Жөнелді сол
бетімен ол ұзаққа,-
бетімен ол ұзаққа,-
Қыпшаққа, арғын,
үйсін елі жаққа.
үйсін елі жаққа.
Бихабар бес жыл
өтті;
өтті;
Жиделіде
Шығарды
оңбағандар оны жоққа:
оңбағандар оны жоққа:
Азғырда
аңыз-өсек балалады,
аңыз-өсек балалады,
(Ауызға кімің
қақпақ бола алады):
қақпақ бола алады):
Ол бірде құла
түзде сауысқан мен
түзде сауысқан мен
Берінің азығына
баланады.
баланады.
Біреулер оны
қайта тірілткенде,
қайта тірілткенде,
Шығарды құл екен
деп түрікпенде.
деп түрікпенде.
Тағы бір
айтылуда: «қобызшыдан
айтылуда: «қобызшыдан
Қыз алып, шекті
деген тұрыпты елде»,
деген тұрыпты елде»,
Ит дұшпан табады
екен жоқты, зады:
екен жоқты, зады:
Өзенге оны кейде
жұтқызады.
жұтқызады.
Ойнатып
құлағымен ақбоз атты,
құлағымен ақбоз атты,
Ұрының жетегінде
жортқызады.
жортқызады.
Өтірік бәрі
соның шуылдаған,
соның шуылдаған,
(Ызасы жаудын,
әлі суынбаған.)
әлі суынбаған.)
Ел берді бес жыл
ұдай берекелі
ұдай берекелі
Ықылас, дәм-тұзы
мен суын да оған.
мен суын да оған.
Ол өтті
дариядан, көліңнен де
дариядан, көліңнен де
(Арқада
мөлдіреген жөлің кем бе).
мөлдіреген жөлің кем бе).
Басынан құм
баласы Құрманғазы
баласы Құрманғазы
Шалқыды тау,
қарағай көрінгенде.
қарағай көрінгенде.
Орманда, мөлдір
бұлақ жағасында
бұлақ жағасында
Сын, кінә
табиғатқа тағасың ба?..
табиғатқа тағасың ба?..
Қоздырып құс
базарын шешен бұлбұл
базарын шешен бұлбұл
Сайрайды таң
сәріден тағы осында.
сәріден тағы осында.
Бұлбұлды бұл
өлкеде досы қанша,-
өлкеде досы қанша,-
Қазақтың күнде
думан көші қонса:
думан көші қонса:
Күлгені,
жылағыны, туғаны - күй,
жылағыны, туғаны - күй,
Өлгені тіріледі
күй шығарса.
күй шығарса.
Аққудың
қобыздағы әні қандай!..
қобыздағы әні қандай!..
Саз бар ма бұл
ғаламда анық ондай?!
ғаламда анық ондай?!
Боздайды жер
түбінен жетім бота;
түбінен жетім бота;
Сорлы жан содан
өзін танығандай.
өзін танығандай.
Аяйсың
Маралдының «Жез киігін»
Маралдының «Жез киігін»
Өзгеден ала
қашқан өз күйігін;
қашқан өз күйігін;
Іздейсің осы
маңнан жануардың
маңнан жануардың
Басына талай
шыққан боз 'биігін.
шыққан боз 'биігін.
Елсізде екі
зарлық қосылар күн -
зарлық қосылар күн -
Сыртынан
аңдығаны өші бардың:
аңдығаны өші бардың:
Ғашықтар
зиратынан байғұс жылап,-
зиратынан байғұс жылап,-
Қобызда бәрі
қалған осылардың.
қалған осылардың.
Қазақта дала жоқ
қой қаңыраған,-
қой қаңыраған,-
Ыза-шер, бақ
дарытқан тәңір оған.
дарытқан тәңір оған.
Әзелден әр
толқыны сырға толы
толқыны сырға толы
Арқаның әні
қандай аңыраған!
қандай аңыраған!
Арқаның ас
тойынан кім қалады?..
тойынан кім қалады?..
Дабысың сонда
ғана тыңдалады.
ғана тыңдалады.
Қызбелде ақын,
әнші салысқанда
әнші салысқанда
Күнің мен өз
жайына түн қалады.
жайына түн қалады.
Шешеннің
естігенде шын атасын,
естігенде шын атасын,
Өзіңді өзің әрең
ұнатасың;
ұнатасың;
Көкшенің күн
шалмаған ақ қызы мен
шалмаған ақ қызы мен
Салына өнеріңді
сынатасың.
