Мерген ауылы
Торғайда Совдеп.
Қызыл ту
Қызыл ту
Ең биік үйдің
үстінде.
үстінде.
Толастап айқас,
ызың-шу,
ызың-шу,
Білінді қазір
күш кімде.
күш кімде.
Өңкей де қызыл
комиссар,
комиссар,
Үлкені соның
Иманов.
Иманов.
Жаңа бір тұрмыс
жан құштар,
жан құштар,
Бетіне нұры
жиналып,
жиналып,
Өркендеп жатқан
кез еді-ау,
кез еді-ау,
Болашақ қамын
ойлатып.
ойлатып.
Болмасқа қамсыз
- келсе жау,
- келсе жау,
Үйретіп әскер
ойнатып.
ойнатып.
Кигізіп әсем
формасын,
формасын,
Самсатып сапқа
тұрғызып.
тұрғызып.
Кешкілік кернеп
қала ішін
қала ішін
Әндетіп өтсе бір
қызық.
қызық.
Жарқылдап
қару-жарақтар,
қару-жарақтар,
Арындап аттар
ойқастап.
ойқастап.
Дегендей бізге
қарап қал,
қарап қал,
Қаланың халқы
кез тастап.
кез тастап.
Хакімбек Токин
комиссар
комиссар
Жер бөліс ісін
бастаған,
бастаған,
Мауыты киім
жарасар
жарасар
Алтынмен зерлеп
тастаған.
тастаған.
Баяғы тұлпар Ақбұршақ
Әскери ермен
үйлескен.
үйлескен.
Ол барған жердің
бәрі шат,
бәрі шат,
Жиналып жалшы
гулескен.
гулескен.
Асығып әсем
ертеңге,
ертеңге,
Аптығып айтып
арыз-мұң,
арыз-мұң,
Бәрі де шығып
бекерге
бекерге
Қашанғы байға
қарыздың.
қарыздың.
Байлаудан шыққан
малдай-ақ
малдай-ақ
Босанған кедей
мінезі.
мінезі.
Қандай бұл
заман, қандай бақ
заман, қандай бақ
Бәріне қожа бір
өзі!
өзі!
Басталды тағы
дүрбелең,
дүрбелең,
Бастырды тозаң бұл
елді.
елді.
Азамат соғыс күн
деген
деген
Астан да кестен
жыл келді...
жыл келді...
Ал міне
төңкеріске төнді қауіп,
төңкеріске төнді қауіп,
Сыртқы жау елге
кірер жолды жауып.
кірер жолды жауып.
Қоршауда қалды
жап-жас қала мына
жап-жас қала мына
Ішкі жау іштен
талап, иттей қауып.
талап, иттей қауып.
Торғайды басты
келіп атты қазақ,
келіп атты қазақ,
Батырдың
қарауында әсер аз-ақ.
қарауында әсер аз-ақ.
Қалаға кіре
алмай жау жанталасты
алмай жау жанталасты
Келгенде
жасаймын деп ақтық азап.
жасаймын деп ақтық азап.
Жағалай өртенді
ауыл маңайдағы,
ауыл маңайдағы,
Жазықсыз төгілді
елдің талай қаны.
елдің талай қаны.
Адамның адамға
істер айуандығын
істер айуандығын
Арқалап аза
кіндік жер айналды.
кіндік жер айналды.
Бірауық
зеңбіректер қаланы ұрып,
зеңбіректер қаланы ұрып,
Арада өкіл салып
ала күлік.
ала күлік.
Ала алмай бітім
сұрап арпалысты
сұрап арпалысты
Аттатпай тұрды
батыр табалдырық.
батыр табалдырық.
Барлығы үш жүз
әскер кескілескен,
әскер кескілескен,
Жалғайды таңды
таңмен,кешті кешпен.
таңмен,кешті кешпен.
Көбісі
комиссардың далада жүр
комиссардың далада жүр
Бұл жайдан ешбір
хабар естіместен.
хабар естіместен.
Ызадан булықты
жау тілек болмай,
жау тілек болмай,
Күтпеген мықты
қамал, тірек сондай.
қамал, тірек сондай.
Түйілген тас жұдырық
секілденіп
секілденіп
Тұр қатып Торғай
қала, жаңа Торғай!
қала, жаңа Торғай!
-Қайда ауыл?
Қайда ауыл
мергендердің
мергендердің
Ордасын көрсет
бізге өңшең иттің!
бізге өңшең иттің!
Деді жау.
-Әне! - деді
опасыздар.
опасыздар.
Сол үннен дір
еткендей сескеніп түн.
еткендей сескеніп түн.
Бір. Екі. Үш.
Үшты доптар жалын сүйреп,
Үшты доптар жалын сүйреп,
Шу етті қалың
қопа қамыс күйреп.
қопа қамыс күйреп.
Жөнелді аза
бойды тік тұрғызып
бойды тік тұрғызып
Күңіренген
төңіректі дауыс билеп.
төңіректі дауыс билеп.
Ұйлығып отырған
ел бір уыстай,
ел бір уыстай,
Қанатсыз ұша
алмаған тірі кұстай.
алмаған тірі кұстай.
Үйітіліп от
ішінде қала берді,
ішінде қала берді,
Ақ үйлер
күтір-күтір шыны ыдыстай.
күтір-күтір шыны ыдыстай.
Азамат бәрі де
әскер қала ішінде,
әскер қала ішінде,
-Жау жендет ал
да тала, ал ішіп, же! -
да тала, ал ішіп, же! -
Омырауын ашады
оққа бір ақсақал -
оққа бір ақсақал -
Жалаңаш жан
есірік хал үстінде!
есірік хал үстінде!
Жанады өрт -
жан-жақ енді самаладай,
жан-жақ енді самаладай,
Сан түрлі үнмен
ажал салады айғай.
ажал салады айғай.
Ішінен от
дозақтың зар шығады
дозақтың зар шығады
Басылмай бала
шырыл, анада "ойбай".
шырыл, анада "ойбай".
Жас сәби өлген
ана сүтін еміп,
ана сүтін еміп,
Жарыққа жалт
қарайды бетін беріп.
қарайды бетін беріп.
Ызыңдап нар
қамыстар өртенеді,
қамыстар өртенеді,
Ажалдың
сыбызғысы секілденіп.
сыбызғысы секілденіп.
Бір кезде қалың
жылқы дүр ете қап,
жылқы дүр ете қап,
Жосылды жонға
шығып күрең қабақ.
шығып күрең қабақ.
Кісінеп, шұрқырасып,
кетті заулап
кетті заулап
Соңынан
түскендей-ақ біреу сабап.
түскендей-ақ біреу сабап.
Тағы да
зеңбіректер қоса аңырап,
зеңбіректер қоса аңырап,
Болды ауыл жер
мен жексен,күл шаңырақ.
мен жексен,күл шаңырақ.
Қазаға жаназашы
секілденіп
секілденіп
Үй қалды қара
күйік бос сандырақ.
күйік бос сандырақ.
- Қой, жетер! -
деді қолын бір-ақ сілтеп,
деді қолын бір-ақ сілтеп,
Жау бастық көзін
басып, құлақ бітеп.
басып, құлақ бітеп.
Содан соң қара
жолмен қайта жосып,
жолмен қайта жосып,
Дыбысы
жаңғырықты тұяқтың тек...
жаңғырықты тұяқтың тек...
...Таң атты.
Сорлы ауылды жалаңаштап,
Сорлы ауылды жалаңаштап,
Жел сұмпай сұмдық
хабар ала қашпақ.
хабар ала қашпақ.
Адамның айтып
аузы шыдамайтын
аузы шыдамайтын
Ауыл бір күйік
қазан, қара қаспақ.
