Бірінші дәптер
1. МАЙДАННАН СӘЛЕМ
Хат жолдадым Қалқашқа.
Қалқашым қалды Балқашта.
Тілекші болып
күтеді ол,
күтеді ол,
Батыстан көзін
алмастан.
алмастан.
Мен жүремін майдан шебінде,
Тарастың туған елінде.
Құлақта Кобзарь
талабы:
талабы:
«Ұландар жауды
қуындар!
қуындар!
Өздерің кейін шегінбе!...»
Дұшпанға тосып арқасын,
Шегіну ауыр, арға сын.
Жеңіспен бізді
күтіңдер,
күтіңдер,
Екі ана, ерке
Қалқашым.
Қалқашым.
Ажалмен тұңғыш
айқасқам.
айқасқам.
Түбінде күрең
жартастың.
жартастың.
Сол сәтім еске
түскенде,
түскенде,
Қаңғыртқан халқын
қарны аштық,
қарны аштық,
Өтеді көздің
алдынан
алдынан
Қаралы жылы
Балқаштың!
Балқаштың!
2. ҚАРАЛЫ БАЛҚАШ
Балқашым менің,
Мыс алыбы
мақтаным,
мақтаным,
Арымдай қымбат
Айдының, мысты тастарың!
Мен өзімнің алғашқы еңбек жолымды
Сенің тұңғыш тууыңнан бастадым.
Келдің сен аса ауыр жылдар өмірге.
Баю керек болды мысқа, темірге.
Ал қазақ сор қара шыбын тәрізді
Қырылды аштан:
Қалды көрсіз
көмілмей!
көмілмей!
Мен ол кезде жасөспірім балаңмын.
Толыспаған шағы да еді санамның.
Шындықты айтсақ:
Сен сол жылдар мыс алып
Аштан өлген
қазақтардың сүйегіне қаландың!
қазақтардың сүйегіне қаландың!
Октябрьдің қорғап өлген «Ақ таңын»,
Әкеден де ақыл толмай жас қалдым.
Кіші Октябрь
аранына жұтылмай,
аранына жұтылмай,
Мүмкін Отан
қорғау үшін
қорғау үшін
Өлмей аман сақталдым!
Қазір міне солдатпын мен
Жаны пида ел үшін.
От кешемін ортақ Отан жері үшін!
Саясаттың
тіліменен айтқанда
тіліменен айтқанда
Қорғап жүрмін
Октябрьдің жемісін!
Октябрьдің жемісін!
Ал, Октябрь қазақ сорға ауыр тиген патшадан.
Екінші жыл
Ел босқындап, басталғалы «Ақтабан»!
Сүйектерді қайта
тердік күлдіктен,
тердік күлдіктен,
Өткен жылдар
шағылмастан тасталған!
шағылмастан тасталған!
Жіліктерді қайта жарып қайнаттық.
Неге сені
көндірмейді қарны аштық,
көндірмейді қарны аштық,
Аш өзекті үзілдірмей - Қаңсыған.
Сүйектердің
нәріменен майлаттық!
нәріменен майлаттық!
Өртке кеткір
«Кіші Октябрь»,
«Кіші Октябрь»,
Мейірімсіз қу
заман! Жатында өшіп,
заман! Жатында өшіп,
Болса едің ғой тумаған!
Амалсыздан азық
еттік жібітіп,
еттік жібітіп,
Тулақтарды талай
жылдар қураған.
жылдар қураған.
Кейде шешем сырласатын
Рухыменен әкемнің.
«Беу, Әуел-әке-ай,
Арманшылым,
әсерлім,
әсерлім,
Октябрьді қорғап
оққа ұшқанда,
оққа ұшқанда,
Қазағыңа қандай
бақыт әпердің?
бақыт әпердің?
Отарынан азат етер патшаның,
Мынау болса
армандаған «Ақ таңың.»
армандаған «Ақ таңың.»
Алғысы емес,
қарғысын жүктеп өтіпсің,
қарғысын жүктеп өтіпсің,
Дала жұрты -
сорлы қазақ қасқаның!
сорлы қазақ қасқаның!
Шешем кенет селк ететін,
Көз алдында пайда болып бір елес.
Құлағында ызалы
үн:
үн:
«Бұның неткен
келемеш?
келемеш?
Рухыма тіл
тигізбе жарқыным
тигізбе жарқыным
Мен қорғаған
Октябрім бұл емес!»
Октябрім бұл емес!»
Анам ауыр күрсінетін.
«Кешіре гөр,
кешіре гөр, жұбайым.
кешіре гөр, жұбайым.
Бұның неткен
зұлмат заман құдайым?
зұлмат заман құдайым?
Ұлтанды ел босты
Атамекеннен,
Атамекеннен,
Ұлт аспаны
азынаған уайым!
азынаған уайым!
Ұлт аспаны қара
түнек - құрымдай.
түнек - құрымдай.
Қалса игі қазақ түгел
қырылмай.
қырылмай.
Бай өлкенің аштан
өліп жатыр тұрғын қожасы.
өліп жатыр тұрғын қожасы.
Өз дәулеті өзгеге
бар, Тек өзіне бұйырмай!»
бар, Тек өзіне бұйырмай!»
...Асхана маңы қалың босқын қазағың.
Келімсектің қорлап күлер мазағы.
«Нан, үзім нан...»
Терезеден телміреді қол созып.
Тәңірі тек бізге
ғана арнаған ба
ғана арнаған ба
Ашаршылық азабын?
Жан төзбестік
босқын қазақ өмірі,
босқын қазақ өмірі,
Көз жасы боп
төгіл қазақ көңілім!
төгіл қазақ көңілім!
Келімсек тоқ.
Ермек керек,
қызықтап,
қызықтап,
Босқындарға өздері
жеген балықтың
жеген балықтың
Төгеді әкеп
қалдық шеңге, шөгірін.
қалдық шеңге, шөгірін.
Аштық патша жұтқан намыс, санасын,
Арлануға жеткізер ме шамасын.
Бірін-бірі шаштан
алып, шаңқылдап,
алып, шаңқылдап,
Тастандыға жатады итше таласып!
«Ха-ха-ха... Республика иесі.
Қожасы байлық құтының.
Киргиз, киргиз...
Қарсақ арғы тұқымың.
Бұралыңқы қарыныңа, қарсағым,
Балдай болды-ау менің шеңге құсығым...
Келімсекте жоқтай сезім кісілік,
Жоқ шығар-ау
аянышты түсінік.
аянышты түсінік.
«Жорка, мынау тағыларды тағы да,
Аппаратқа алшы дереу түсіріп!»
Бұдан әрі төзе алмадым: Жоркасын
Жұдырықпен жалғыз ұрып ұшырып:
Зытып бердім,
Із-түзімді
байқатпай,
байқатпай,
Абақтыдан құдай сақтап құтылдым!
КЕШКІ МЕКТЕП.
Дядя Ваня ұстазым.
Патшаның да, «кіші Октябрь» дұшпаны.
Жатқа үйреткен қалың орыс мұңшысы:
Некрасовтан
«Темір жолдың»
Аянышты тұстарын!
Меніңде қазір ашына тулап қаным,
Қайталаймын
«Темір жол» шумақтарын:
«Темір жол» шумақтарын:
«Білесің бе,
Ваня, сен жол бойында
Ваня, сен жол бойында
Қанша орыстың сүйегі
қурап қалды?»
қурап қалды?»
Николай жолы таптап өтсе бес
мыңын ғана,
мыңын ғана,
Ормандай қалың орыстың.
«Кіші октябрь»
қазақ сордың таптап ата қонысын.
қазақ сордың таптап ата қонысын.
Аштық патша
жалмауызы
жалмауызы
Мал өсірген
жұртыңның
жұртыңның
Қатарын сөгіп,
қаусата жалмап өтіпті.
қаусата жалмап өтіпті.
Некрасов қандасының бес мыңы үшін.
Болса ащы
зарлаған, Қайда біздің ақындардың,
зарлаған, Қайда біздің ақындардың,
Зұлмат күшке
қарғыстары арнаған?
қарғыстары арнаған?
Қайдасыңдар ақын
аға, құрдастарым?
аға, құрдастарым?
Бар сендермен күрсіне сырласпағым.
Әшкерлеп замана
зұлматтарын,
зұлматтарын,
Неге батыл,
апыр-ау, жазбайсыздар,
апыр-ау, жазбайсыздар,
Жан дауыспен
жазғырар жыр-дастанын.
