Достарым, дерт суырған денем арық,
Демімді тартам
іштен әрең алып,
іштен әрең алып,
Қаңқаның қаусап
қалған арасымен
қалған арасымен
Жүректен қан
жүреді төмен ағып.
жүреді төмен ағып.
Сүйекті өрт мүжіген,
күйік шалған,
күйік шалған,
Жілікті сынып
қалған, қиып салған,
қалған, қиып салған,
Бір шебер
көлеңдейді көз алдымда
көлеңдейді көз алдымда
Тұманның арасынан
тұйықталған.
тұйықталған.
Деген сөз:
"барып қайттың, барып қайттың"
"барып қайттың, барып қайттың"
Белгідей
тағдырымды анықтайтын,
тағдырымды анықтайтын,
Шуылдап құлағымда
тұрады ылғи,
тұрады ылғи,
Меңіреу мен
емеспін оны ұқпайтын.
емеспін оны ұқпайтын.
Миым сау, ой ойлайды баяғыдай,
Көз - шылау, көрген
сурет таяды ұдай,
сурет таяды ұдай,
Қозғауға денем
күйрек, басым имек
күйрек, басым имек
Тағдырдың тастап
кеткен таяғындай.
кеткен таяғындай.
II
Жүйрік ем, өзі берген құдай қанат,
Көрмеген құлау
түгіл бір тайғанап,
түгіл бір тайғанап,
Басына той төбенің
ағып келіп,
ағып келіп,
Кетуші ем
абыройды тудай қадап.
абыройды тудай қадап.
Сағынып сан жарысты алаңдаушы ем,
Дүбірден денем
қызып қала алмаушы ем,
қызып қала алмаушы ем,
Ұршықтай
дөңгеленіп жөнелгенде,
дөңгеленіп жөнелгенде,
Даланың ой-шұқырын
қаранбаушы ем.
қаранбаушы ем.
Жер билеп, көз алдымда көк теңселіп,
Сағымды көсілуші
ем көктей сөгіп,
ем көктей сөгіп,
Қашанда бәйге болса, "менікі" деп,
Қапысыз
өзіме-өзім кеткен сеніп.
өзіме-өзім кеткен сеніп.
"Көз бар-ау, көз тиеді-ау" деген ойдан
Аулақпын, сақ
болудан көңіл бейғам,
болудан көңіл бейғам,
Отырмын енді еске
алып соның бәрін,
алып соның бәрін,
О, тоба, дерің
бар ма пәле қайдан!
бар ма пәле қайдан!
III
Сондай бір жарыс
па еді, жоқ есімде,
па еді, жоқ есімде,
Майданның шыға
келіп төбесіне,
келіп төбесіне,
От көрдім ар
жағында маздап тұрған,
жағында маздап тұрған,
Әлде бұл қан
қырсықтың елесі ме?
қырсықтың елесі ме?
От емес, өрт екен
бір қалың шұбақ
бір қалың шұбақ
Қалмайтын
қарығанда, жаның шыдап,
қарығанда, жаның шыдап,
Екпінмен келген
бойы қойып кеттім,
бойы қойып кеттім,
Қойсын ба тұрған
дене жану сұрап?
дене жану сұрап?
Теріден түктің бәрі түсті күйреп,
Сүйекті жалын
қауып, ыстық илеп,
қауып, ыстық илеп,
Жығылдым, жындар
күлді сақылықтап,
күлді сақылықтап,
Үстінде пері
ойнақтап, мыстан билеп.
ойнақтап, мыстан билеп.
Маңайда жоқ еді ешкім жан дегеннен,
Және жоқ бұл сұмдықты
көрген елден,
көрген елден,
Ажалдың оңаша оғы
осы екен ғой
осы екен ғой
Сығалап көзден
аққан көлденеңнен.
аққан көлденеңнен.
IV
Содан соң қаңғыр-күңгір, салдыр-гүлдір,
Асылған артым тұман,
алдым бұлдыр,
алдым бұлдыр,
Қақпасын басқа
дүние ашсам керек,
дүние ашсам керек,
Бір уыс
тіршіліктен қалған тұлдыр.
тіршіліктен қалған тұлдыр.