қазан, қара қаспақ.
Жат көріп, жауға
жорып, бір бөлектеп,
жорып, бір бөлектеп,
Қарамен өлген
есеп дөңгелектеп.
есеп дөңгелектеп.
Әр жақтың
азғындары күлді алыстан
азғындары күлді алыстан
"Ауылына
мергендердің сол керек!" - деп.
мергендердің сол керек!" - деп.
Әнекей, түнде
қашқан жылқы құлап,
қашқан жылқы құлап,
Келеді суат
бойлап ұбақ-шұбақ.
бойлап ұбақ-шұбақ.
Құраулап кезінде
жас жұрт барады,
жас жұрт барады,
Жаңғырып
жағадағы жасыл құрақ.
жағадағы жасыл құрақ.
О, ғажап, үн
келеді жылқы жақтан,
келеді жылқы жақтан,
Сәбидей
жамырасып жылап жатқан,
жамырасып жылап жатқан,
Әр аттың
бауырында бір-бір бала
бауырында бір-бір бала
Таңулы, қалған
аман бұл апаттан.
аман бұл апаттан.
Ауыл-ай, қайран
ел-ай, қан айқаста,
ел-ай, қан айқаста,
Мынау ой келе
қалған қалай басқа!
қалған қалай басқа!
Білгізіп елдігіңді,
ерлігіңді
ерлігіңді
Сақтапсың ұрпағыңды
жоғалмасқа!
жоғалмасқа!
Қалдырып қайран
жұртты тағы да бір,
жұртты тағы да бір,
Арттағы тау
төбенің бәрі қабір.
төбенің бәрі қабір.
Ауылы мергендердің
көшті алысқа
көшті алысқа
Боларын білді
дағы әлі дауыл.
дағы әлі дауыл.
Қапы күн
Атысты Торғай
атысқан сайын
бір күйреп,
бір күйреп,
Қырдағы қоңырау өзінен-өзі
күмбірлеп,
күмбірлеп,
Көшенің іші
секірген доптан көрінбей,
секірген доптан көрінбей,
Жортады жалаң
тақырда оқтар бүлкілдеп.
тақырда оқтар бүлкілдеп.
Қаланың халқы қалмастан
қару асынған,
қару асынған,
Асынбай қайтсін,
ажалмен ойнап ашынған.
ажалмен ойнап ашынған.
Бәрібір өлім
жастығын алып жатпақ ол,
жастығын алып жатпақ ол,
Кету жоқ әсте
бораған оқтың астынан.
бораған оқтың астынан.
Көктемнің күні
шыға сап жайнап шығыстан,
шыға сап жайнап шығыстан,
Кірмейді шапшаң
кілкіген түтін, кіл ыстан.
кілкіген түтін, кіл ыстан.
Қан күрең көйлек
ол да бір батыр секілді
ол да бір батыр секілді
Жап-жаңа кіріп,
жыртылып шыққан ұрыстан.
жыртылып шыққан ұрыстан.
Шаршады батыр
жалғыздық, демеу жоқтықтан,
жалғыздық, демеу жоқтықтан,
Шаршады дұшпан
жауы оңай болмай соқтыққан.
жауы оңай болмай соқтыққан.
Алынбай қала,
адырда тұрды түтіндеп,
адырда тұрды түтіндеп,
Айнымай үйлер
қап-қара күйе шоқпыттан.
қап-қара күйе шоқпыттан.
Айлаға басты
енді жау,
енді жау,
Алмасын біліп
қырғынмен.
қырғынмен.
"Соңыңнан
ерген ел мынау
ерген ел мынау
Қажыды майдан
сүргіннен.
сүргіннен.
Ақ әскер кете
жөнелді,
жөнелді,
Тұрақтап байыз
таба алмай.
таба алмай.
Адасқан біздей
пендеңді,
пендеңді,
Қалаға кіргіз,
қамамай!
қамамай!
Ағайын, бауыр,
туысқан,
туысқан,
Аз ғана топпен
біз қалдық.
біз қалдық.
Арамыз азып
суысқан,
суысқан,
Абыройыңды сенің
қызғандық.
қызғандық.
Бар билік сенде,
соңыңнан,
соңыңнан,
Қарашы болып
ердік біз.
ердік біз.
Қисаймай жақсы
жолыңнан,
жолыңнан,
Өзіңе ғана
сендік біз.
сендік біз.
Қырылыса бермей
өзді-өзің,
өзді-өзің,
Қадірлі Сардар,
қолыңа ал!
қолыңа ал!
Көремін десе өз
көзің,
көзің,
Шолушы жібер,
шолып ал!
шолып ал!
Маңайда дұшпан
жоқ қазір,
жоқ қазір,
Алдасақ, бізді
бауызда!
бауызда!
Ағайын басы оққа
әзір,
әзір,
Ағайын сөзі
ауызда.
ауызда.
Бітімге, батыр,
батаға
батаға
Шақырдық сені құранмен.
Жайсаң ер сабаз,
жақсы аға
жақсы аға
Жасайық жалғыз ұранмен!".
Осынау сәлемді
алып салтанатпен,
алып салтанатпен,
Ақ сәлде, аппақ
желең шапағатпен.
желең шапағатпен.
Көтеріп тебесіне
қалың қурап,
қалың қурап,
Кілең бір
үкілеткен ақ боз атпен,
үкілеткен ақ боз атпен,
Қалаға "игі
жақсы" кірді шалдар,
жақсы" кірді шалдар,
Атанған қадірлі
елге қажы-ишандар.
елге қажы-ишандар.
Сақалы белдеріне
түскен өңшең,
түскен өңшең,
Аузында:
"Әлей, Сардар, Әлей, Сардар!'
"Әлей, Сардар, Әлей, Сардар!'
Аттарын алаңға
әкеп қатар байлап,
әкеп қатар байлап,
Жаяулап, бас
иісіп, басып жайлап.
иісіп, басып жайлап.
Тізілген
әскерлердің арасымен
әскерлердің арасымен
Қозғалып келе
жатыр "А, кұдайлап!"
жатыр "А, кұдайлап!"
Қабағын қалың
түйіп, ауыр оймен,
түйіп, ауыр оймен,
Қарайды
карауылшы тағы үреймен.
карауылшы тағы үреймен.
Тоқтатты
қақпадан кеш үш қадам жер,
қақпадан кеш үш қадам жер,
Мүләйім кіл
әулие сүмірейген.
әулие сүмірейген.
Іш жақтан келді
бұйрық кірсін деген,
бұйрық кірсін деген,
Сырттағы жан
болмады күрсінбеген.
болмады күрсінбеген.
Жөнелді
қалбалаңдап қайырсыз топ,
қалбалаңдап қайырсыз топ,
Адам жоқ жол
бойында тырс үндеген.
бойында тырс үндеген.
Қоршаған
жан-жағында комиссарлар,
жан-жағында комиссарлар,
Жарқылдап отыр
екен арыс Сардар.
екен арыс Сардар.
Бір шолып өткір
көзбен өте шықты
көзбен өте шықты
Бәрі де кешегі
би, таныс шалдар.
би, таныс шалдар.
Бәрі де
маңдайымен сүйкеп еден:
маңдайымен сүйкеп еден:
- "Уа,
Алла, қадір Сардар, уа пәуеден!"
Алла, қадір Сардар, уа пәуеден!"
Тәңірім,
азаматқа таупық бер,
азаматқа таупық бер,
Арыл құл, ада
нәубет, бұ пәледен!"
нәубет, бұ пәледен!"
Қарайды бас
комиссар көзін алмай,
комиссар көзін алмай,
Бұл көзде әбжыланның
өзі бардай.