жазғырар жыр-дастанын.
Асқар аға, жол
болсын қайдағы бір
болсын қайдағы бір
Берлиндегі
аштармен мұңдасқаның?
аштармен мұңдасқаның?
Жақан ата, жөн
еді төртінші рет,
еді төртінші рет,
Әлгі қартпен
қайтадан сырласқаның!
қайтадан сырласқаның!
...«Уа, сүйінші,
Астанадан Филипп
көсем келіпті.
көсем келіпті.
Жарылқауға
босқындарды шұғыл бұйрық беріпті!»
босқындарды шұғыл бұйрық беріпті!»
Біз осыны күттік
шексіз сеніммен,
шексіз сеніммен,
Енді қазақ құтылмақшы
елімнен...
елімнен...
...ИТРлік
асханаға Филипп келіп кіргенде
асханаға Филипп келіп кіргенде
Мен де сонда
шақырумен
шақырумен
Пеш түзетіп
жүргенмін.
жүргенмін.
Босқындар жоқ, жойылғандай жоқшылық.
Көсеміміз келген
бойда орнатқандай тоқшылық!
бойда орнатқандай тоқшылық!
Аштық деген
болғай еді «Бай-құлақтың есегі»
болғай еді «Бай-құлақтың есегі»
Майлы тағам келді
алдына мейірімді көсемнің...
алдына мейірімді көсемнің...
Ал, кенеттен қаптап кеті,
Сөйлеп кетті
босқындар
босқындар
«Жұрт босуда,
біздер ашпыз,
біздер ашпыз,
Сендер ғана
тоқсыңдар.
тоқсыңдар.
«Дай, үзім нан
...»
...»
Жарылқай гөр,
жарқыным,
жарқыным,
Көсем болсаң
қамын ойлар сорлы қазақ халкының?..
қамын ойлар сорлы қазақ халкының?..
Менің-дағы келеді
аштан өлмегім...»
аштан өлмегім...»
Жұдырықпен ойып
шөлмек көздерін
шөлмек көздерін
«Калашокке» созылды қанша алақан,
Әйнек кескен
саусақтардан тамшыланып қара қан.
саусақтардан тамшыланып қара қан.
Бура санды екі маржа сойылды,
Босқындарды қуды салып «ойынды».
«Қаңғырғандар
қайдан ғана қаптаған?»
қайдан ғана қаптаған?»
«Сұраңыздар,-дедім,-оны
Ашаршылық
патшадан?»
патшадан?»
Филипп көсем
түйіп маған қабағын,
түйіп маған қабағын,
Шөлмек көздің
нәлетімен қарады:
нәлетімен қарады:
«Әй, сен не
дедің, сіңбірік мұрын ақылман?»
дедің, сіңбірік мұрын ақылман?»
«Сұраңыз,- дедім,
- оны ұлы ақыннан...»
- оны ұлы ақыннан...»
Жұдырығын түйді
Филипп,
Филипп,
Тамақтанып алған
соң,
соң,
Қонақ үйге сапарын
кері жалғасын.
кері жалғасын.
Манағы таза
даңғыл жолы
даңғыл жолы
Қазір нөпір
еліктер,
еліктер,
Жалтарып кейде
барады «көсем»
барады «көсем»
Адымдап кейде
еліктен.
еліктен.
Ере шыққам,
Ұстазым жолай
кезікті.
кезікті.
Күрсінді ауыр,
көрді-дағы өлікті:
көрді-дағы өлікті:
«Жасаған-ай,
халық қашан құтылар қайғы зардан?
халық қашан құтылар қайғы зардан?
Аштық патша айдаса
етіп пәрмен.
етіп пәрмен.
«Білесің бе, Ваня
сен, жол бойында
сен, жол бойында
Қанша өліктің
сүйегі қурап қалған?»
сүйегі қурап қалған?»
Филипп оған жалт
қарады:
қарады:
«Бұл не өлең
айтқаның?..
айтқаның?..
Кешіріңіз,- деді
ұстазым,
ұстазым,
Бұл мен емес,
Некрасовтың айтқаны!»
Некрасовтың айтқаны!»
Еңгезердей арық
қазақ, жолды кесе бұрылып,
қазақ, жолды кесе бұрылып,
Таяна берді
дауыстай сөйлеп кіжініп:
дауыстай сөйлеп кіжініп:
«Атаңа нәлет Николай
Қазақты малдай қайырған,
Атаңа нәлет Калошок
Қазақты малдан айырған...»
Соны айтты да қол созым
Жерде
құлады кенет сүрініп,
құлады кенет сүрініп,
Филипп көсем
зәресі ұшып,
зәресі ұшып,
Шегінді
дереу бұрылып.
дереу бұрылып.
Ұстазым
айтты
айтты
«Естідіңіз бе әлгі сөзді, көсемім?»
Филипп жүре қол сілтеді:
«Бай-құлақтың өсегі!»
Ертеңіне ұстазым
менің
менің
Жау саналып
тұтылды.
тұтылды.
Мен «тентек» те
жауапталып,
жауапталып,
Зорға әзірше құтылдым.
Келер таңда
тұңғыш рет
тұңғыш рет
Кездестім мен
Қалқашқа.
Қалқашқа.
«Нан, үзім
нан...»
нан...»
Құлақ тұнар
қайыршы зар жан-жақта.
қайыршы зар жан-жақта.
Біз тас қашап,
Мыс алыпқа дайындадық табандық,
Тау аңғары
құрылысшы алаң алқапта.
құрылысшы алаң алқапта.
Калашок жауыз
шындықты айтсаң жақтырмай,
шындықты айтсаң жақтырмай,
Тірі жанға
қойыпты ауыз аштырмай,
қойыпты ауыз аштырмай,
Барады әне ИТР-ға
Өліктерден
адымдап,
адымдап,
Алаң-ғұлаң қойға
тиген қасқырдай.
тиген қасқырдай.
Сезер ме өлік, мейлі, өртесін, таптасын,
Көсем-деппіз ашаршылық патшасын.
Құлағына ілер
емес мұң-зарды,
емес мұң-зарды,
Аш қазақтар қайыр
сұрап, мейлі қанша қақсасын.
сұрап, мейлі қанша қақсасын.
Қайыршы ана, қызалағын жетелеп,
Нан сұрады: «көсемім»,- деп, «көкем» -деп.
Аштық патша
Ана сорға жекірді
Айтты мүмкін: «Үнің
қашан өшер?»- деп.
қашан өшер?»- деп.
Ол өлімнен шығар ләззат алатын.
Тәңірім оған
берген жүрек қарасын.
берген жүрек қарасын.
Өз қолымен атыпты
ол қан ішер
ол қан ішер
Николайдың алты жасар, аурушаң
баласын!
баласын!
Міскін ана тәлтіректеп шегінген
Енді мейірім күтетіндей өзімнен.
Калошокке лақтырдым тас кесек,
Қойға шапқан аш
қасқыр боп көрінген.
қасқыр боп көрінген.
Әттең, әттең, асып түсті атқаным.
Ажалсыз сұм шегіншектеп жалтарды.
Енді мынау
міскіндерді жұтқызбай,
міскіндерді жұтқызбай,
Келді ажалдың
аранынан сақтағым!
аранынан сақтағым!
Шала құрсақ болсам дағы өзім де
Жас денемді жүгіндірдім төзімге.
Қызалағын
жетелеген ананың,
жетелеген ананың,
Үнінде зар, жас
бар еді көзінде!
бар еді көзінде!
Таяу келіп құлады ана сүрініп,
Шыбын жаны
кетпесе еді үзіліп.
кетпесе еді үзіліп.
Құмырамнан су
тамыздым аузына,
тамыздым аузына,
Жан ұшыра жеттім
дағы жүгіріп.
дағы жүгіріп.
Қара суды жұтты ана тамсана.
Жалғыз тілім нан
бар еді қалтамда
бар еді қалтамда
Суға езіп
міскіндерге жұтқызып,
міскіндерге жұтқызып,
Сорлы ананы
отырғызып арқама,
отырғызып арқама,
Жеттім үйге
азаптанып, кештетіп,
азаптанып, кештетіп,
Шешем байғұс
шошыса да ес кетіп,
шошыса да ес кетіп,
Қабылдады шала
жансар «қонақты»,
жансар «қонақты»,
Қалайынша ары төзіп
«Кет!»-десін?!