Қапыда үлгірмедім "қош" деуге де,
Бірдеме
үзілгендей бос кеудеде,
үзілгендей бос кеудеде,
Бір айқай сол
кеудеден шықты ма әлде,
кеудеден шықты ма әлде,
Соңғы бір
қоңырауындай көшкен кеме?
қоңырауындай көшкен кеме?
Ал, кәне, есің қалса, аңғарып ал!
Ашылды алтын сарай - алды бір зал,
Арбады, қызықтырды жиһазымен,
Төбеде қызыл-жасыл шамдары бар.
Солардың дәл
астында сылаң қаққан
астында сылаң қаққан
Сұлулар бөкселерін бұраңдатқан.
Шу етіп мені
көріп жетіп келді,
көріп жетіп келді,
Бу атқан
денесінен кіл ант атқан.
денесінен кіл ант атқан.
V
Қасыма жете беріп, тұра қашты.
Көргендей жанып
тұрған бір ағашты,
тұрған бір ағашты,
Шашырап қызыл
шоғы маңайыма
шоғы маңайыма
Қуырып жіберді ме
қолаң шашты?
қолаң шашты?
Мені бір адам емес, пәле көріп,
Жоғалды әлдеқайда
дөңгеленіп,
дөңгеленіп,
Кең сарай сатыр-сұтыр
құлап түсті
құлап түсті
Ар жақтан дала
ашылды сәулеленіп.
ашылды сәулеленіп.
Кісінеп бір қызыл ат келді жетіп,
Танауын қос
шелектей желбіретіп,
шелектей желбіретіп,
Алтын ер, күміс
жүген күбірлеген
жүген күбірлеген
Төгілген
құйрық-жалы жерге жетіп.
құйрық-жалы жерге жетіп.
Сол сәтте үзеңгіге салдым аяқ,
Қарғыдым ат
үстіне қарғудай-ақ,
үстіне қарғудай-ақ,
Құйғытып кете
бардым көкжиекке
бардым көкжиекке
Қалам ба бұл
шабыстан жанымды аяп.
шабыстан жанымды аяп.
VI
Бұл шабыс
қандай шабыс, мән бермедім,
қандай шабыс, мән бермедім,
Талай бір ойға
түстім, қырға өрледім,
түстім, қырға өрледім,
Ақ боз ат
айнымайды бір бағыттан,
айнымайды бір бағыттан,
Бетке алып жүйтки
берді күн белдеуін.
берді күн белдеуін.
Ат емес, менің
өзім зырлап ұшқан,
өзім зырлап ұшқан,
Іздедім осыншама
кімді алыстан,
кімді алыстан,
Іздедім осыншама
нендей мекен?
нендей мекен?
Ал сонда "тоқта!" деген бір дауыстан.
Қалт тұрып қалған екем, ат мызғымай,
Жануар болған
екен қып-қызыл май,
екен қып-қызыл май,
Ер тоқым күйіп кеткен ыстығымнан,
Әлі де басылмаған от қызуды-ай!
Кеудемді әлгі
шабыс әлдилеген
шабыс әлдилеген
Басылдым, кезім екен ол білмеген.
Қасымда әйелім
түр: - "Анау жаққа
түр: - "Анау жаққа
Бармашы,
бармашы",- деп зар илеген.
бармашы",- деп зар илеген.
VII
Ия, анау ашық алаң атырабы,
Дауыстап атымды
атап шақырады,
атап шақырады,
Бір мола қыр
үстінде қылаңдайды,
үстінде қылаңдайды,
Кеппеген жаңа
қазған топырағы.
қазған топырағы.
Жаңағы ат соған қарай алып қашқан,
Үстіне келіп
қаппын мен ұқпастан,
қаппын мен ұқпастан,
Жетектеп мені әкетті
қайран жарым,
қайран жарым,
Баяғы күндерімдей
қол ұстасқан.
қол ұстасқан.
Жаяулап кері қайттық, денем аман,
Қызыл ат үстен
тоқым, ерін алған,
тоқым, ерін алған,
Кісінеп, әлдеқайда
болды ғайып,
болды ғайып,
"Берді ғой құдай
қайтып сені маған!"
қайтып сені маған!"
Деген сөз құлағыма
естілді анық,
естілді анық,
Ояндым кезінде
алау кештің жарық.
алау кештің жарық.