өзі бардай.
Қас қақты, жетіп
келді қос адъютант,
келді қос адъютант,
Батырдан бас
изесе сөз ұғардай.
изесе сөз ұғардай.
Шалғыншы кетті
аттанып, суыт жүріп,
аттанып, суыт жүріп,
Шалдарды бөлек
үйге тынықтырып.
үйге тынықтырып.
Кеңесті
комиссарлар бұл күн ұзақ,
комиссарлар бұл күн ұзақ,
Айласын азар
жаудың біліп тұрып.
жаудың біліп тұрып.
Амал не
ойланбасқа, сарқылды әскер,
ойланбасқа, сарқылды әскер,
Жан-жақтан еш
хабар жоқ ақылдас! - дер.
хабар жоқ ақылдас! - дер.
Тым-тырыс бұл не
ғажап?
ғажап?
Бар - дей ме
екен
екен
Батырда
таусылмас қан, таусылмас тер?
таусылмас қан, таусылмас тер?
Шолғыншы келді
қайтып ертеңінде:
қайтып ертеңінде:
-Бос қалған жүз
шақырым өлке мүлде,
шақырым өлке мүлде,
Босқан жұрт
бозға шығып мал іздеп жүр,
бозға шығып мал іздеп жүр,
Ауыл жоқ шұбалаңның
ертеңінде!
ертеңінде!
Бас шайқап қойды
батыр мол күрсініп,
батыр мол күрсініп,
Деді ме сорлы
тағдыр,сор тіршілік!
тағдыр,сор тіршілік!
Шекесін жырта қарыс
қос қолымен
қос қолымен
Аямай әлсін-әлі
отыр сығып.
отыр сығып.
Десе оған: -
Сенбе, көкем, сенбе,көкем! -
Сенбе, көкем, сенбе,көкем! -
-Қашанғы қайран
жұртты сенделетем?
жұртты сенделетем?
Бір тыным
болмады ғой,болмады ғой! -
болмады ғой,болмады ғой! -
Дейді ол, байлай
алмай белді бекем.
алмай белді бекем.
Дариға, оның осы
мұң-зарында
мұң-зарында
Бар еді-ау нәлет-қарғыс
кіл залымға.
кіл залымға.
Еш болып кеткені
ме, есіл еңбек,
ме, есіл еңбек,
Оны ұғып, оны
аяйтын кім бар мұнда?! -
аяйтын кім бар мұнда?! -
Тұрды ол,
дүниені басқа тепкендей-ақ,
дүниені басқа тепкендей-ақ,
Бір сұмдық
тәуекелге кеткендей-ақ.
тәуекелге кеткендей-ақ.
Кезінде жанды
сол кез ғажап жалын,
сол кез ғажап жалын,
Сол жалын байтақ
жұртын өпкендей-ақ.
жұртын өпкендей-ақ.
Арыстан ақырғы
рет ақырғандай,
рет ақырғандай,
Ащы үні асау
мылтық атылғандай.
мылтық атылғандай.
Шайқалтып
қабырғаны шаңқ ете қап:
қабырғаны шаңқ ете қап:
- Бар, кірсін!
Кірсін дереу
қапы қалмай! -
қапы қалмай! -
Өкініш өзекті
өртеп барады улап,
өртеп барады улап,
Жүгірді "А,
құдайлап" шалдар шулап.
құдайлап" шалдар шулап.
Қақшиып қақ
ортада қалды батыр
ортада қалды батыр
Жүрегі бір
шайқалып, кетті тулап.
шайқалып, кетті тулап.
Дәуреннің көзден
ұшып бір мұнары,
ұшып бір мұнары,
Достары құшақтасқан
құрбылары.
құрбылары.
Бетіне жан
келмеген көкесінің
келмеген көкесінің
Қасында үкім
күтіп тұрды бәрі!
күтіп тұрды бәрі!
Бір өзі елдей
ойлап, ес білетін,
ойлап, ес білетін,
Ер еді, оңай мұнша
түсті дер кім.
түсті дер кім.
Жеңбеді ол -
алдау, арбау, опасыздық
алдау, арбау, опасыздық
Дүниенің қаптап
тұрған ескі дертін.
тұрған ескі дертін.
Бұл жалғыз, осы
сәтте бұл мықты емес,
сәтте бұл мықты емес,
Жалғызға жауыз
жалған кұлдық - демес.
жалған кұлдық - демес.
Адамға соңғы
сенім арналды да,
сенім арналды да,
Жүректе бітім
ұйып, тұншықты егес...
ұйып, тұншықты егес...
Күн батты,
дүниені артқа тастап,
дүниені артқа тастап,
Ал қазір қала
қақпа айқара ашпақ.
қақпа айқара ашпақ.
Тіршілік
дірілдейді сұм күдікпен
дірілдейді сұм күдікпен
Тағдырдан, тас
таланнан қайда қашпақ?
таланнан қайда қашпақ?
Соңғы рет
бекінді штаб түнді тістеп,
бекінді штаб түнді тістеп,
Жұлдыздар ағып
көкте,жүгіршіктеп.
көкте,жүгіршіктеп.
Қалтырап алыс
жолда Ай келеді
жолда Ай келеді
Зорға деп
шығарғандай біреу күштеп.
шығарғандай біреу күштеп.
Алдына Алашты
ұстап,құранды ұстап,
ұстап,құранды ұстап,
Ылғи бір ала
сирақ,күрең қасқа ат,
сирақ,күрең қасқа ат,
Дутовтың
жендеттері жедел шауып,
жендеттері жедел шауып,
Қалаға қатар-қатар
кірді ойқастап.
кірді ойқастап.
Қайғылы хабар
Жүр еді ол
Бағаналы, Найман жақта,
Бағаналы, Найман жақта,
Ұлытау,
Сарымойнақ, Сайқалмақта.
Сарымойнақ, Сайқалмақта.
Торғайдың
топырағы қанға бөгіп,
топырағы қанға бөгіп,
Батырдың бастан
бағы тайған шақта.
бағы тайған шақта.
Тал түсте келді
хабар Құмкешуде,
хабар Құмкешуде,
Таянып қалған
мезгіл күн бесінге.
мезгіл күн бесінге.
Үш атты аппақ сабын
ала құйын,
ала құйын,
Тоқтады ақ боз
үйдің іргесіне.
үйдің іргесіне.
-Хакімбек, көке!
- деген бір дыбысқа
- деген бір дыбысқа
Елеңдеп шыға
келді бұл да тысқа.
келді бұл да тысқа.
Еңіреп құшақтады
келген үшеу,
келген үшеу,
Күн жылап
қосылғандай күн батыста.
қосылғандай күн батыста.
-Өртенді, құрыды
ауыл, күл боп ұшты,
ауыл, күл боп ұшты,
Олардың
сүйектерін түн көмісті.
сүйектерін түн көмісті.
Қалмады қадірлі әке,
аяулы ана,
аяулы ана,
Қанданды асыл
бесік, жөргек үсті.
бесік, жөргек үсті.
Бәрінен ұлы
қайғы жанға батқан,
қайғы жанға батқан,
Сардарды тас
түрмеге жау қаматқан.
түрмеге жау қаматқан.
Алдады арсыз,
тексіз сұм азғындар
тексіз сұм азғындар
Ант соққан, құдай
қарғап, құран атқан.
қарғап, құран атқан.
Ала алмай атты
қазақ ай бойында,
қазақ ай бойында,
Ала аяқ, айла
түлкі салды ойынға.
түлкі салды ойынға.
Қалжырап, қару
бітіп, адам бітіп,
бітіп, адам бітіп,
Сардардың
қамалады қайғы ойында.