«Кет!»-десін?!
Шешем көне
танысындай іш тартып,
танысындай іш тартып,
Жарты үзімнен нан
жегізіп жұмсартып,
жегізіп жұмсартып,
Сүйендірді сосын
киіз төсекке
киіз төсекке
Әзіріне әңгімені
қысқартып.
қысқартып.
Басымызда болса-дағы панамыз,
Азық қоры дегендерден адамыз.
Ет салыққа алып
жалғыз сиырды,
жалғыз сиырды,
Қорамызды қаңыратқан «әктип» ағамыз.
Жалғыз ешкі, мал дегенде сауындық.
Белсенділер байқамаған
неғылып,
неғылып,
Анам енді ақ
ешкінің аз сүтін
ешкінің аз сүтін
Аш жандардың таңдайына
тамызды.
тамызды.
Айдында өтпек
енді көбі түнімнің,
енді көбі түнімнің,
Қармағыма бірер шабақ ілінер.
Ал, Сұлтанбек,
«кіші Октябрь» жұтының
«кіші Октябрь» жұтының
Мазағына қосымша
еңбек сіңіріп!
еңбек сіңіріп!
Өлмейді адам көріп болмай көрерін,
Сол жұт жылы
үзілер ед өзегім,
үзілер ед өзегім,
Ер бабалар ұрпақ
үшін қорғаған
үшін қорғаған
Болмаса егер
ырысты Іле өзенім!
ырысты Іле өзенім!
Күндіз жұмыс, түнде өзенге асығам.
Кейде таңды жар жиекте атырам.
Шаршасаң да төзіп
ауыр азапқа,
ауыр азапқа,
Қос босқынды
қатарға қос асырап!
қатарға қос асырап!
Аз да болса таңда олжамен оралам,
Кейде тіпті
сүйрік те тартып қоғадан
сүйрік те тартып қоғадан
Ұзақ таңға түн
ұйқысын төрт бөліп,
ұйқысын төрт бөліп,
Қонақтарын
күзетеді өз анам.
күзетеді өз анам.
Өлшеп қана сағат сайын дем беріп,
«Құдай қонақ үшін
ұлым қам желік...» Дейді анам:
ұлым қам желік...» Дейді анам:
«Бишаралар көр аузынан оралған,
Біртін, біртін
кетер мүмкін әлденіп.»
кетер мүмкін әлденіп.»
...Демалыс күн.
Бірде өзенге ау құрып,
Бабаларға мінәжат: алғыс жаудырып,
Жағадағы биік жарға сүйеніп,
Алмақ болдым әзірге ұйқы қандырып.
Күн байыған, ала кеуім іңірді,
Қалғып барам.
Кенет тұяқ дүбірі.
Маңырай ма, арсылдай ма,
Жат үндер...
Мүмкін әлде іңірде көшкен шұбалып,
Жын-шайтанның дарақы сыбыр-күбірі?
Түсім шығар деп түйгенмін ілікте.
Орғыды жардан
үрейлі бір аң, Киік пе?
үрейлі бір аң, Киік пе?
Жүрегімді зу
еткізіп артынша,
еткізіп артынша,
Көкжал бөрі
қарғып түсті биіктен!
қарғып түсті биіктен!
Зәрем ұшып бұға түстім жасқанып,
Ойлағаным тек жалғыз-ақ
бас қамы.
бас қамы.
Тәңірі маған
бұйыртпаған болар ма,
бұйыртпаған болар ма,
Аш қасқырға жем
болудан басқаны?
болудан басқаны?
Ал өзенде
Салдыр-гүлдір бұлқыныс,
Арлан қасқыр
батып, шығып,
батып, шығып,
Арсылдайды
жұлқынып.
жұлқынып.
Жан дауыспен, шыңғырады жас киік,
Өндіршегі үзілердей тұншығып.
Көкжал маған Калошок боп көрінді.
Талқандаған сайын
дала, шалқар көлді төрімді.
дала, шалқар көлді төрімді.
Халқым деген
қамқоршымды түгелімен тұтқындап,
қамқоршымды түгелімен тұтқындап,
Қазағыма алып
келген ашаршылық өлімді!
келген ашаршылық өлімді!
Аянышты үн, ащы
ыза үрейін жеңіп жүректің,
ыза үрейін жеңіп жүректің,
Батырсынып ала ұмтылдым күректі.
Белуарлай барып
тас төбеден қондырдым,
тас төбеден қондырдым,
«Өлді-ақ» дегем
беріп тәңірі тілекті.
беріп тәңірі тілекті.
Жоқ өлмепті.
Қанды ауыз бойға жинап бар жынды,
Арс етті де, ауды
жыртып қарғыды.
жыртып қарғыды.
Рас, бірер
малтыды да шын батты,
малтыды да шын батты,
Дария бетін қызыл
жоса қан ғылып!
жоса қан ғылып!
Әттеген-ай, бір жолата шын батты.
Неге сонша ұрдым екен тым қатты?
Асығыстық еткенім-ай, майталман.
Өлгенінен тірлігі
маған қымбатты!
маған қымбатты!
Балалық-ай, кем
соққаны санамның,
соққаны санамның,
Қайталап ізін
Шашубай ақын бабамның.
Шашубай ақын бабамның.
Терісін тірі
сыпырып, әттең, көкжалды,
сыпырып, әттең, көкжалды,
Жетелеп өтсем еді
ғой Балқаш базарын!
ғой Балқаш базарын!
Енді дереу жас киікке ұмтылдым.
Сауырын жұлып
кетіпті қасқыр тұмсығы,
кетіпті қасқыр тұмсығы,
Ауырсынып
шыңғырады бишара,
шыңғырады бишара,
Жанарында
жалбарыну, үрей ұшқыны,
жалбарыну, үрей ұшқыны,
«Үрейленбе, мен бөрі
емен, жарқыным!»
емен, жарқыным!»
Бақайларын ау көзінен
азаптана аршыдым.
азаптана аршыдым.
Қасқыр жұлған
сауырына сорлының,
сауырына сорлының,
Ем болғай,- деп
жақтым Іле балшығын.
жақтым Іле балшығын.
Жас киікті арашалап
ажалдан,
ажалдан,
Түн жарымда үйге
оралдым
оралдым
Шалғайдағы
аралдан.
аралдан.
Қалың жыныс
тоғайдан өтіп болғанша,
тоғайдан өтіп болғанша,
Маса менен сонаға да тоналғам!
Анам мені мақтанышпен қарсы алды.
Тазалады жуып, сүртіп арқамды.
«Ұлым, енді мынау
сорлы лакқа,
сорлы лакқа,
Жарар келді-ау
бере алсақ дарқандық?!»
бере алсақ дарқандық?!»
... Бірден болжап айтқан екен өз шешем,
Жаралы лақ бола алмады өміршең.
Сорпасымен
қасиетті дала саңлағы,
қасиетті дала саңлағы,
Қос босқынның
тіршілігін жалғады!
тіршілігін жалғады!
... Шешем шексіз мейірімді жанды тамаша.
Міскіндерді аялады балаша.
«Қандай бақыт
болар еді, жасаған,
болар еді, жасаған,
Бұл
сорлардың ажалына бола білсек араша!»
сорлардың ажалына бола білсек араша!»
Зая кетіп апта бойы баққаның
Өкіндіріп жүрер
ме ұйқы қас қағым?..
ме ұйқы қас қағым?..
Анам енді
қонақтарын жуынуға үйретіп,
қонақтарын жуынуға үйретіп,
Тарады ептеп киіз
боп кеткен шаштарын.
боп кеткен шаштарын.
Міскін жанын мейірімділер ғана түсінбек!
Мейірімділіктен адам қанша кішірмек?!
Шешем құдай
қонағының өрім-өрім киімін,
қонағының өрім-өрім киімін,
Түнде жуып
кигізеді жыртықтарын бүтіндеп!
кигізеді жыртықтарын бүтіндеп!
...Босқыншылық күн кешуде халық әлі.
Мұқтаждықта күллі қазақ аспаны.
Іскер шешем
қиындыдан құрақтап,
қиындыдан құрақтап,
Үкідей ғып
киіндірді Қалқаны.
киіндірді Қалқаны.
Шаштарын да сүзіп тарап келісті,
Қос бұрым ғып
шашбаулата өріпті.