Қанша күн, қанша
сағат ойымда жоқ,
сағат ойымда жоқ,
Соншама жатсам
керек есім танып.
керек есім танып.
VIII
Шынымен ояумын ба, білмен бірақ,
Көңілім түске
жақын - енген жырақ,
жақын - енген жырақ,
Айқасқан
кірпіктердің арасынан
кірпіктердің арасынан
Жіңішке жіптей сәуле
тұр қалтырап.
тұр қалтырап.
Құлағым
шалғышының қайрағындай
шалғышының қайрағындай
Шыңылдап,
тірлігімнің айғағындай,
тірлігімнің айғағындай,
Естимін енді бір
сәт дауыстарды
сәт дауыстарды
Шалғайда анам
даусын шалғанымдай.
даусын шалғанымдай.
Кіргендей бір топ
адам баса-көктеп:
адам баса-көктеп:
"Түскені бұл
кісінің қашан еді?" деп,
кісінің қашан еді?" деп,
Сұраған біреу
сөзін естіп калып,
сөзін естіп калып,
Зорланып кірпігімді ашам ептеп.
Самсаған еркек, әйел ақ киімді
Жатырқап қарасып
тұр жат күйімді,
тұр жат күйімді,
Аласа қара жігіт
баяндайды,
баяндайды,
Қалдырмай
тарихымды, тамтығымды.
тарихымды, тамтығымды.
IX
"Қалмаған бастан басқа күймеген жер,
Ал қызыл тас
үстімен сүйрегенде,
үстімен сүйрегенде,
Қол шыққан құлағанда,
жамбас сынған
жамбас сынған
- Дегендей пәле,
қырсық үймелеңдер.
қырсық үймелеңдер.
Алдымен күйік жаман, соны емдейміз,
Үмітпен емдегенге көнер - дейміз.
Жүрегі аман екен
бір жақсысы,
бір жақсысы,
Сынықты содан
кейін шегендейміз.
кейін шегендейміз.
Тоқтамай әлгі
қара зырлатады,
қара зырлатады,
Ешкім жоқ, өзі
ғана тіл қатады.
ғана тіл қатады.
- "Жақында
бізге келген жаңа дәрі
бізге келген жаңа дәрі
Дененің барлық
суын құрғатады".
суын құрғатады".
Ол судың суырылған орнына біз
Иықтың тамырынан нәр құямыз.
Үш қабат қою-сұйық
дәрі жағып,
дәрі жағып,
Қауыпты күйік
бетін тайдырамыз."
бетін тайдырамыз."
X
Жымиды ішіндегі аққұбасы,
Шамасы осы келген
топтың басы,
топтың басы,
Сөз айтып
ақылдасқан, мақұлдасқан
ақылдасқан, мақұлдасқан
Жөнелді
жағдайымның көп куәсі.
жағдайымның көп куәсі.
Біреуі қалып қойды ақ халаттың,
Манадан оны бірақ байқамаппын.
Қарасам, о,
ғажайып, өз әйелім,
ғажайып, өз әйелім,
Қалмайды-ау
аңқаулығың, қайран ақын!
аңқаулығың, қайран ақын!
"-
Айналдым,- дейді,- жаным, бұл күніңнен,
Айналдым,- дейді,- жаным, бұл күніңнен,
Дүниеден кетіп
барып, бір тірілген,
барып, бір тірілген,
Шырағың қайта жанды, шыда, шыда!
Тамшылап ыстық
жасы кірпігінен.
жасы кірпігінен.
Отырды маңдайымды
сүйеп жұмсақ,
сүйеп жұмсақ,
Тағы да есім ауып
кетті бұл шақ,
кетті бұл шақ,
Тағы да өрт
өлкеге сапар шектім,
өлкеге сапар шектім,
Баяғы сән сарайды
бетіме ұстап.
бетіме ұстап.
XI
Белгілі сайтан көпір, жын сатысы,
Өрлеймін, жоқ бұл
жолы бір қатысы.
жолы бір қатысы.
Сол жақта екі
түндей жүріп қаппын,
түндей жүріп қаппын,
Адамның неткен ұзақ
мұнша түсі?!
мұнша түсі?!