қамалады қайғы ойында.
Сүйеу жоқ,
сүйемел жоқ есіл батыр,
сүйемел жоқ есіл батыр,
Сұмдардың сұм
кінәсін кешірді ақыр.
кінәсін кешірді ақыр.
Қараса,
Қарасайдың табанынан
Қарасайдың табанынан
Бұлттай боп
қалың әскер кешіп жатыр.
қалың әскер кешіп жатыр.
Бармағын алды
батыр сонда тістеп,
батыр сонда тістеп,
Қайт деуге қарсыласар
қолда күш жоқ
қолда күш жоқ
Аздан соң туды
басқа заманақыр,
басқа заманақыр,
Бітімнен айнып
шықты алдамыш топ!
шықты алдамыш топ!
Тұмандап көздің
алды, айналып бас,
алды, айналып бас,
Шымырлап төбе
құйқа, байланып жас.
құйқа, байланып жас.
Әп-сәтте қан
салқындап, тамыр құрғап,
салқындап, тамыр құрғап,
Секілді тұрып
қалды ол - бір құлпы тас.
қалды ол - бір құлпы тас.
Бар дәурен, бар
еткен жол тасыр, тайғақ -
еткен жол тасыр, тайғақ -
Бір сәтке ауыр
бұлттай басында ойнап.
бұлттай басында ойнап.
Көңілінің көк
аспанын кешіп келіп,
аспанын кешіп келіп,
Лау етіп, жанып
жерге түскендей нақ.
жерге түскендей нақ.
Селк етіп,
түстен шошып оянғандай,
түстен шошып оянғандай,
Онысын жүрек
айтып, ойы аңғармай.
айтып, ойы аңғармай.
Қапы өмір, қара
қанат құзғын қайғы,
қанат құзғын қайғы,
Бұған да шулап ұшып
оралғандай.
оралғандай.
Үн-түнсіз кетті
өкініш өлкесіне,
өкініш өлкесіне,
Асылып ауыр басы
ер төсіне.
ер төсіне.
Сан жорық
қуғын-сүргін кешкен бастан
қуғын-сүргін кешкен бастан
Түсті ауыл,
түсті қайран еркі есіне.
түсті қайран еркі есіне.
Осының ақырғы
ойран сыбағасы,
ойран сыбағасы,
Туды деп
қуанғанда бір ағасы.
қуанғанда бір ағасы.
Сенгенде қырып
берген серісі өзі,
берген серісі өзі,
Бар ауыл тек
өзінің садағасы.
өзінің садағасы.
"Жоқ! -
деді ол, осы ойынан үріккеннен,
деді ол, осы ойынан үріккеннен,
- Күн құрсын,
кұрсын тірлік бүйтіп көрген.
кұрсын тірлік бүйтіп көрген.
Барам мен, қазір
барам, өлем бірге,
барам, өлем бірге,
Әуелде-ақ бұл
басымды бір тіккем мен.
басымды бір тіккем мен.
Азы не,
өкініштің көбісі өткен,
өкініштің көбісі өткен,
Бір жалын қалмас
оқшау тегіс өрттен.
оқшау тегіс өрттен.
Соншама ауыр
бейнет солай бітсе,
бейнет солай бітсе,
Қас тағдыр, мен
жеңілдім, сені сөкпен!
жеңілдім, сені сөкпен!
"Ежелден
қанталаған көзіміз көп,
қанталаған көзіміз көп,
Өзіміз, бәрін
құртар өзіміз!" - деп.
құртар өзіміз!" - деп.
Сан жылап,
айтушы едің Сардар сабаз
айтушы едің Сардар сабаз
Қалыпты-ау бізде
сөйтер кезіміз кеп.
сөйтер кезіміз кеп.
Жә, солай, барам
қазір касыңа мен,
қазір касыңа мен,
Жан-жағын өрт қамаған
асыл емен.
асыл емен.
Сөкпе сен, сенен
қалып жұрт құра алман,
қалып жұрт құра алман,
Демеймін әм
далада қашып өлем! -
далада қашып өлем! -
Қоштасып
осылайша қалың елмен,
осылайша қалың елмен,
Үш бауыр азаматы
жанына ерген.
жанына ерген.
Күн бата шығып
кетті Торғай беттеп,
кетті Торғай беттеп,
Қол бұлғап,
күңіреніп ел қалды белден...
күңіреніп ел қалды белден...
Қаладан он
шақырым баянсуат,
шақырым баянсуат,
- Тынықсын қажу
дене, жайылсын ат! -
дене, жайылсын ат! -
Десті ерлер.
Хакімбектің көзі ілінді
Хакімбектің көзі ілінді
Аз жатып азалы
ауыл жайын сұрап...
ауыл жайын сұрап...
Бір шақта
сатыр-сұтыр көмді мылтық,
сатыр-сұтыр көмді мылтық,
Зұлымдар жүрген
ұдай жолды күтіп.
ұдай жолды күтіп.
Қуып кеп, аңдып
басқан жері осы еді
басқан жері осы еді
Атысты ер,
аңтарылды оғы бітіп,
аңтарылды оғы бітіп,
Жалма-жан
Ақбұршаққа аяқ артып,
Ақбұршаққа аяқ артып,
Жөнелмек болған
еді, қалды тартып.
еді, қалды тартып.
Жұлынып қайран
тұлпар тілерсегі,
тұлпар тілерсегі,
Жығылды дүрс
құлап, омақатып.
құлап, омақатып.
Алысты ол олжа
болмай он-жиырмаға,
болмай он-жиырмаға,
Қапы жау,
қаптаған жау оңдыра ма? -
қаптаған жау оңдыра ма? -
Әлдекім
"әп, бәлем!" деп жатыр байлап,
"әп, бәлем!" деп жатыр байлап,
Қос-қостан
мылтық аузы төнді жана.
мылтық аузы төнді жана.
Соңғы рет
жоғалды үміт көзден ұшып,
жоғалды үміт көзден ұшып,
Өкініш өзекті
өртеп, кеуде қысып.
өртеп, кеуде қысып.
Қапыда, қара
түннің ортасында
түннің ортасында
Қайран ер жау
қолына кетті түсіп...
қолына кетті түсіп...
Ақырғы түн, аза
"...Достың
жатыр кәззәптардың қолында,
жатыр кәззәптардың қолында,
Ауыр жаза, ақтық
үкім мойында.
үкім мойында.
Он жеті адам
атылуға бұйырылды
атылуға бұйырылды
Жүргені үшін
азаттықтың жолында.
азаттықтың жолында.
Қош, әжеке, қолыңды
бер, есен бол!
бер, есен бол!
Бұзылмайтын тас
болаттай біздің тор.
болаттай біздің тор.
Құрып сапар
кеткен мендей қозыңа
кеткен мендей қозыңа
Ақ сүтіңді
мойнына артпай, разы бол!
мойнына артпай, разы бол!
Келді де кірді,
тас есік қақпа
тас есік қақпа
Адамдай сөйлеп айттыда мұңды.
Әлдене іште
сыңғырап сынды.
сыңғырап сынды.
Қараңғы түкпір,
сызды бір ызғар,
сызды бір ызғар,
Шіріген иіс мұрынды
қауып.
қауып.
Әп-сәтте кісі
сүйегі мұздар,
сүйегі мұздар,
Қақсатып бойдан
қаныңды сауып.
қаныңды сауып.
Аздан соң ар жақ
ала бір сәуле,
ала бір сәуле,
Төбеден, сонау
ернеуден түскен.
ернеуден түскен.
-Кім барсың
мұнда? - Кім болсаң, төрле! -
мұнда? - Кім болсаң, төрле! -
Деген бір дауыс
естіледі іштен.