шашбаулата өріпті.
«Енді аштан
өлмеуің қақ, Қалқашым,
өлмеуің қақ, Қалқашым,
Бүлдіршіндей қыз екенсің көрікті!»
Неткен бақыт, шешемнің «құдай қонағы»
Көр аузынан
өмірге қайта оралды!
өмірге қайта оралды!
Енді өздері күн
көрерлік әл жиса да бәрібір,
көрерлік әл жиса да бәрібір,
Шешем қайта қаңғыртпады
оларды!
оларды!
Қазір менде екі ана, сүйкімді ерке Қалқашым
Арманымыз бірге өріліп
жалғасты.
жалғасты.
Екі ана іскер
шеберханада,
шеберханада,
Мектепке өзім
апардым ертіп Қалқашты!
апардым ертіп Қалқашты!
Екінші дәптер
I. ШЕГІНІС,
НАМЫС, ҚОРҒАНЫС
НАМЫС, ҚОРҒАНЫС
Хат алдым бүгін Қалқаштан.
Қалқашым жазған Балқаштан.
Қараймын - депті
батысқа,
батысқа,
Баяғы күрең
жартастан.
жартастан.
Қасиетті жартас - Қағыбам,
Мен-дағы сені сағынам.
Көруге жазғай
Қалқашты
Қалқашты
Қияңнан сенің
тағы да.
тағы да.
Хатынан сезем сергектік.
«...Ағатай, біз де ержеттік.
Оқимыз кешкі
мектепте,
мектепте,
Ал, күндіз қызу
еңбекте.
еңбекте.
Ренжіп, Аға, арланба,
Құрдасым -
Гүлнар, Айжан да,
Гүлнар, Айжан да,
Талқандау үшін дұшпанды
Оқ құямыз
майданға!
майданға!
Жетерлік мыс пен қорғасын,
Жеңісті тәңірі
қолдасын.
қолдасын.
Майдангер Ерлер
тек алға,
тек алға,
Шегініс деген
болмасын!.»
болмасын!.»
Шегіністі ауыр күнә ғып,
Алладан медет сұранып.
Аналар маған
жолдапты
жолдапты
Арабша жазып
дұғалық!
дұғалық!
«Болмасын ешбір шегініс!»
Қаһарлы
ел, сенде сенім күш
ел, сенде сенім күш
Ал, бізше?
Изюмге келіп бекіндік,
Харьковтен кері шегініп.
Шегіндік, кері шегіндік.
«Жеңістен үміт
үзіліп...»
үзіліп...»
Біл дейді бізді
кемпір, шал,
кемпір, шал,
Украинша сөге
кіжініп.
кіжініп.
Қорлық-ай, қорлық
бұл неткен?!
бұл неткен?!
Күртікке сүңги дірдектеп.
Арқаңды жауға
тосқанша,
тосқанша,
Ажалмен артық тілдескен!..
Кірер ең болса жер жігі.
Түңілердей сенен ел бүгін.
Бір жола зая
кеткендей,
кеткендей,
Екі жыл бойы
ерлігің!
ерлігің!
Аңдысын аңдып
аулақтан,
аулақтан,
Окопта жатып
жауды атқан,
жауды атқан,
Апталар, айлар,
жылдардың,
жылдардың,
Кірпік те ілмей
түн қатқан.
түн қатқан.
Қатерлі екі
жылыңның
жылыңның
Бір сәтіне
тұрмастай,
тұрмастай,
Ажалмен ашық
арбасқан!
арбасқан!
Ажалмен ашық
беттескен,
беттескен,
Сәттерім естен
кетпестен,
кетпестен,
Тұрады көздің
алдында,
алдында,
Оқ астында өрт
кешкен!
кешкен!
...Жұлдызсыз, айсыз түнгі аспан.
Селдеткен жаңбыр тынбастан.
Сел астында талай
бір
бір
Кездерім қайда
түн қатқан?
түн қатқан?
Жау сырты.
Құпия асығыс.
Бұқпалай жүрміз
жасынып,
жасынып,
Фриц тұр жолды
күзеткен,
күзеткен,
Жағаға жүзін
жасырып.
жасырып.
«Жаураған шығар бишара...»
«Жаның-ақ ашып тұрса да,
Өлтіру керек мылқауды,
Келтірмей бірден
мұршаға!»
мұршаға!»
Командир солай бұйырған.
Грицко қатал, қиын жан.
Бүркітше бүріп
мылқауды,
мылқауды,
Үлгердім аузын
тығындап.
тығындап.
Тұншығып
өлген секілді.
өлген секілді.
Тоқтамаға сондай
бекініп,
бекініп,
Мылтығын алып
бұрылдым.
бұрылдым.
Ал, командир
маған жекіріп,
маған жекіріп,
Мылқаудың үнін
өшірді.
өшірді.
Бітпеді шайқас осымен,
Орнатып мина...
Көпірден-шегіне
бердік.
бердік.
Паровоз таяна
түскен өкіріп.
түскен өкіріп.
Бірер-ақ минут өткенде
Болды да поезд от дене,
Өзенге өрт боп
сүңгіді,
сүңгіді,
Көпірді түгел
бөксере...
бөксере...
Сапарың сәтсіз қашқанда,
Прожекторлар маздап аспанда.
Автоматтар ұлып
әр тұстан,
әр тұстан,
Бұқпалап зыттық жасқана.
Жау қаптаған анталап,
Тәңірінің өзі
сақтап-ақ,
сақтап-ақ,
Жаралы қалпым
ІІІала өлік,
ІІІала өлік,
Грицконы шықтым арқалап.
... Еділдің бойын өрт шалған,
Жеңістен өзге жоқты арман.
Шабдар сұм көздің
алдында,
алдында,
Көкірегіме найза
оқталған.
оқталған.
Суықты жүзі ажалдан,
Әзірейіл боп мүмкін жаралған?
Көк шөлмек көзі
кеудеме
кеудеме
Найзадан бетер
қадалған.
қадалған.
Тәтті ғой, тәтті жан деген,
Қалтырап кетті бар денем.
Ұлтым үшін
қорланып,
қорланып,
Безінсе керек ар
менен!
менен!
Қорланып менен ар қашқан
Жанарым
жасып арбасқан,
жасып арбасқан,
Шегіне бердім артыммен,
Найзадан көзді алмастан.
«Түстің бе үрей торына?
Жан пида Отан жолына!
Ұмытып берген
антыңды,
антыңды,
Туып па ең қазақ
сорына?
сорына?
Ажалды неге атпайсың,
Автомат тұрып қолыңда?»
Үзерде үміт жалғаннан,
Мен үшін сонша арланған,
Әкем бе, Райымбек
баба ма?
баба ма?
Атойлап жеткен Тарланда?!
Жалт бердім, оқыс бұрылып,
Найзагер кенет сүрінді.
Көк желкеден
қондырдым,
қондырдым,
Жауыздың жаны
үзілді.
үзілді.
... Қан құйлы айқас басталған,
Юнкестер ұлып аспаннан.
Байланысшы топта едім мен,
Беркеев Дошат басқарған.
Қамалын жаудың бөксеріп
Батальон ішке кетті еніп.
Сым тартып жүрмін
КПаға
КПаға
Күн батқан кезде
- кешкеріп.
- кешкеріп.
Артынша жиі үзілді,
Жалғаумен болдым жүгіріп.
Бүре түсті
әлдекім,
әлдекім,
Өмірден қалдым
түңіліп.
түңіліп.
Аузымды жапты тығындап,
Тұншығып барам қырылдап.
Қозғалтар емес
зіл батпан,
зіл батпан,
Шошынған едім
шынында-ақ!
шынында-ақ!
«Тұтқын
боп жауға барамын...
боп жауға барамын...
Тартқанша жанның азабын...»
Естідім кенет қаһарлы
- дауысын Дошат ағаның.
- дауысын Дошат ағаның.
...Айлакер жаудың күшігі
Тұтқын боп өзі тұтылды.
Рақмет Дошат
ағаға.
ағаға.
Жан азаптан құтылдым.
Ажалмен талай
жүздестім,
жүздестім,
Қайсы бірін
тізбекпін.
тізбекпін.
Жарадар талай болсам да,
Келемін әзір
қатарда,
қатарда,
Өмірден күдер
үзбестен!
үзбестен!