сынатасың.
Ал, сонау
Алатауда үйсін ақын
Алатауда үйсін ақын
Сөзі бар
қапелімде қисынатын.
қапелімде қисынатын.
Ол елде шаңқобыз
бен дауылпазға
бен дауылпазға
Өзбекше майысады
биші қатын.
биші қатын.
Бір аршын
домбырасын сабалаған
домбырасын сабалаған
Сайрамда тиіседі
саған ағаң.
саған ағаң.
Өлеңнің неше
түрлі жәкетайын
түрлі жәкетайын
Қосылып алты
келін соғады оған.
келін соғады оған.
Бір білсе «қонақ
кәде» болатынын,
кәде» болатынын,
Алмайды бұл
өлкеде дала тыным.
өлкеде дала тыным.
«Алатау» күйін
тартты Құрманғазы
тартты Құрманғазы
Асында ұлы
жүздің Дулатының.
жүздің Дулатының.
Күйің мен ала
жаздай жарысып ән
жаздай жарысып ән
Сый келді
Сиқымынан, Жанысынан!
Сиқымынан, Жанысынан!
Армансыз
шарықтады асыл өнер,
шарықтады асыл өнер,
Жаралған әз
жігіттің жаны сонан.
жігіттің жаны сонан.
Қазақтың
даласында бес жыл ұдай
даласында бес жыл ұдай
Құрманның
еркелігін кешті құдай.
еркелігін кешті құдай.
Отыр ол осы жолы
шекті келіп,
шекті келіп,
Көрінді көк
жиектен кеш бүгін ай.
жиектен кеш бүгін ай.
Батыстан баяу
самал жылымдаған,
самал жылымдаған,
Ырымшыл Құрманғазы
жылынды оған:
жылынды оған:
Жайыққа
жолаушының жолын тілеп,
жолаушының жолын тілеп,
Жұлдыз да бүгін
тегіс жымыңдаған.
тегіс жымыңдаған.
Шадыман
Құрманғазы ұғынды олай.
Құрманғазы ұғынды олай.
Өзгеден ол
бақытты бүгін қалай?-
бақытты бүгін қалай?-
«Арғынның адвакаты
ақтап алып,
ақтап алып,
Жын соққыр
Әбубәкірдің жығылғаны-ай!»
Әбубәкірдің жығылғаны-ай!»
Келеді елге
қайтып осы өлеңмен.
қайтып осы өлеңмен.
Хан-зада! Енді
қалай ол сенен кем?..
қалай ол сенен кем?..
Ол бүгін азат
болған ақ бас аға,
болған ақ бас аға,
Өнері баяғыша
өршеленген.
өршеленген.
Өзгеше құндыз
берік бұрынғыдан,
берік бұрынғыдан,
Кең шалғай ішігі
де бұлыңғырдан.
де бұлыңғырдан.
Жеккені көк
шанаға екі жирен,
шанаға екі жирен,
Жетіпті жер
түбінен бүгін Құрман.
түбінен бүгін Құрман.
Жол жүріті
түнделетіп, азандап та,
түнделетіп, азандап та,
Жетіпті жер
түбінен Қазанғапқа.
түбінен Қазанғапқа.
Қазанғап аңсаушы
еді «'бір көрсем, деп,
еді «'бір көрсем, деп,
Азап-сор,
әлдеқайдан қазам жоқта».
әлдеқайдан қазам жоқта».
- Ассалаумағаләйкүм!
- Уағаләйкүм...
- Ініңмін алдан
шығып ағалайтын.
шығып ағалайтын.
-• Қазжан-ай,
өнерліде аға бар ма?..
өнерліде аға бар ма?..
Жетпейді менің
көзім оған айқын.
көзім оған айқын.
Осылай жетім көңіл
босағанын,
босағанын,
Өзі де сезбей
қалды осы ағаның.
қалды осы ағаның.
Ай жарық; түн
ішінде келін шығып,
ішінде келін шығып,
Түбінен сәлем
етті босағаның.
етті босағаның.
Жан еді Қазанғап
та асқақ үнді;
та асқақ үнді;
Қазанғап пірім
деді басқа кімді?!
деді басқа кімді?!
Ол да бір қазан
дауыл домбырада
дауыл домбырада
Шертетін заман
салған бастағыңды.
салған бастағыңды.