естіледі іштен.
Бір бөлме толы
ұйлыққан адам:
ұйлыққан адам:
-Көкем ғой
мынау!
мынау!
- Ойбай-ау,
сұмдық!
сұмдық!
Не - дейді,
кәне!
кәне!
"Жан
бауырым!" даған
бауырым!" даған
Айқайдан кетті
айнала тұнып.
айнала тұнып.
"Қап!"
- деді бірі ышқынып ұшып,
- деді бірі ышқынып ұшып,
Сөйткенше құшып
құлады жерді.
құлады жерді.
Тастаған шайнап
бармағын қыршып
бармағын қыршып
Тынымның ұлы
Омарды көрді.
Омарды көрді.
Жатты сол бармак
еденде аунап,
еденде аунап,
Жаралы ердей жер
қауып түскен.
қауып түскен.
Өкініш сорлы -
қан болып саулап,
қан болып саулап,
У болып тамып
өртеді іштен.
өртеді іштен.
Күңіренді
жан-жақ, боздаған нарлар
жан-жақ, боздаған нарлар
Арысын танып
аңырады-ай келіп.
аңырады-ай келіп.
Ақырғы үміт,
ақырғы арман
ақырғы арман
Үзілді бырт-бырт
жалғана беріп.
жалғана беріп.
Айтылды сабыр,
сүртіліп көз жас,
сүртіліп көз жас,
Қайнаған ыза
біртіндеп суып.
біртіндеп суып.
Әйтсе де әлі
іркіліп болмас
іркіліп болмас
Әлдекім жасы
омырауды жуып.
омырауды жуып.
Қараса туыс -
осында бәрі
осында бәрі
Іні де туған,
аға да туған.
аға да туған.
Нарымбай шалдың
үш бірдей нары,
үш бірдей нары,
Беліне бір кез
ақ алмас буған.
ақ алмас буған.
Бір туған бауыр
Мағау мен Ысқақ,
Мағау мен Ысқақ,
Әлгі де шықты
көзімен тізіп.
көзімен тізіп.
Құртыпты-ау
жауыз санаумен ұстап
жауыз санаумен ұстап
Ауылдың жайсаң гүлдерін
үзіп.
үзіп.
-Жауларың қойды
сыртыңнан соттап,
сыртыңнан соттап,
Алаштың соты -
қан ішер сұмдар.
қан ішер сұмдар.
Қанша күн іздеп,
өзіңді жоқтап
өзіңді жоқтап
Сұрайды жиі -
білетін кім бар?
білетін кім бар?
-Әй, қырсық тәңірі-ай,тәңірі-ай
шебер,
шебер,
Неге де келдің,
неге де келдің? -
неге де келдің? -
Аман ең, көкем,
келмесең егер,
келмесең егер,
Не болды халі
еңіреген елдің? -
еңіреген елдің? -
Қайта да кайта
солқылдап ерлер
солқылдап ерлер
Ет жүрек еріп,
шомылды жасқа.
шомылды жасқа.
-Батыр мен Таран
бір бөлек жерде.
бір бөлек жерде.
Аман да жаман -
хабар жоқ басқа.
хабар жоқ басқа.
-Қойыңдар енді!
Қоймысың өңшең,
Қоймысың өңшең,
Бауыздап жатса
бақырып қалар!
бақырып қалар!
Нешеуміз мұнда?
- Он тоғыз.
Ертең
Біреулер елге
құтылып барар.
құтылып барар.
-Кім білсін...
Енді дыбыс жоқ
қайтып
қайтып
Басылды ерлер сәл
тыныс алып!
тыныс алып!
Тұрғандай
сөйлеп, басулық айтып
сөйлеп, басулық айтып
Тірліктей сонау
әлсіз бір жарық...
әлсіз бір жарық...
Әсем мамыр атты
таңы, құлпырып күн,
таңы, құлпырып күн,
Білдіріп
тәттілігін тіршіліктің.
тәттілігін тіршіліктің.
Аспанның хабары
жоқ жердегіден
жоқ жердегіден
Жатыр, - деп аман
айтып, түршігіп кім?
айтып, түршігіп кім?
Сонау бір қызыл
үйде көк төбелі
үйде көк төбелі
Соңғы рет соғып
қорлап, зерттегелі.
қорлап, зерттегелі.
Алдырды Хакімбекті
алаш соты:
алаш соты:
-Сен едің енді бізге
жетпегені!
жетпегені!
Қара мұрт, аппақ
семіз, қушық маңдай,
семіз, қушық маңдай,
Тілінен
сөйлегенде у шыққандай.
сөйлегенде у шыққандай.
-Айт! - деді ер,
айтарыңды арсыз мұндар,
айтарыңды арсыз мұндар,
Қуланып, құр
мысқылдап, құйыршықтанбай!
мысқылдап, құйыршықтанбай!
Сен итті жолдас
қылды-ау бала жасым,
қылды-ау бала жасым,
Арамдап
ата-бабам адал асын.
ата-бабам адал асын.
Қанымды енді
менің көксеп тұрсаң
менің көксеп тұрсаң
Жауыңның тын, зәнталақ,
ал да, басын!
ал да, басын!
-Ол рас, жиен
едің, құрдас едің,
едің, құрдас едің,
Досың жоқ менен
басқа мұнда сенің.
басқа мұнда сенің.
Жүзіңді ақтық
рет көрейін деп
рет көрейін деп
Шақырттым - әйтпесе
әуре қылмас едім!
әуре қылмас едім!
Айтпақшы
Амангелді болды қаза,
Амангелді болды қаза,
Жаныңа жара
салар ол бір аза.
салар ол бір аза.
Қайтесің, қайыр
тіле қалғаныңа,
тіле қалғаныңа,
Мойнына асау
батыр қонды жаза! -
батыр қонды жаза! -
Мырс етті... Ұмтылғанда
ышқынып ер
ышқынып ер
Терезе сыңғыр
ете түсті бірер,
ете түсті бірер,
-Уа, жауыз!
Жауыз! -кеуде кең жарылып,
Жауыз! -кеуде кең жарылып,
Сындырып жібергендей
тісті жігер,
тісті жігер,
Тулады ол тұла
бойын бұғау қысып,
бойын бұғау қысып,
-Иттікке,
корқаулыққа туған күшік.
корқаулыққа туған күшік.
Оллаһи, ант
етемін, ертең, ертең
етемін, ертең, ертең
Қаныңды сенің
дағы тынар ішіп.
дағы тынар ішіп.
Бәріңнің сүйегіңді
өртеп отқа,
өртеп отқа,
Сенемін,
тастайды олар көр тамұққа.
тастайды олар көр тамұққа.
Сенемін келеді
олар, келе жатыр
олар, келе жатыр
Өлсе де, батыр
өшпес бар тарихта!
өшпес бар тарихта!
Ал тездет,
опасыз оқ мені жұтсын!
опасыз оқ мені жұтсын!
Қанды кек
іле-шала сені күтсін! -
іле-шала сені күтсін! -
Соңғы сөз,
ақырғы айқай даусымен
ақырғы айқай даусымен
Жаңғыртып өтті
сабаз жердің үстін.
сабаз жердің үстін.
Жылжиды баяу,
түн баяу,
түн баяу,
Жылжыған сайын
қалтырап.
қалтырап.
Арқалап ауыр мұң-қаяу,
Жылайды үнсіз
атырап.
атырап.
Түрменің іші
жолаушылар
жолаушылар
Ақырғы сапар
жиналған.
жиналған.
Дәмі жоқ жолға
ап шығар,
ап шығар,
Дәм біткен,
жадау күй қалған.