Үшінші дәптер
I. БАТАЛЬОН
КОМАНДИРІ
КОМАНДИРІ
Батальон
қорғанысын тың күштерге табыстап,
қорғанысын тың күштерге табыстап,
«Демалысқа» шықты
біраз оқ астынан «алыстап».
біраз оқ астынан «алыстап».
Бұл әрине, жайбарақат жату емес,
Көңіл күйін
қызықтап,
қызықтап,
Жауынгерлік
мамандықты жетілдіру пысықтап!
мамандықты жетілдіру пысықтап!
Ара-тұра өнерге
де беріледі еркіндік,
де беріледі еркіндік,
Ән мен күйге
бойымыз балқып,
бойымыз балқып,
Қасаң тартқан
көңіліміз қалады бір серпіліп!
көңіліміз қалады бір серпіліп!
Комбатымыз менен кіші,
Балғын қазақ жиырма
ғана жастағы.
ғана жастағы.
Жаны дарқан, мінезге бай, ақ жарқын
Көңілінің
көлеңкесіз жайма шуақ аспаны!
көлеңкесіз жайма шуақ аспаны!
Мейірімі мөлдір саф ауалы сая бақ,
Бар солдатқа әке
болып, жүреді әр кез аялап.
болып, жүреді әр кез аялап.
Әр солдаттың
қабағынан аңғарады жан әлемін, тынысын.
қабағынан аңғарады жан әлемін, тынысын.
Хат арқылы жүреді
ол жауынгердің үй ішін де білісіп.
ол жауынгердің үй ішін де білісіп.
Қыран көзді,
жазық маңдай, бет пішінге келісті.
жазық маңдай, бет пішінге келісті.
Тәңірі оған
арғымақтай сұңғақ бойлы, сұлулықты беріпті.
арғымақтай сұңғақ бойлы, сұлулықты беріпті.
Амалға алғыр,
парасатты, ақыл-ойға тереңді,
парасатты, ақыл-ойға тереңді,
Өзгеше ерен қабілетті,
сегіз қырлы өнерлі.
сегіз қырлы өнерлі.
Қос ішекті
домбырадан күй төгеді саусақтары салалы,
домбырадан күй төгеді саусақтары салалы,
Кейде «Гәкку»,
кейде «Аққұмға» мың құбылтып,
кейде «Аққұмға» мың құбылтып,
Шырқап-шырқап алады.
Ол дәрігерлік
мамандықтан жетерліктей хабарлы,
мамандықтан жетерліктей хабарлы,
Планшетте жүреді әр кез дәрі-дәрмек, жарағы,
Жеңіл-желпі
жарақатты асқындырмай қолма-қол
жарақатты асқындырмай қолма-қол
Өзі өңдеп, өзі
емдеп жазады.
емдеп жазады.
Туыпты ол аңғарында Тау өзені Таластың.
Тұңғышы
боп, мал өсірген қарапайым
қазақтың
боп, мал өсірген қарапайым
қазақтың
Ратай деп ат
қойыпты ұлдарына ата-ана,
қойыпты ұлдарына ата-ана,
Тағдыр-тағдыр
мейірімсіз, кейде қатал да!
мейірімсіз, кейде қатал да!
Сұлтанбектен жас
қалыпты бұл да менің өзімдей,
қалыпты бұл да менің өзімдей,
Балалықтың бал
ләззәтін сәби жаны сезінбей.
ләззәтін сәби жаны сезінбей.
Онға толмай
ұшырапты ашаршылық жұтына,
ұшырапты ашаршылық жұтына,
Амал қанша аштық
патша аранынан құтылар?
патша аранынан құтылар?
Жүдеп-жадар
тұстарында ашаршылық қасіретін арқалап.
тұстарында ашаршылық қасіретін арқалап.
Кездесіпті
Москвалық, мейірімді бір нар қазақ.
Москвалық, мейірімді бір нар қазақ.
Жас жетімді
интернатқа енгізіп,
интернатқа енгізіп,
Анасына асханадан
жеңіл жұмыс бергізіп,
жеңіл жұмыс бергізіп,
Құтқарыпты
аранынан ашаршылық патшаның.
аранынан ашаршылық патшаның.
Сол ағаның
жәннәттә болғай сүттей таза пәк жаны!
жәннәттә болғай сүттей таза пәк жаны!
Интернатты
бітірген соң,
бітірген соң,
Балғын қазақ
талантты,
талантты,
Институтта
хирургтік мамандығын қалапты.
хирургтік мамандығын қалапты.
Бірақ оған
дәрігерлікті бұйыртпапты,
дәрігерлікті бұйыртпапты,
Тағдыр атты
тәңірі,
тәңірі,
Өз еркінсіз бұғанаға
жүктеп өкініш-жәбірін,
жүктеп өкініш-жәбірін,
Шинель киіп институтты
қалдырыпты қимастан,
қалдырыпты қимастан,
Достарымен қош
айтысып силасты.
айтысып силасты.
Көзге жас ап, «Тосам!»-
депті бірге оқыған Қамар қыз,
депті бірге оқыған Қамар қыз,
Қандай ауыр,
күтілмеген ажырасу амалсыз!
күтілмеген ажырасу амалсыз!
Қырық бірдің жазы
Ару Львов.
Ару Львов.
Күн батысы қатерлі қара түтінді.
Балғын қазақ жат
қалада командирлік мамандықты бітірді.
қалада командирлік мамандықты бітірді.
Оқ нөсері кезекті
таң,
таң,
Атты алапат
жалындап.
жалындап.
Дұшпан басым,
бірақ, бірақ шегінуді ар санап,
бірақ, бірақ шегінуді ар санап,
Жас кеудесін оққа
тосты.
тосты.
Ұлы Отанды
денесімен қалқалап.
денесімен қалқалап.
Украина қырын
жалын шарпып,
жалын шарпып,
Жатты дүние қан
сасып,
сасып,
Содан бері келеді
бұл мейірімсіз жаумен арбасып!
бұл мейірімсіз жаумен арбасып!
Өңіріндегі
қызғылт, сарғылт қатар тізген таспаның,
қызғылт, сарғылт қатар тізген таспаның,
Әрқайсынан оқыр
едік,
едік,
Батырлықтың,
батылдықтың дастанын!
батылдықтың дастанын!
... Батальон уақытша оқ астынан шыққалы,
Комбатымыз болып
алды,
алды,
Күллі әскери
мамандықтың ұстазы.
мамандықтың ұстазы.
Тактикалық қызу
сабақ басталды таң ағарып атқаннан,
сабақ басталды таң ағарып атқаннан,
Үзілместен
жалғасады ол әр күн сайын ақшамға.
жалғасады ол әр күн сайын ақшамға.
Бөлімшелер бірі
«жау» боп, бір «біз» боп,
«жау» боп, бір «біз» боп,
Жатысады айла
асырып «атысып».
асырып «атысып».
Алғыр комбат
бәріне де нұсқау беріп,
бәріне де нұсқау беріп,
Үлгерді бәріне де
қатысып.
қатысып.
Жақсы ататын
солдаттардан ашып мерген мектебін,
солдаттардан ашып мерген мектебін,
Өзі үйретіп
шеберлікке, жүрді өзі тексеріп:
шеберлікке, жүрді өзі тексеріп:
«Жақсы игердің
нысананы...»
нысананы...»
Мақтап жүрді
ұстазым.
ұстазым.
Емтиханда жүрек
қабым жарылардай,
қабым жарылардай,
Шошындыра
қысқаны!
қысқаны!
Төбесіне алма
қойып,
қойып,
Нысанаға тік -
деді!
деді!
Мен бейбақты
қорқыныштың
қорқыныштың
Құдыреті бой
жаздырмай бүктеді.
жаздырмай бүктеді.
«Жолдас комбат,
кешіріңіз, кешіріңіз жасқанам...»
кешіріңіз, кешіріңіз жасқанам...»
Ол күрсінді: «Мен
қалайша танып болмай, мақтағам?»
қалайша танып болмай, мақтағам?»
Содан кейін әлгі
алманы өз төбеме көшірді.
алманы өз төбеме көшірді.
Көз ғана емес, қолы-дағы мерген екен,
Пистолетпен көздеместен
жалғыз атып ұшырды!
жалғыз атып ұшырды!
Біртін-біртін мен
бейбақта дағдылана бастадым,
бейбақта дағдылана бастадым,
Бірақ комбат
төбесінен алма атуға батпадым.
төбесінен алма атуға батпадым.