Бетенге бүгін
есік ол аша ма?-
есік ол аша ма?-
Құрманды
қабылдады оңашаға.
қабылдады оңашаға.
Күйшінің қонақ
үйі күндізгідей:
үйі күндізгідей:
Қойғызды он
шырақты он ашаға.
шырақты он ашаға.
Бүгінге екеу ара
;өзі ұғардай
;өзі ұғардай
Оңаша емін-еркін
сөзі бардай.
сөзі бардай.
Батамен
бауыздалды бір жабағы -
бауыздалды бір жабағы -
Мәслихат ұзақ
таңға созылардай.
таңға созылардай.
...Шығыстың сөз
басталды Жоңғарынан,
басталды Жоңғарынан,
Қаратау, Қарлы
таудың заңғарынан,
таудың заңғарынан,
Сарнаған
сахараның сазынан да,
сахараның сазынан да,
Бұрынғы,
бүгінгінің заңдарынан.
бүгінгінің заңдарынан.
Және сөз
қасиетті ән дарыған
қасиетті ән дарыған
Ертіс пен Есіл,
Нұра аңғарынан,-
Нұра аңғарынан,-
Баршаны баяндады
Құрманғазы
Құрманғазы
Осынау сапарынан
аңғарылған.
аңғарылған.
Ақтарды неше
түрлі сыр асылын,
түрлі сыр асылын,
Алмады домбыра
да сірә тыным:
да сірә тыным:
Аңсаған бір
көруді екі машық
көруді екі машық
Кезекпен төкті
күйдің сұрапылын.
күйдің сұрапылын.
Бір сәтте Құрманғазы
- Болды,- деді,
Шыныға шайды құйды,
балды жеді,-
балды жеді,-
Жә,- деді - осы
қазақ әр тайпыда
қазақ әр тайпыда
Аталас, құда,
жиен, балдыз еді.
жиен, балдыз еді.
Көп көрдік
пақырыңды сорақының
пақырыңды сорақының
«Өзімнің
сүйегім» деп соратының;
сүйегім» деп соратының;
Қызғанып өзге
жаннан өлгенде де,
жаннан өлгенде де,
Тығады бір
төбеге соны ақырын.
төбеге соны ақырын.
Ол емес, енді
бақсақ, нәсіліміз:
бақсақ, нәсіліміз:
Ол ғана- нәмәрт
туған нас ұлыңыз.
туған нас ұлыңыз.
Осынау үлкен
елдің үнін ұқпас
елдің үнін ұқпас
Болғанбыз тосаң
құлақ асылы біз.
құлақ асылы біз.
Әулеті қазақ
жұрты Сарыарқаның.
жұрты Сарыарқаның.
Кім оның түгел
сарқып сорар қанын?..
сарқып сорар қанын?..
Ағайын алтау
емей, біреу болса,
емей, біреу болса,
Патшаң мен қанша
бүлік салар ханың.
бүлік салар ханың.
Қобызда, домбырада
- ендігі үнде
- ендігі үнде
Ұрансыз
ұйқтағаның елдігің бе?..
ұйқтағаның елдігің бе?..
Білсекші: неше
мәртә ат үстінен
мәртә ат үстінен
Алғыздық
еңіреген ерді кімге?..
еңіреген ерді кімге?..
Жә, Қазжан! Өн
бойыңда тың бар күшің.
бойыңда тың бар күшің.
Сен менің
«Сарыарқамды» тыңдармысың?..
«Сарыарқамды» тыңдармысың?..
Бір хадар ұнар
болса, үйреніп қал,
болса, үйреніп қал,
Мақтаншақ саятшы
да құндар құсын.
да құндар құсын.
Қазанғап
қадамайды сұғын босқа,
қадамайды сұғын босқа,
Күдіксіз күй
сарыны бүгін басқа.
сарыны бүгін басқа.
- Құреке! Құдай медет!.. Бастатыңыз,
Иншалла, шарам
кәне ұғынбасқа...
кәне ұғынбасқа...
- Құрманынын. бір сұс келді миығына
Қолды қол
уқалады иі қыла;
уқалады иі қыла;
Жарты кез көк
сақалын екі айырып
сақалын екі айырып
Лақтырды жар
төбедей иығына.
төбедей иығына.
Ақ басты
айнымаған дөң қыраны...
айнымаған дөң қыраны...
Селк етті;
қатты қақты
домбыраны.
домбыраны.