жадау күй қалған.
Іңірде шешкен
аяқтан
аяқтан
Бұрышта жатыр
кісендер.
кісендер.
Бұғаулар қолды
қанатқан
қанатқан
Құлаған жерде
түсем дер.
түсем дер.
Соңғы сөз жиі
айтылып,
айтылып,
Сүйіскен дыбыс
тынбайды.
тынбайды.
Ащы жас көзде
сарқылып,
сарқылып,
Ауызда таңдай
құрғайды.
құрғайды.
Мекенін тастап
байырғы
байырғы
Орманды жүрек,
ойнайды.
ойнайды.
Жатырқап дене
жаюлы
жаюлы
Төсекке жуу
қоймайды.
қоймайды.
Тік тұрған яки
сүйенген,
сүйенген,
Бауырға басқан
бір-бірін.
бір-бірін.
Айнымас тірлік
сілемнен
сілемнен
Соңғы ұшы қолда құрғырың!
Жібермей соны
тырмысып,
тырмысып,
Сіңір боп бітті
бар дене.
бар дене.
Миды бір ыстық
бу қысып,
бу қысып,
Секілді кескін әлде
не!
не!
Хакімбек қана
жарға бір
жарға бір
Жазады жазу шегемен.
Құсамен өткен
бар дәуір
бар дәуір
Көлденең түсіп,
көлденең.
көлденең.
Жазбасқа және қоймайды
Арттағы арман,
мол қайғы.
мол қайғы.
Бар тұтқын үшін
ойлайды.
ойлайды.
Бар тұтқын үшін
толғайды.
толғайды.
Ақын ед сабаз,
ол сарқып
ол сарқып
Айтуға мұрша
жетті ме?
жетті ме?
Қан майдан жорық
жол тартып,
жол тартып,
Оқпенен айтып
өтті де.
өтті де.
Қанымен бармақ
жазылған
жазылған
Жарда бір өлең
жол қалды,
жол қалды,
Осы сөз кейін
табылған,
табылған,
Осы сөз кейін
атадан
атадан
Балаға мирас
болған-ды.
болған-ды.
Мына сәт қараңғысы
еді таңның,
еді таңның,
Ұйқыда жатқан
кезі тірі жанның.
кезі тірі жанның.
Он жеті, қолмен
санап шығарды айдап
санап шығарды айдап
Өңшең бір тілсіз
солдат, түрі малғұн.
солдат, түрі малғұн.
Жөнелді кісен
бұғау шылдыр қағып,
бұғау шылдыр қағып,
Иісі май түнінің
мұрын жарып,
мұрын жарып,
Қашанғы қапас
кеуде жанталасып
кеуде жанталасып
Жұтады таза
ауаны жұлып алып.
ауаны жұлып алып.
Барады баяу
жылжып қырға беттеп,
жылжып қырға беттеп,
Сылдырай су
ағады жылғада ептеп,
ағады жылғада ептеп,
Баяғы еркін
тірлік, ерке шабыс
тірлік, ерке шабыс
Керемет кездерің
де біз бар ек деп.
де біз бар ек деп.
Бәрі де куә
соның, бар аймақтың
соның, бар аймақтың
"Бұл алқап,
бұл даламен талай шаптың.
бұл даламен талай шаптың.
Күткенің осы ма
еді сенің сонда
еді сенің сонда
Бақытсыз сырлы
иесі Ақбұршақтың!"
иесі Ақбұршақтың!"
Дегендей көңілге
ауыр жара салып,
ауыр жара салып,
Торғайдың енді
үйлері аласарып.
үйлері аласарып.
Батады қыр
басына бірте-бірте,
басына бірте-бірте,
Ақ шеркеу
секілденіп аласа бұлт.
секілденіп аласа бұлт.
О дағы баяғыдай
қоңыраулатпай,
қоңыраулатпай,
Биікте байлаулы
бір қалған аттай.
бір қалған аттай.
Қарайды мына
мылқау қара топқа,
мылқау қара топқа,
Қоя ма соның бәрі
жанға батпай.
жанға батпай.
Күрсініп, келеді
ол жалын құсып,
ол жалын құсып,
Өмірде қанша у
болса, бәрін ішіп.
болса, бәрін ішіп.
Үш ұлы
Нарымбайдың қол ұстасып,
Нарымбайдың қол ұстасып,
Бір-бірін
жібермейді сағынысып.
жібермейді сағынысып.
Қарайды, қарайды
бұл қан жұтқандай,
бұл қан жұтқандай,
Бұл сурет, аяныш
хал қажытқандай.
хал қажытқандай.
"Бір туар,
бірге өлу жоқ! - деген қазақ
бірге өлу жоқ! - деген қазақ
Қалады мұны
көрсе қажып қандай!"
көрсе қажып қандай!"
"Сұм
тағдыр!" - деді даусы шығып кетіп,
тағдыр!" - деді даусы шығып кетіп,
Қайтадан алды
бойын жинап бекіп.
бойын жинап бекіп.
Үнсіз жау екі
бірдей желкесінде,
бірдей желкесінде,
Келеді
тоқтағанда мылтық жетіп.
тоқтағанда мылтық жетіп.
Ұқты ол әдейі
арнап тапсырғанын,
арнап тапсырғанын,
Соларға өзің ал
- деп ақтық жанын.
- деп ақтық жанын.
Өзі емес, бой
шымырлап келеді естіп
шымырлап келеді естіп
Ұлдардың өксігенін,
аһ ұрғанын.
аһ ұрғанын.
Тоқтады. Бір
терең сай бас айналар,
терең сай бас айналар,
Еңіреп сол арада
босады Омар.
босады Омар.
Жауларға өз
тілімен айтты Хакім -
тілімен айтты Хакім -
- Мұрсат бер,
басың әзір болса да алар!
басың әзір болса да алар!
Басталды
күңіреніс "Қош бол!" даған,
күңіреніс "Қош бол!" даған,
Ажалдың қан
шеңгелі қос қолдаған.
шеңгелі қос қолдаған.
Айқасып келе
жатты әне, міне...
жатты әне, міне...
Таң тұрды жаңа
ғана аспандаған.
ғана аспандаған.
Қарады ол осы
таңға биіктеп бір,
таңға биіктеп бір,
Сонау от
жанарымен сүйікті, өткір.
жанарымен сүйікті, өткір.
Алыстап арман
өмір, аяулы таң,
өмір, аяулы таң,
Қасына қырсық
өлім күліп кеп тұр.
өлім күліп кеп тұр.
Кеудесін соңғы
екініш қақ тілгендей
екініш қақ тілгендей
Қабағын болды
дағы шарт түйгендей,
дағы шарт түйгендей,
Бар қаны ақырғы
рет бетінде ойнап,
рет бетінде ойнап,
Дүниеге ақтық
сөзін айтты именбей:
сөзін айтты именбей:
Ол сонда:
"Мен не
дейін, меңіреу жалған,
дейін, меңіреу жалған,
Ақырғы рет не
дәметтің?
дәметтің?
Сау күнімде
сайран салған
сайран салған
Ұстай алмай сен
қор еттің!
қор еттің!
Сен қор еттің,
сен ылайлап
сен ылайлап
Тұнық ем-ау,
бүлдірген сен.
бүлдірген сен.
Үлкен көрсем
ағатайлап,
ағатайлап,
Қалқам дедім іні
көрсем.
көрсем.
Мен сені бір
жақсылықтан
жақсылықтан
Салған сарай үй
- деп келгем.
- деп келгем.
Дос жүректен,
дос қылықтан
дос қылықтан
Ән арқалап, күй
бөктергем.
бөктергем.