2. МЕРГЕННІҢ ТҰҢҒЫШ
ТӘУЛІГІ
ТӘУЛІГІ
... Кейінде қалды,
Бекінісіміз де тосқауыл.
Жаңбырлы да, желкемді түн,
Құтырына соқ, дауыл!
Екі мерген саперлермен бірігіп,
Жауға таяу жал теректі тасадан,
Шалғай-шалғай ұялар қаздық
Жау оғынан өзің сақта жасаған!
Дұшпан жақтан ракеталар жиі-жиі атылып,
Қараңғы аспан шаңырағына ақ
Фонарь боп
асылып,
асылып,
Қалады да,
Қызыл-жасыл оқ тепшиді түнекті.
Оқ жыландай ысқырығы
шошындырып жүректі.
шошындырып жүректі.
Демімізді ішке
тартып, еппен ғана қарманып,
тартып, еппен ғана қарманып,
Ұяларды терең
үңгіп, араларын жалғадық.
үңгіп, араларын жалғадық.
Таң келеді ақ
алмасты семсермен,
алмасты семсермен,
Түн денесін
қансырата қақ жарып!
қансырата қақ жарып!
Алғашқы таң,- екі
аяқты аң атуға арналған.
аяқты аң атуға арналған.
Мүмкін өзің аттанарсың жалғаннан!
Көкірегіңді қағып
күбірлейді - үрей атты генерал:
күбірлейді - үрей атты генерал:
«Әзірейіл» таяу,
қол созым жер сені алар!»
қол созым жер сені алар!»
Рас-ау, рас,
батальон қалды тіпті-тіпті алыс.
батальон қалды тіпті-тіпті алыс.
Қатер төнсе
үлгерер ме олар бізді құтқарып.
үлгерер ме олар бізді құтқарып.
Жасырын көп бүре
түссе желкеден,
түссе желкеден,
Күш, амалға басым
түссе ол сенен..?
түссе ол сенен..?
Саперлермен
қоштасқанбыз құлан иек кезінде
қоштасқанбыз құлан иек кезінде
Елегізіп отырмыз
екеу беймаза ауыр сезімде.
екеу беймаза ауыр сезімде.
Екеуміз де орыс
емес, кеп-кешегі бұратана ұлтпыз.
емес, кеп-кешегі бұратана ұлтпыз.
Комбатша айтсақ:
Түннен туған бір
кездегі түркі тілдес туыспыз
кездегі түркі тілдес туыспыз
Батум Кирилл
солтүстіктің тоғайынан қымбат аңдар аулаған,
солтүстіктің тоғайынан қымбат аңдар аулаған,
Дөңгелек жүз,
қиық көзді, нағыз қазақ аумаған.
қиық көзді, нағыз қазақ аумаған.
Ол кірешін,
тілден, діннен өз еркінсіз құтылып,
тілден, діннен өз еркінсіз құтылып,
Ұлысы да бара
жатыр қатаң ғасыр аранына жұтылып.
жатыр қатаң ғасыр аранына жұтылып.
Біліп айтса
отыз-ақ мың қалыпты.
отыз-ақ мың қалыпты.
Ұсақ ұлтты
жалмаушы кім, күнәкәр кім - жазықты?
жалмаушы кім, күнәкәр кім - жазықты?
Өз халқым да екі-ақ
жылда тең жарымын жоғалтты.
жылда тең жарымын жоғалтты.
Күнәкәрім «кіші
Октябрь»
Октябрь»
Мал өсірген
қазақтың
қазақтың
Бар дәулетін
тігер тұяқ қалдырмай, түгелімен талатты!
тігер тұяқ қалдырмай, түгелімен талатты!
Біз де мүмкін
тілден, діннен біртін, біртін «құтылып»,
тілден, діннен біртін, біртін «құтылып»,
Құрырмыз ба Айдаһар
ғасыр аранына жұтылып?
ғасыр аранына жұтылып?
Кирилл баяу
әндетеді,
әндетеді,
Аялардай жаныңды.
Таныс ырғақ,
таныс әуен,
таныс әуен,
Ана әлдиі
кәдімгі.
кәдімгі.
Сөздері де
ұқпасам да ұқсас қазақ сөзіне
ұқпасам да ұқсас қазақ сөзіне
Кирилл енді нағыз
қазақ боп көрінді көзіме!
қазақ боп көрінді көзіме!
Жасаған-ай,
туысқандық сақталыпты-ау әуенде.
туысқандық сақталыпты-ау әуенде.
Рахмет достым,
сені-дағы ортақ әнмен аялаған әжеңе!
сені-дағы ортақ әнмен аялаған әжеңе!
Өкініш-ай, бірақ достым
бір кездегі ортақ тілді ұқпайды.
бір кездегі ортақ тілді ұқпайды.
Орысшаға тәржімә
етсем, күлімсіреп құптайды.
етсем, күлімсіреп құптайды.
Кетіппіз-ау мұң
бөлісе ұмытып,
бөлісе ұмытып,
Бұдан бетер бар
екенін тыс қайғы.
екенін тыс қайғы.
Күндегі әдет екі
жақта ала-кеуім шақта оқпен арбасқан.
жақта ала-кеуім шақта оқпен арбасқан.
Қазір тыныш,
жайма шуақ таңғы аспан.
жайма шуақ таңғы аспан.
Күн іргеден көтерілді,
Ерекше бір мейіріммен нұрланып,
Жапырақта жаңбыр
тамшылары
тамшылары
Бейне гауһар мөлт-мөлт
ойнап, тұр жанып.
ойнап, тұр жанып.
Түнгі дауыл,
түнгі жаңбыр,
түнгі жаңбыр,
Қасіретті қуып,
қанды жуып кеткен бе?
қанды жуып кеткен бе?
Ләйімде солай
болғай,
болғай,
Салауат делік өкінішті
өткенге.
өткенге.
Жау қорғаны жатыр
бей-жай,
бей-жай,
Жаулық мінез
танытпай,
танытпай,
Жауығудан шығар
мүмкін,
мүмкін,
Шаршаған да,
жалыққан.
жалыққан.
Иә, тәңірі,
адамзатқа мейірімділік, бер ынсап.
адамзатқа мейірімділік, бер ынсап.
Мынау ғажап
сұлулықта қан төгу де қылмыс-ақ!
сұлулықта қан төгу де қылмыс-ақ!
Блиндаждан көтерілді
Балғын ару, жас
жігіт.
жігіт.
Жүздерінде қуаныш
сезім,
сезім,
Жақсы үміт.
Қуанатын шығар,
түннен өлмей есен шыққанға,
түннен өлмей есен шыққанға,
Лағынат айтып
қанды тырнақ соғыс атты мыстанға.
қанды тырнақ соғыс атты мыстанға.
Әсем таңға қарап
тұрды, соғыс жемі бишаралар
тұрды, соғыс жемі бишаралар
Ләзәттана қараңдар.
Бұл қырғында
әрбір тәулік тіршілігің
әрбір тәулік тіршілігің
Бүкіл тұтас өміріңе
бара-бар!
бара-бар!
Құшақтасып күлісті олар,
Уа, әулие махаббат, обалсынам, атар ем.
Сендер үшін
Гитлерді,
Гитлерді,
Оқ шығармай дар
ағашқа асар ем!
ағашқа асар ем!
«Эх, поганни фриц...» Кирилл достым
Украинша балағаттай,
Тістеніп, ащы
ызаға булықты да,
ызаға булықты да,
Ойламаған
асығыстық істеді.
асығыстық істеді.
Екі жасты жаулық
мінез танытпастан,
мінез танытпастан,
Күліп тұрған
жайдары
жайдары
Жалғыз оқпен
қыршынынан қиды да
қыршынынан қиды да
Өзімізді нысанаға
байлады!
байлады!
Керек еді ылғал
кеуіп үлгергенше,
кеуіп үлгергенше,
Сабыр етіп, сақтанған.
Оқтың күшті
қызуымен,
қызуымен,
Салқын жаңбыр
тамшылары
тамшылары
Ақ бұлт болып көтерілді
аспанға.
аспанға.
«Құдай ұрды, дереу
қозғал!»
қозғал!»
Екеуміз де екі
жаққа жалтардық.
жаққа жалтардық.
Тәңірі сақтап,
минометтың тепкісінен
минометтың тепкісінен
Талқандалмай шақ
қалдық!
қалдық!