Күтпеген адам
дереу шошығандай
дереу шошығандай
Күй болды
құдіретті осы қандай?!
құдіретті осы қандай?!
Әлде бұл тау
тасқыны сарқырама;
тасқыны сарқырама;
Ендеше, соның
соңы сарқыла ма?..
соңы сарқыла ма?..
Ғаламат
сұрапылды бәлкім аспан,
сұрапылды бәлкім аспан,
Қайтеді,
дауылпазы шарқ ұра ма?..
дауылпазы шарқ ұра ма?..
Бітпеген жанар
тауда көз қалды ма?..
тауда көз қалды ма?..
Жоқ, әлде теңіз
тентек қозғалды ма?..
тентек қозғалды ма?..
Мүк басқан ескі
кеме мүрдем кетіп,
кеме мүрдем кетіп,
Аралдан
қарауытқан аз қалды ма?..
қарауытқан аз қалды ма?..
Жоқ, әлде байтақ
дала сілкіне ме,
дала сілкіне ме,
Жылай ма ақ
бәйбіше, сылқым ене?..
бәйбіше, сылқым ене?..
Боз орда
ақтарылып, бота боздап,
ақтарылып, бота боздап,
Аулақта
шұрқырайды жылқы неге?..
шұрқырайды жылқы неге?..
Қалың ту жер мен
көкте желбіреп те,
көкте желбіреп те,
Тас түйін тар
келді ме жең білекке?
келді ме жең білекке?
Батагөй бабаң
тұрып қол жайды ма
тұрып қол жайды ма
Оятқан ойды, қырды
зеңбірекке?..
зеңбірекке?..
Әйтеуір дүние
бір дүрлігеді.
бір дүрлігеді.
Бұл неткен
қүдіретті бірлік еді?..
қүдіретті бірлік еді?..
Долы жан сабап
барып домбыраны,
барып домбыраны,
Сағадан
саусақтарын бір бүгеді.
саусақтарын бір бүгеді.
Күшті ме
жалындаған өрт осыдан,
жалындаған өрт осыдан,
Мүхиттай бұл
сағатта ол тасыған.
сағатта ол тасыған.
Қайран ер қайта
барып шүйлігеді-ау
барып шүйлігеді-ау
Аңсаған
арманының ортасынан!
арманының ортасынан!
Дегендей: «Анық
көрер салтанатым,
көрер салтанатым,
Қайратым қалың
қолдан сол табатын,
қолдан сол табатын,
Жоғалтса екі
басты самұрық пен
басты самұрық пен
Хан тақсыр,
патша құдай, сұлтан атын!
патша құдай, сұлтан атын!
Шалқиды көшікен
елдің қиялдасы,
елдің қиялдасы,
Сор-азап соңғы
туған күй атасы,
туған күй атасы,
Түп-түгел көз
алдыңда қозғалады
алдыңда қозғалады
Өлкенің өзен,
тауы, қия тасы.
тауы, қия тасы.
Бар екен
өзі-дағы ойлағандай,
өзі-дағы ойлағандай,
Ұзақ жыл
сағындырған ұлы ағаңдай,
сағындырған ұлы ағаңдай,
Әлгіде біткен
күйді әлі тыңдап,
күйді әлі тыңдап,
Қазанғап отыр
ойда уланғандай.
ойда уланғандай.
Ісі жоқ оның
өзге күйіңмен де,
өзге күйіңмен де,
Жұмыссыз
қонағыңмен, үйіңмен де.
қонағыңмен, үйіңмен де.
Апыр-ау, қайғы,
шаттық қайда кетті?..
шаттық қайда кетті?..
Әлгі бір қатты
соққан құйынмен бе?..
соққан құйынмен бе?..
Жалғыз-ақ
күлімсіреп күрсінеді.
күлімсіреп күрсінеді.
Бұ да бір кек
дауылмен көрші ме еді?..
дауылмен көрші ме еді?..
Мұның да осы
жүрген залымдарға
жүрген залымдарға
От шашып,
ойнағанын көрсін елі!
ойнағанын көрсін елі!
Сол беттен
Қазанғапты бұрман қазір.
Қазанғапты бұрман қазір.
Асыл жан
Ақтөбенің бір маңғазы.
Ақтөбенің бір маңғазы.
Ол отыр әлгі
күйді әлі тыңдап,
күйді әлі тыңдап,
Қасында ұйықтап
кетті Құрманғазы.
кетті Құрманғазы.
- 74 просмотра