Бар тумысым, бар
тұлғамнан
тұлғамнан
Сенің көңлің
қалмасын - деп.
қалмасын - деп.
Менің атым
айтылғаннан
айтылғаннан
Тек алғысын
арнасын деп,
арнасын деп,
Қалып па еді
қимаған жан,
қимаған жан,
Қалып па еді
төкпеген тер,
төкпеген тер,
Кетті бәрін
жиналған аң,
жиналған аң,
Кетті жалмап көк
төбеттер.
төбеттер.
Менің абзал
арманымды,
арманымды,
Отқа жақты-ау
сатырлатып,
сатырлатып,
Ат-жөнімді
аруағымды
аруағымды
Аямады-ау атып
жатып,
жатып,
Жақсы бір таң
өзім күткен
өзім күткен
Осынау
елең-алаңдағы.
елең-алаңдағы.
Кор соқырлар
көзі біткен
көзі біткен
Қарамады-ау
саған дағы!
саған дағы!
Саған неге
қарасын ол
қарасын ол
Қасиетсіз қара
беттер.
беттер.
Атып жатып
баласын ол
баласын ол
Анасына қарар ма
иттер?!
иттер?!
Жайна, асыл таң!
Шұғылаңа
Шұғылаңа
Толсыншы актық
маңайым бір.
маңайым бір.
Ең болмаса
жығыларда,
жығыларда,
Мен сүйеніп
қалайын бір!
қалайын бір!
Саған сүйеп
атты-ау мені,
атты-ау мені,
Асыл арман,
арқалаған.
арқалаған.
Тек сонысы
батты-ау, тегі,
батты-ау, тегі,
Тек сонысы
батты-ау маған.
батты-ау маған.
Он жеті адам, он
жеті өмір
жеті өмір
Ауылдастар,
бауырластар.
бауырластар.
Сұм дүниеден
суыт көңіл,
суыт көңіл,
Түсер ұшып ғазиз
бастар!
бастар!
Бауырластар
бітпес бірақ,
бітпес бірақ,
Біз емес тек
жеке батыр!
жеке батыр!
Анау қызыл
таңнан құлап
таңнан құлап
Арыстандар келе
жатыр!
жатыр!
"Қош!"-деді.
Азан-қазан болды
жан-жақ.
жан-жақ.
Құлады көз
алдында дүние аунап.
алдында дүние аунап.
Өзі ме, дүние ме
кеткен құлап,
кеткен құлап,
Енді ол ойын жұмсап
білмеді аңдап.
білмеді аңдап.
"Көкежан!"
Ақырғы рет деп
тіл қатып,
тіл қатып,
Сонау ел, сонау
ауыл, еркін уақыт.
ауыл, еркін уақыт.
Көзінің алдына
кеп жарқ ете қап,
кеп жарқ ете қап,
Қара түн мұнарына
кетті батып.
кетті батып.
Азат ауыл
Ап-ауыр дүниенің
бір обалы
бір обалы
Жасалды, жаһан
қарап тұра қалды.
қарап тұра қалды.
Көрмеген көптен
бері мұндай сұмдық
бері мұндай сұмдық
Басылмай байтақ
дала жылап алды.
дала жылап алды.
Күңіренді өзен
арна, көл сабасы,
арна, көл сабасы,
Жұмылып көк
жиектің көз шарасы.
жиектің көз шарасы.
Алаптың әр
шөбінен жас тамшылап,
шөбінен жас тамшылап,
Соғылды
бәйтеректің тасқа басы.
бәйтеректің тасқа басы.
Күйіктен күйреп
дала күмбездері,
дала күмбездері,
Жоқтады
бүтіндігін бір кездегі.
бүтіндігін бір кездегі.
Ат шаппай, адам
жүрмей аза тұтты,
жүрмей аза тұтты,
Көктегі ұстап
жиі күн безгегі.
жиі күн безгегі.
Білді жау енді
ғана не істегенін,
ғана не істегенін,
Жаңылып
жанталасты түс пен өңін.
жанталасты түс пен өңін.
Қалшылдап
қаһарлы кек, қанды үрейден
қаһарлы кек, қанды үрейден
Тіл бүктеп,
тітіренді тістеп ернін.
тітіренді тістеп ернін.
Қорқаулар
бірін-бірі шайнап асап,
бірін-бірі шайнап асап,
"Сен,
сен!" деп, алдап ұрып айлаға сап.
сен!" деп, алдап ұрып айлаға сап.
Куәні, көз
көргенді санап іздеп,
көргенді санап іздеп,
Ант алып, ізінше
тез атып тастап.
тез атып тастап.
Бұлардың көріп
тұрып мына түрін,
тұрып мына түрін,
Сезді де суық
кектің сұрапылын.
кектің сұрапылын.
Дутовтың қалың
қолы қашты дереу
қолы қашты дереу
Естімей енді
ешкімнің "тұра тұрын".
ешкімнің "тұра тұрын".
Қаңқайып, қала
тағы қалды қаңырап,
тағы қалды қаңырап,
Жалт беріп шыға
келді тағдыр аунап.
келді тағдыр аунап.
Шашылды нәлет
соққан сойқанды топ,
соққан сойқанды топ,
Жолшыбай
бір-бірінің жанын жаулап.
бір-бірінің жанын жаулап.
Жиналды азалы
ауыл, қалың құрбан,
ауыл, қалың құрбан,
Ерлердің сүйегі
де сағындырған.
де сағындырған.
Келді олар,
кескінінде кек жалындап,
кескінінде кек жалындап,
Қайысып, қаулап
шығып қара қырдан.
шығып қара қырдан.
Алдында ак шашты
ана алпыс асқан,
ана алпыс асқан,
Қайғының
көкірегін даты басқан.
көкірегін даты басқан.
Жарқырап
маңдайына күн жығылып,
маңдайына күн жығылып,
Жатқандай өз
көңілін айтып аспан.
көңілін айтып аспан.
Тоқырап қайырсыз
сай сағасына,
сай сағасына,
Тірідей қарады
ол баласына.
ол баласына.
Таныды көк
мауытын қылыш кескен
мауытын қылыш кескен
Қып-қызыл шұға тұтқан
жағасына.
жағасына.
Қалтырап әлсіз
аппақ саусақтары,
аппақ саусақтары,
Еңкейді,
сабырын-ай сол шақтағы!
сабырын-ай сол шақтағы!
Оятып алмайын
деп айқайламай,
деп айқайламай,
Аңырап кете
жаздап, сәл тоқтады.
жаздап, сәл тоқтады.
Содан соң аппақ
жібек масатымен,
жібек масатымен,
Құндақтап, баяғы
асыл сол салтымен.
асыл сол салтымен.
Кетеріп ақ
сәбидей алды жерден,
сәбидей алды жерден,
Бір атап, өзі
айтатын жақсы атымен.
айтатын жақсы атымен.
Тағы да жиылды
ерлер тірі күндей,
ерлер тірі күндей,
Салмағы ел
қолында бір білінбей.
қолында бір білінбей.
Жаңа таң, жомарт
күнді бетіне алып,
күнді бетіне алып,
Ақырын қозғалды
топ, көп кідірмей.
топ, көп кідірмей.
Көк Торғай, көне
Торғай, өмірлі өзен,
Торғай, өмірлі өзен,
Бар еді иығында
қоңыр кезең.
қоңыр кезең.
Көктемде шуы
естіліп жатар еді,
естіліп жатар еді,
Аппақ сел, асау
толқын, жөңкіген сең.
толқын, жөңкіген сең.
Арулап, ақ
жуылып, қос обаға,
жуылып, қос обаға,
Қойылды қайран
алтын босағаға.