«Ақ бұлт» орнын
талқан етіп,
талқан етіп,
Миномет оғы
тиылды.
тиылды.
Тағы біраз мезгілден
соң,
соң,
Фрицтер екі
өлікке жиылды.
өлікке жиылды.
Мен де
біраз сақтық етіп,
біраз сақтық етіп,
Асықпастан төңіректі барладым.
Нысанаға
қарапайым солдат емес,
қарапайым солдат емес,
Көк жалдылар таңдадым.
Неміс бейқам,
мүмкін бізді жайраттық деп ұққанды.
мүмкін бізді жайраттық деп ұққанды.
Қарауылға еркін таңдап, жаһанамға аттандырдым
Екі офицер дұшпанды!
Қалғандары ғайып болды,
Бытырай қашып жан-жаққа,
Жау тараптан тағы да ұзақ оқ атылды,
Нысанасыз алжасқан,
Кирилл үнсіз, қайда кеткен?
Өшкен бе әлде кім білген,
Жасаған-ай тірі екен,
Саперлер келіп қазып алды үңгірден.
Осылайша кетті ауыр, қатерлі де
Мергендік қадам басталып,
Бұдан кейін өкіндірер,
Асығыстық, албырттыққа баспадық!
3. КӨК ДӘПТЕРДЕГІ ЖАЗБАЛАР
Жасаған-ай,
Өлтіру де болады екен мақтаныш.
Тілім соған оралады жасқанып!
Менің мынау көк
дәптерім бетіне
дәптерім бетіне
Сұмдық есеп көк
сиямен хатталып,
сиямен хатталып,
Келе жатыр екінші
жыл,
жыл,
Бірден бастап
еселеп,
еселеп,
Көбеюде,
Сұрайсыз ғой, неше?-
деп.
деп.
Ашық көкпен
жазылыпты: Жүз тоқсан!
жазылыпты: Жүз тоқсан!
Бірде екі, бірде
үштен есе көп!
үштен есе көп!
Бір жүз тоқсан!
Қарағым да келмейді.
Кейде өзімді
«қанішер!» - жерлеймін
«қанішер!» - жерлеймін
Бұл не
есеп,
есеп,
Атып алған аңның ба?
Айтшы маған, айтшы маған мергенім.
Нысанаға ілген
«аңым» бұл менің.
«аңым» бұл менің.
Касқыр емес.
Адам!
Адам атып
жүргенім.
жүргенім.
Жүктегенім сауап
па, әлде күнә ма?
па, әлде күнә ма?
Айтшы әділет, қайсы
екенін білмедім!
екенін білмедім!
Кейде ашынған аналардың қоршауында оянам.
Күнәкәр боп, жүз
тоқсанның бар бақытын тонаған.
тоқсанның бар бақытын тонаған.
«Құлыным-ай,
мейірімсіз бе ең?» - дейтіндей
мейірімсіз бе ең?» - дейтіндей
Мұңайыңқы
мүсіркей қарап өз анам!
мүсіркей қарап өз анам!
Бір жүз тоқсан қаралы ана жылаулар,
Мен де көзге жас
алайын жылаңдар,
алайын жылаңдар,
Қорланарлық
адамға ортақ сұмдыққа,
адамға ортақ сұмдыққа,
Адамзатқа тәңірден
мейірбандық сұраңдар!
мейірбандық сұраңдар!
Уа, адамзат, Адам ата ұлдары,
Бұл не сұмдық, бір-біріңді қырғаның?!
Кешір Гете, бір
қандасың қанішер боп туды да,
қандасың қанішер боп туды да,
Бүкіл әлем болып
кетті, - қанды қырғын қырманы!
кетті, - қанды қырғын қырманы!
Маған қазір қарапайым
солдат кезім жеңілірек тәрізді.
солдат кезім жеңілірек тәрізді.
Атойлаған жауды
атасың, тыңдайсың да әмірді.
атасың, тыңдайсың да әмірді.
Шегінеді қан жоса боп,
Қалсын мейлі сұлап талай өліктер,
Сен бе өлтірген,
Әлде өзге
ме, біліп көр.
ме, біліп көр.
Ал, мергенде жауаптылық өзгеше,
«Өлтір жауды, сені ол бірақ білмесін!
Дәл түбінен жасырынып жау қорғанын торисың,
Қылаң еткен елестердің бәрін жауға жорисың.
Мейлі, саған сол сағатта етпесе де қастандық,
Ат та дереу өлтіріп жер жастандыр!
Мергендігім қашан, қалай басталды?
Әр тәулігі үрейлі ауыр бір-бір дастан-ды!.»
Төртінші дәптер
ГОСПИТАЛЬ АЙЛАРЫ
... Госпитальдан айлар бойы дәм татып,
Оқ омырған
жілігімді жалғатып,
жілігімді жалғатып,
Жан төзбестік
тарттым да ауыр азапты.
тарттым да ауыр азапты.
Кейде кірпік
ілдірместен таң атты.
ілдірместен таң атты.
Мүсіркейді кәрі дәрігер,
Өз жанын да
жәбірлеп,
жәбірлеп,
Ұйықтатады
сезімімді
сезімімді
Дүркін-дүркін
дәрілеп.
дәрілеп.
Оянамын меңзең
басым қаңғырып,
басым қаңғырып,
Құлағымда бір
тынбастан жаңғырық!
тынбастан жаңғырық!
Оң аяғым гипс
сауыт ішінде.
сауыт ішінде.
Арулармен билеп жүрем түсімде.
Ал, оянсам шошынамын, Ой, аллай,
Аяқ емес, бозғылт күпсер томардай!
Күрсінем де, дүрсілдетіп ұрамын,
«Жер бастырар күні бар ма құдайдың?»
Ал, Құсайын қос сирақсыз,
Елге оралмақ жақында.
«Жаяу емес» ат орнына
«Арба» байлап тақымға!
Маған-дағы хирургтер
Талай кеңес бергенді:
«Есен-аман сирақсыз-ақ,
Қайтқаның жөн елге енді.
Кесу жеңіл, сенімдірек емдеуден...»
Десе-дағы тыңдамағам,
Кеңесіне көнбегем.
«Гангренге кетсе айналып сүйегің,
Мүмкін, дескен,- әлде неше кестірумен,
Азап тартып жүдеуің...»
Соншалықты қорқытса да,
Шешімімнен шегінбедім,
саспадым,
саспадым,
Дұрыс бопты,
шүкір міне
шүкір міне
Қос балдақпен
адымдай да бастадым.
адымдай да бастадым.
Ертең мамыр
мерекесі,
мерекесі,
Менің-дағы мерей
күнім саналмақ,
күнім саналмақ,
Өңіріме тағы да
бір Қызыл жұлдыз қадалмақ.
бір Қызыл жұлдыз қадалмақ.
Ертең мен де алғаш рет тосыннан,
Балдақтылар шеруіне қосылам.
Бір, екі, үш,
бір, екі, үш.
бір, екі, үш.
Дағдыланып
келемін,
келемін,
Шүкір алла, құламаспын,
Құламауға сенемін!
Құламауға сенемін!
Орталықтан киношылар келіпті.
Қобди артқан қос
офицер,
офицер,
Киімдері келісті.
Көрдім-дағы
қошқар тұмсық,
қошқар тұмсық,
Жирен мұрттың
пішінін,
пішінін,
Балқашымның
қаралы жылын
қаралы жылын
Қаперіме
түсірдім.
түсірдім.
Құлағымда бір тынбастан күңіренген аза-зар,
«Нан, бір үзім нан, қайырымды адамдар.»
Жанарымда қаралы Балқаш,
Қасіретті жылы жұртымның,
Аштық патша аранында
Азап шеккен ұлтымның.
Сонда мынау шиқан бетті оңбаған,
Босқындарды жабайы -деп,
Тағылар-
деп қорлаған
деп қорлаған
Намысым лаулап,
Қос жанарым
шоқтанып,
шоқтанып,
Балдағымды
оқталуға шақ қалдым!
оқталуға шақ қалдым!
Госпитальдың
кинозалы,
кинозалы,
Мерекелік
салтанат,
салтанат,
Жазылуға бет
алғандар,
алғандар,
Қуаныштарын
арқалап,
арқалап,
Келген түгел,
Жүздерінде шексіз сенім өмірге,
Бұрынғыдан
батылырақ
батылырақ
Тік қарайтын
тәрізді олар өлімге!