Доктордың манағы айтқан басталды емі,
Дүниенің төңкеріліп
аспан-көгі
аспан-көгі
Кеткендей болады
екен дәрісінен,
екен дәрісінен,
Олай деп
ескертпеген бастан мені,
ескертпеген бастан мені,
Ысқырған айдаһар ма, алдаспан ба,
Дерсің бір,
денеме кеп жармасқанда,
денеме кеп жармасқанда,
Көп уақыт, жерге
түспей жаңғырығып
түспей жаңғырығып
Ышқынған ащы
айқайым қалды аспанда.
айқайым қалды аспанда.
Шырылдап қайран
жаным бала құстай,
жаным бала құстай,
"Тоқта!"
деп, байғұс жүрек қалады ұстай.
деп, байғұс жүрек қалады ұстай.
Сау етіп келген
дәрігер тобы
дәрігер тобы
Көрінді күнде
маған жан алғыштай!
маған жан алғыштай!
XII
Дозақтың басқышынан мен құларда,
Аярсып, аяғансып
келіп алға
келіп алға
Көріп ем бір сұмпайды
көзі қызыл:
көзі қызыл:
"Ақыным, ал
жолыңнан енді қалма!"
жолыңнан енді қалма!"
Деген ол, сөзін ұғып
жатқаным жоқ,
жатқаным жоқ,
Көзінің сұғыменен атқанын оқ.
Жатырмын жаңа
біліп, ойша ақтарып,
біліп, ойша ақтарып,
Дүниенің адам
ашпас қатпары кеп.
ашпас қатпары кеп.
Оллаһи, тиген көзі соның маған,
Ешбір жау
босағамды торымаған.
босағамды торымаған.
Ақ көйлек адам
едім, жұртқа сенгіш
едім, жұртқа сенгіш
Еш сөзді жаманатқа
жорымаған.
жорымаған.
Ешкімге болған емес өш ниетім,
Көбінің өз
мінезін кештім еркін,
мінезін кештім еркін,
Біреулер түк
жазығың болмаса да
жазығың болмаса да
Бар екен
тірлігіңді көпсінетін...
тірлігіңді көпсінетін...
ХІІІ
Әлі де күн - қорқыныш, түн -үреймен
Уақыт сүйретілген, сүмірейген.
Бірақ та жоқ
кызыл ат, жоқ қызыл көз,
кызыл ат, жоқ қызыл көз,
Жоқ мола мені
күтіп үңірейген.
күтіп үңірейген.
Жатырмын тіршіліктің нақ қасында,
Тозақтың енді
бармай қақпасына,
бармай қақпасына,
Түскенде
сыпырылып қолда қалған,
сыпырылып қолда қалған,
Қараймын қызыл
аттың ноқтасына.
аттың ноқтасына.
Қараймын жар жүзіне жадау тартқан,
Бұл күндер маңдай
шашын сол ағартқан,
шашын сол ағартқан,
Үстімнен
күндіз-түні төніп байғұс,
күндіз-түні төніп байғұс,
Үмітпен күндер
өткен, таңдар атқан.
өткен, таңдар атқан.
Ойымда дәрігердің жанталасы.
Ол емес - бес бересі, алты аласы.
Көңілін құлатты
ма құдай маған
ма құдай маған
Сіңбестен ішкен
сусын, татқан асы.
сусын, татқан асы.
XIV
Шабыт пен бар өнерін салып бақты,
Жақсыны көңіл
танып, жан ұқпақты,
танып, жан ұқпақты,
Жағдайым оңып
онша жатпаса да,
онша жатпаса да,
Азамат оң сөзінен
жалықпапты.
жалықпапты.
Түсімде, естен
танған кездерімде,
танған кездерімде,
Көп көрдім
аруақтардың өздерін де,
аруақтардың өздерін де,
Ағалар,
замандастар, інілерім,
замандастар, інілерім,
Баяғы жылы шуақ
көздерінде.
көздерінде.
Білдірмей бұл
дүниеден өткендерін,
дүниеден өткендерін,
Білдірмей көп
арманды кеткендерін,
арманды кеткендерін,
Бәрінен ықыласы
көрінді артық
көрінді артық
Бұл күнде тірі
жүрген көп пенденің.
жүрген көп пенденің.