алтын босағаға.
Тұншыққан күні
бойы улы жасқа
бойы улы жасқа
Асыл жар аңырады
осы арада:
осы арада:
- Сұлтаным,
менің сұңқарым,
менің сұңқарым,
Армандай ыстық
аяулым.
аяулым.
Тәтті бір сүттей
іңкәрім,
іңкәрім,
Самсаған топта санаулым,
Көп үшін туған көсемім,
Көгеріп өскен
терегім,
терегім,
Көрерің бұл ма
ед көз сенің,
ед көз сенің,
Осы ма тәңірім,
берерің?
берерің?
Жарылқап едің
жасаған,
жасаған,
Баяны қысқа дерт
болды-ау.
болды-ау.
Жаныма біткен
жас орман,
жас орман,
Басылмас мәңгі
өрт болды-ау.
өрт болды-ау.
Жойқын ер басы
жойылып,
жойылып,
Жоқтауға туған
сорлы екем.
сорлы екем.
Найзағай соғып,
жай ұрып
жай ұрып
Таптауға туған
сорлы екем.
сорлы екем.
Арыстан ерім,
арысым,
арысым,
Таусылған Күн
мен біткен Ай,
мен біткен Ай,
Мендей бір
бейбақ жан үшін
бейбақ жан үшін
Қазаңның ауыр,
үлкені-ай!
үлкені-ай!
Қайтейін,
әже-ау, жыламай,
әже-ау, жыламай,
Қайысып мынау
жеткен ел,
жеткен ел,
Жарқ етіп, қайтып
жоламай,
жоламай,
Маңдайға сыймай
кеткен ер,
кеткен ер,
Анау бір тұлпар
Ақбұршақ
Ақбұршақ
Алтындап ерін
соқтырған,
соқтырған,
Көзімнен тамған
жас құсап
жас құсап
Оны да тағдыр
жоқ қылған.
жоқ қылған.
Қош, жаным,
құлын күнімде
құлын күнімде
Қалдырдың мені,
қош, ұлан!
қош, ұлан!
Мақшарда сонау,
түбінде
түбінде
Маздап бір қайта
қосылам!
қосылам!
Тынды ол, шек үзіліп
тынған күйдей,
тынған күйдей,
Қасіреттен
әзер-әзер тұрған күймей.
әзер-әзер тұрған күймей.
Сабырдың
салмағына шыдай алмай,
салмағына шыдай алмай,
Ананың кетті
жасы тимей-тимей.
жасы тимей-тимей.
-Құлындар, беу
боздақтар, қайтейін мен,
боздақтар, қайтейін мен,
Самсатып бір
шығарып, қайта өлімнен -
шығарып, қайта өлімнен -
Құтқарып алмаған
соң ана бейбақ,
соң ана бейбақ,
Көз жастан не
пайда бар жай төгілген!
пайда бар жай төгілген!
Қош перзент,
кешілді сүт, кешілді еңбек,
кешілді сүт, кешілді еңбек,
Жұбанам ел
баласын өсіргем, - деп,
баласын өсіргем, - деп,
Көп қуған
арманыңды, рақатты
арманыңды, рақатты
Арттағы туған
ауыл - көшің көрмек! -
ауыл - көшің көрмек! -
Деді ана, ақылды
өңін сабыр билеп,
өңін сабыр билеп,
Ақ шашын асыл
таңның самалы үрлеп.
таңның самалы үрлеп.
Сол үнді қағып
алып, қайтара айтып,
алып, қайтара айтып,
Жаңғырып бара жатты
дала гулеп.
дала гулеп.
-Ол рас, ол
рас!!! - деп айтты жан-жақ:
рас!!! - деп айтты жан-жақ:
Ауылдың мерген
деген аты қалмақ.
деген аты қалмақ.
Қан сіңген
қасиетті бұл топырақ
қасиетті бұл топырақ
Ұл туар
ерлеріңнің даңқын жалғап!
ерлеріңнің даңқын жалғап!
Гүлденер, күйге
басар дала шырқап,
басар дала шырқап,
Күңіренбес бала
жылап, ана сықтап.
жылап, ана сықтап.
Азат таң, ақ
әділет келер заман
әділет келер заман
Өртеңге өсер
қайта тамаша ұрпақ!
қайта тамаша ұрпақ!
Жалма-жан жалт
қарады жабырқау ел,
қарады жабырқау ел,
Дегендей
кереметті таңырқа, көр,
кереметті таңырқа, көр,
Тірілді бұлдыр тұман
дала үстінен,
дала үстінен,
Самсады көзге
келіп сан қырқа, бел.
келіп сан қырқа, бел.
Сол жомарт мол
сәуленің арасынан,
сәуленің арасынан,
Ал қызыл ту шыға
кеп жар астынан,
кеп жар астынан,
Артынша жер қайысқан
қаптап әскер, -
қаптап әскер, -
"Уралап",
жаңғырығып жалғасты ұран.
жаңғырығып жалғасты ұран.
Салтанат, ғажап
келіс, әсем екпін,
келіс, әсем екпін,
"Мен
сендім, қайран жеңіс, бәсе, жеттің!"
сендім, қайран жеңіс, бәсе, жеттің!"
Деді де,
қасіретті сілкіп тастап,
қасіретті сілкіп тастап,
Қасқайып шықты
ауылы сарбаздардың.
ауылы сарбаздардың.
Эпилог
Елу жыл, жарты
ғасыр содан бері,
ғасыр содан бері,
Тамаша ылғи
мейрам, той күндері.
мейрам, той күндері.
Торғайдың
алаңына жиналып жұрт
алаңына жиналып жұрт
Еңбектің аты
азамат, әйгілі ері.
азамат, әйгілі ері.
Жас ұрпақ ту
көтерген, дабыл қаққан,
көтерген, дабыл қаққан,
Сондағы аман
қалған шаң-бұрқақтан,
қалған шаң-бұрқақтан,
Ақ шашты
партизандар, қаһармандар
партизандар, қаһармандар
Баяғы ескі
күндей салып аттан.
күндей салып аттан.
Ғажайып
салтанатпен тұрып сапқа,
салтанатпен тұрып сапқа,
Бар қала туы
қолда, гүл құшақта,
қолда, гүл құшақта,
Келеді
туысқандар моласына,
туысқандар моласына,
Асыл салт, аппақ
ізет, ғұрып сақтап.
ізет, ғұрып сақтап.
Сөйлейді
партизандар жорықты айтып,
партизандар жорықты айтып,
Қиялмен алыс
күнге барып қайтып.
күнге барып қайтып.
Артынша ант
береді оқушылар
береді оқушылар
Астында
жалаулардың жанып, шалқып.
жалаулардың жанып, шалқып.
Сол шақта
мергендердің аулынан,
мергендердің аулынан,
Жетеді тағы бір
топ, салып ұран.
топ, салып ұран.
Алдында баяғыдай
абзал ана,
абзал ана,
Жай тапқан жаңа
күннің жарығынан.
күннің жарығынан.
Қосылып Азат,
бақыт ән кетеді,
бақыт ән кетеді,
Сонау ән
аспан-жерді тербетеді.
аспан-жерді тербетеді.
Сонау ән естен мәңгі
бір шықпайды,
бір шықпайды,
Еселеп талай ұрпақ
ер жетеді.
ер жетеді.
"Біздің
көкем айтпайтын,
көкем айтпайтын,
Айтса, серттен
қайтпайтын,
қайтпайтын,
Команда берсе
мың қолға,
мың қолға,
Тізгінін ешкім
тартпайтын,
тартпайтын,
Тізгінін ешкім
тартпайтын!"
тартпайтын!"
- 90 просмотров