тәрізді олар өлімге!
Енді бір сәт,
Жаңғырығып кетті кенет кинозал,
Сахнаға көтерілді
Сымбатты сұңғақ
генерал.
генерал.
Жаңа ғана буырыл
шалған
шалған
Қара шаштың
самайын,
самайын,
Құрметтей де,
сүйсіне де,
сүйсіне де,
Көз алмастан
қарадым.
қарадым.
Толқын шашы бейне
Айдынның құндызы,
Көң кеудеде жарқырайды,
Ерліктің алтын
жұлдызы,
жұлдызы,
Жанында
полковник,
полковник,
Менің Ваня ұстазым,
Қос балдақпен
қарғып барып,
қарғып барып,
Келген еді
құшпағым...
құшпағым...
Генерал бірден
көрді-дағы
көрді-дағы
Тақымдарға арба
таққан
таққан
Әлденеше
солдатты,
солдатты,
Сахнадан төмен
түсіп,
түсіп,
Әр қайсымен
сәлемдесті қолдасып.
сәлемдесті қолдасып.
Содан кейін сөз
бастады,
бастады,
Енді қайтып көтерілмей
биікке,
биікке,
Міне осы
кішілікпен,
кішілікпен,
Кетті ол шырқау
биіктеп!
биіктеп!
Құттықтап боп,
Жарадардың
бәр-бәрін
бәр-бәрін
Ұстазыма оқытты
да
да
Мерекелік
жарлығын,
жарлығын,
Қос сирақсыз,
күиік бетті танкистке,
күиік бетті танкистке,
Аударды да
назарын, Жан шошырлық «дидарына»,
назарын, Жан шошырлық «дидарына»,
Жас үйіре
тұманданып жанары,
тұманданып жанары,
Өз жанын да
сезінгендей
сезінгендей
Жазылмастық
жаралы,
жаралы,
Айыпты жандай
көкірегінен ауыр,
көкірегінен ауыр,
Үнсіз ғана
күрсініп,
күрсініп,
Аянышты ата
мейіріммен
мейіріммен
Ұзақ, ұзақ
қарады.
қарады.
Ал, содан соң
тізерлеп кеп,
тізерлеп кеп,
Маңдайынан сүйді
де,
де,
Қос орденді өңіріне
танкистің
танкистің
Өз қолымен алтын
жұлдыз қадады!
жұлдыз қадады!
Алақандар соғылды
ұзақ,
ұзақ,
Қошеметтен
жаңғырықты кинозал.
жаңғырықты кинозал.
Қандай күйде
болды екен жұлдызды танкист?
болды екен жұлдызды танкист?
Қараңдаршы
құрбылары, ағалар.
құрбылары, ағалар.
Өрт шарпыған бет
пішіні аңғартпайды еш белгі.
пішіні аңғартпайды еш белгі.
Кірпігі жоқ қос жанарда,
Мақтаныш бар, нала бар!
Ал, батырлық
дәптерінің бетіне:
дәптерінің бетіне:
Қараңдаршы,
қараңдаршы, жараңдар,
қараңдаршы, жараңдар,
Көрмеге ғана
қоярлықтай бозбала боп көрікті,
қоярлықтай бозбала боп көрікті,
Қарайды күліп,
қазіргі міскін жарадар!
қазіргі міскін жарадар!
Мүмкін, мүмкін
айтып та тұрған шығар ол:
айтып та тұрған шығар ол:
«Рахмет сізге
мейірімді генерал.
мейірімді генерал.
Бірақ алтын
жұлдызың, қайран, дариға-ай,
жұлдызың, қайран, дариға-ай,
Жоғалтқандарыма менің бола алмас өмір
Бара-бар!
Амалым қайсы,
Отаным үшін жанды да пида санағам,
Боламын-дағы қасіретке де
Мойымайтын
қара нар!»
қара нар!»
Бірер минут дыбыссыз, үнсіз
Тұнжырап тұрды кинозал.
Айығып зорға
аянышты
аянышты
Сезімнен енді генерал,
Аралай жүріп
арбалылар қатарын,
арбалылар қатарын,
Әрқайсына орден
тақты, оқыттырып атағын
тақты, оқыттырып атағын
Кезекте енді қос
балдақты «қырандар»
балдақты «қырандар»
«Кәне, кәне,
адымдаңдар, Өздеріңді сынаңдар.
адымдаңдар, Өздеріңді сынаңдар.
Бәрекелді,
бәрекелді, Батылырақ, батылырақ бас әлі...»
бәрекелді, Батылырақ, батылырақ бас әлі...»
Енді бір сәт
мені-дағы атады:
мені-дағы атады:
«Қайда әлгі
Әуелбеков, Мыс Балқаштың мергені,»
Әуелбеков, Мыс Балқаштың мергені,»
Осы көктем өз
қолымнан Снайпер мылтық бергенмін.»
қолымнан Снайпер мылтық бергенмін.»
Қос балдақпен
орғып барып,
орғып барып,
Сәл шайқала
тоқтадым,
тоқтадым,
Қолтығымнан сүйеп
қалды дядя Ваня ұстазым.
қалды дядя Ваня ұстазым.
Генерал маған
күлімсіреп, мейірлене қарады.
күлімсіреп, мейірлене қарады.
Он қолымды қатты
қысып,
қысып,
Өңіріме қызыл
жұлдыз қадады.
жұлдыз қадады.
Ал, шиқан бет,
қошқар тұмсық оңбаған,
қошқар тұмсық оңбаған,
Аштық, жылы сорлы
босқын
босқын
Қазағымды
қорлаған
қорлаған
Құттықтамақ мені
қазір
қазір
Сондағы пасық
аузымен,
аузымен,
Құдіретім келсе
құлатар ем,
құлатар ем,
Жексұрынның төбесіне
тауды мен,
тауды мен,
Арын қорғап аз ұлтымның
ардақты,
ардақты,
Көкірегіне тіреп
тұрдым балдақты!
тұрдым балдақты!
Генералға түсіндірдім,
Қаһарымның
себебін.
себебін.
Ол күрсініп есіне
алды
алды
Аштық жылы мазақ
болған өз елін.
болған өз елін.
«Менің халқым - Украиндар
да ол жылдары ашыққан...
да ол жылдары ашыққан...
Сен аштарды мазақ
еткен пасықжан,
еткен пасықжан,
Ей, күнәкәр, қара
бетті жазықты,
бетті жазықты,
Рухтарынан қазір
кешірім сұра,
кешірім сұра,
Аштан өлген
халықтың!»
халықтың!»
Шиқан бетті тізе
бүкті,
бүкті,
Арылмақ боп
күнәдан...
күнәдан...
Құлағымда аштар
зары:
зары:
«Үзім нан!»-деп,
«Түйір нан!» - деп жылаған.
«Түйір нан!» - деп жылаған.
Уа, бауырластар
Совет халқы,
Совет халқы,
Қан құйлы тұста
бүгінгі,
бүгінгі,
Қасиетіңді тану
үшін
үшін
Қасіретіңе
генерал боп та,
генерал боп та,
Жауынгер
боп та үңілдік!
боп та үңілдік!
Жиналыс бітті,
Әр кеудеде алуан түрлі толғаныс.
Майдан беті күн батысқа
біржолата кетті ауып,
біржолата кетті ауып,
Бірақ айқас бітер емес берменде,
Жеңіс туы тігілгенше Берлинде!
Қош, госпиталь,
көріп қайтсам:
көріп қайтсам:
Қос анамды,
Қалқашымды, үй-жайды,
Қалқашымды, үй-жайды,
«Қанды көйлек»
достарымды
достарымды
Қалдыруға
қимаймын.
қимаймын.
Жеңіс, жеңіс -
биік мақсат, ұлы арман!
биік мақсат, ұлы арман!
Ұлы арманға
кімдер жетпек,
кімдер жетпек,
Бүгінгі солдат
ұланнан?!
ұланнан?!
Ер азамат -
тоқтысы ғой туған елдің
тоқтысы ғой туған елдің
Құрбандыққа арнаған.
Туған жұртты өз
кеудеммен,
кеудеммен,
Қорғамауға
арланам!
арланам!
Жеңіс үшін шыбын жанды атасам да пидаға,
Уа, жасаған,
сонау танкист тағдырын маған сыйлама!
сонау танкист тағдырын маған сыйлама!
- 170 просмотров