Деймін мен
әйеліме: "Дәм әзірле,
әйеліме: "Дәм әзірле,
Көп болды қол
тимеді бір мәзірге!"
тимеді бір мәзірге!"
Дәмге олар
қарамады, үндемеді,
қарамады, үндемеді,
Деді ме: "Тұра
тұршы сен әзірге!"
тұршы сен әзірге!"
XV
Ал өңде
ести сала оқиганы,
ести сала оқиганы,
"Ажалда, тұтқында"
деп ақын жаны,
деп ақын жаны,
Адамдар
үздік-создық шұбырды-ай кеп,
үздік-создық шұбырды-ай кеп,
Секілді жел
теңізді сапырғаны.
теңізді сапырғаны.
Әбекең, Мұқаң, Дихаң, Хамаң, Сырбай,
Әрқайсысы аскар
таудың панасындай,
таудың панасындай,
Қалмады академик,
профессор,
профессор,
Қазақтың
көңілдері даласындай.
көңілдері даласындай.
Замандас, жасы кіші бауырларым,
Бірге өсіп, бір
жасаған кауымдарым,
жасаған кауымдарым,
Соларға ішім риза
елжірейді,
елжірейді,
Қадірді біле
берген сауыңда кім?
берген сауыңда кім?
Пендемін, қай жақынды іздедім мен,
Шығар деп
естімеген, дүзде жүрген.
естімеген, дүзде жүрген.
Жандардың бар
екені есімде жоқ
екені есімде жоқ
Қашанда шөп
шықпайтын іздерінен...
шықпайтын іздерінен...
XVI
Солайша кетті қырсық өз басымнан,
Аз күнде көп
қорқытқан "олжасымен".
қорқытқан "олжасымен".
Қалдым мен
аман-есен, ел тілегі,
аман-есен, ел тілегі,
Жар және
балалардың көз жасымен.
балалардың көз жасымен.
Біледі мұның бәрін
бастан кешкен,
бастан кешкен,
"Мынау тау,
мынау заңғар аспан дескен"
мынау заңғар аспан дескен"
Уақытша "әулиелер"
ақ ордасы
ақ ордасы
Болады бір-ақ сәтте
астан-кестен.
астан-кестен.
Білсең де дүниенің бір мінезін,
Күндейді ең
арғысы күнді көзің.
арғысы күнді көзің.
Мысалы, сол
ғылымды, тағылымды,
ғылымды, тағылымды,
Әреңдеп,
"өле жаздап", білдім өзім.
"өле жаздап", білдім өзім.
Бұл күнде заман -
жұмбақ, күн - уайым.
жұмбақ, күн - уайым.
Білмейсің
тағдырыңа кім құдайын,
тағдырыңа кім құдайын,
Бір кезде
шаңырағыңа тіреу болған
шаңырағыңа тіреу болған
Күйреді тау
бәйтерек, сынды қайың.
бәйтерек, сынды қайың.
XVII
Достарым, мен бір сүлде - ақсақ, арық,
Шығыпты шағын
күнде шаш ағарып,
күнде шаш ағарып,
Сондағы айырбасқа
алған дәулет
алған дәулет
Тағы да бауыр
бүтін, бас амандық.
бүтін, бас амандық.
Жазғырып, жазған
деме мұның несін,
деме мұның несін,
Сен ертең
кешеріңді, бүгін кештім,
кешеріңді, бүгін кештім,
Сол ғана
айырмасы,- Жалған пікір
айырмасы,- Жалған пікір
Дегенің -
естімесін мұнымды ешкім.
естімесін мұнымды ешкім.
Үйір ғой
көлеңкеден шуаққа жұрт,
көлеңкеден шуаққа жұрт,
Бір күні қайрат
қайтып, қуат қажып,
қайтып, қуат қажып,
Шаң жұқпас
шашасына сан тұлпардың
шашасына сан тұлпардың
Бәрінің жығылары
- бір-ақ қазық.
- бір-ақ қазық.
Бұл да бір кезім
болсын ой ағытқан,
болсын ой ағытқан,
Тағы да келеді,
әне, ағарып таң,
әне, ағарып таң,
Тағы да келеді, әне,
ақ боз атым,
ақ боз атым,
Алдымнан мені
қимай орағытқан.
қимай орағытқан.
Караша, 1990
- 160 просмотров