
алау-жалау өрті қап.
Қалың орман
қабырғасын қақ жарып,
қабырғасын қақ жарып,
Ұмар-жұмар кірді
барып екі жақ...
барып екі жақ...
"Немерең де
кетті бірге!" - деген бір
кетті бірге!" - деген бір
Құлағыма
шалынғандай сәл күбір,
шалынғандай сәл күбір,
Ұмтыла кеп,
аттай беріп, құладым,
аттай беріп, құладым,
Болды сонда
таусылғандай бар ғұмыр.
таусылғандай бар ғұмыр.
Содан қайтып мен
есімді білмедім...
есімді білмедім...
Зор табағы
төңкеріліп дүниенің.
төңкеріліп дүниенің.
Кетті
үстімнен... Миым айтты "біттің!" деп,
үстімнен... Миым айтты "біттің!" деп,
О, кұдірет,
көзімді ашсам - үйдемін!
көзімді ашсам - үйдемін!
Жаттым содан
өмір-өлім алмасып,
өмір-өлім алмасып,
Түс аяғы
сандырақпен жалғасып.
сандырақпен жалғасып.
Жан-жағымда
толған елес-мың сурет,
толған елес-мың сурет,
Тірлігімді
танымадым дәл басып.
танымадым дәл басып.
Шыңғырамын, жан
даусым сол ма еді,
даусым сол ма еді,
Тағы, тағы
көзімде елес көлбеді.
көзімде елес көлбеді.
Бір жағымда шақырды
өмір: кел! - деді,
өмір: кел! - деді,
Бір жағымда қырсық
жауым өл! - деді.
жауым өл! - деді.
Өшем десе
өмір-шырақ жанып сәл,
өмір-шырақ жанып сәл,
Уа, құдірет,
өшірмейтін не күш бар? -
өшірмейтін не күш бар? -
Дегенімше
қасымнан кеп шығады
қасымнан кеп шығады
Немерем мен әлгі
сабаз комиссар.
сабаз комиссар.
Мен солайша
өз-өзіме келгенше,
өз-өзіме келгенше,
Өтті арада қанша
мерзім, күн неше.
мерзім, күн неше.
Біле алмадым,
білуге хал жетпеді!
білуге хал жетпеді!
Ашылды ғой құлақ
пенен тіл кеше! -
пенен тіл кеше! -
Деді дағы, қалды
біраз шал үнсіз,
біраз шал үнсіз,
Көзінен жас тама
берді дамылсыз.
берді дамылсыз.
Сол жас болып
сарқылғалы жатқандай
сарқылғалы жатқандай
Ұзақ жылдар
жайлап келген жанын сыз.
жайлап келген жанын сыз.
- Көп іздедім.
Көп іздедім содан мен,
Көп іздедім содан мен,
Сырластым да,
сөйлестім де орманмен.
сөйлестім де орманмен.
Осында деп айтып
еді ол маған,
еді ол маған,
Табар менде қалып
еді қай дәрмен?!
еді қай дәрмен?!
Оқасы жоқ,
табылды ғой... табылды,
табылды ғой... табылды,
Табар Отан дәл
осындай сан ұлды.
осындай сан ұлды.
Жақсы болды-ау,
Россия білгені,
Россия білгені,
Мен сонымен құттықтаймын
бәріңді!
бәріңді!
Құттықтаймын
қазақ атты халықты,
қазақ атты халықты,
Ол - ана ғой.
Аналығын танытты.
Аналығын танытты.
Көңіл айтар жол
біздікі, айтыңдар,
біздікі, айтыңдар,
Айт, Отаны тапты
ұлын даңқты!
ұлын даңқты!
Деді қария.
Белгі берді тынғандай,
Белгі берді тынғандай,
Алақанда тудан
көзін тұрды алмай.
көзін тұрды алмай.
Туған Отан
алақанға көтеріп
алақанға көтеріп
Сонау ерін өзі
аялап тұрғандай...
аялап тұрғандай...
Болды сол кез.
Шал бұйрығын қабыл ап,
Шал бұйрығын қабыл ап,
Жерледі ерді
халық әкеп, арулап.
халық әкеп, арулап.
Алтын аптап атын
жазды. Биікте
жазды. Биікте
Депутаттық белгі
тұрды жалындап.
тұрды жалындап.
Гүл егілді, гүл
көктеді не түрлі,
көктеді не түрлі,
Дәл осылай орман
сыры шертілді...
сыры шертілді...
Ел көңілінде
сонау мәңгі депутат
сонау мәңгі депутат
Әлі тірі, бірге
жүрген секілді...
жүрген секілді...
Соңғы сөз
Орман, орман! Ұлы
орыстың орманы,
орыстың орманы,
Халық болып
құшақтайын, кел, қані!
құшақтайын, кел, қані!
Аяладың,
жоғалтпадың, сақтадың,
жоғалтпадың, сақтадың,
Ер даңқымен
табысты әне, ел жаны!
табысты әне, ел жаны!
Бір қаһарман,
зор қаһарман сен едің,
зор қаһарман сен едің,
Сені балғын жыр
жолыма бөледім.
жолыма бөледім.
Сен құшақтап,
қамқорыңа сен алсаң,
қамқорыңа сен алсаң,
Мен ерлердің
өлмесіне сенемін!
өлмесіне сенемін!
Сені құшсам,
орыс шалын құшқаным,
орыс шалын құшқаным,
Ол саған да, сен
де оған ұқсадың.
де оған ұқсадың.
Екеуіңнің
ажырамас, жаныңды
ажырамас, жаныңды
Мен көтеріп, мен
биікке ұстадым!
биікке ұстадым!
Орман, орман! Ұлы
орыстың орманы!
орыстың орманы!
Халық болып құшақтайын
кел, қані!
кел, қані!
Сол құшақтан
мейірбанды қазақтың
мейірбанды қазақтың
Алғысы мен арын
тапсаң болғаны!
тапсаң болғаны!
Ақпан, 1960 ж.
- 323 просмотра